حوزه و تبلیغ (1) در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین نبوى‏

اشاره‏

حجت الاسلام والمسلمین نبوى معاون تبلیغ و آموزشهاى كاربردى حوزه علمیه قم در گفتگویى با خبرنگار مركز خبر حوزه، در خصوص حوزه‏هاى علمیه سفیران هدایت، مدارس پیش حوزوى، طرح هجرت كوتاه و بلند مدت و... مطالبى بیان داشتند كه بخش اوّل آن در پى مى‏آید.

***

· حضرتعالى در چند سال اخیر تلاش زیادى براى تحكیم و توسعه حوزه‏هاى علمیه سفیران هدایت داشته‏اید، ارزیابى شما از فعالیت این حوزه‏ها چیست؟

o اگر بخواهیم یكى از مصادیق بارز تحوّل را كه مورد تأكید مقام معظّم رهبرى است بیان كنیم، مى‏توان به حوزه‏هاى علمیه سفیران هدایت اشاره كرد. این طرح نه تنها استقبال از تحول است؛ بلكه تحقق یك تحول است و اگر به نسبت سازمانهاى فرهنگى كشور كه بنا بوده در آنها تحول رخ بدهد، مقایسه كنیم تحول قابل توجهى صورت گرفته است.

مثلاً شوراى انقلاب فرهنگى، موظف بوده است كه بحث انقلاب فرهنگى در دانشگاه‏ها را دنبال كند؛ اما به نظر من تحولى كه حوزه‏هاى سفیران نسبت به حوزه ایجاد مى‏كند، بسیار گسترده‏تر از تحولى است كه شوراى انقلاب فرهنگى در دانشگاه‏ها ایجاد كرده است و تقریباً تمام ایده‏هاى مقام معظم رهبرى براى تحول در حوزه، در سفیران هدایت دیده شده است. علاوه بر آن، ایده‏هاى مراجع بزرگوار در ارتباط با بایسته‏ها و نیازهاى حوزه به نوعى در حوزه‏هاى سفیران هدایت، ایجاد شده است.

سفیران هدایت، یك طرح نو براى حوزه‏هاست و هدف‏گذارى، برنامه‏ریزى كلان، برنامه‏هاى خرد و روشها و حتى تكنولوژى آموزشى آن از تحول جدى نسبت به وضعیت سابق حوزه‏ها برخوردار است؛ اما در این تحول، سعى شده كه ویژگیهاى بسیار مثبت و قوى حوزه‏هاى قدیم نیز حفظ شود.

این‏طور نبوده كه به هر قیمتى فقط به دگرگونى فكر كنیم، بلكه به دنبال حفظ روشها، شیوه‏ها و مشخصه‏هاى حوزه‏هاى قدیم در حوزه‏هاى سفیران هدایت بوده‏ایم، در عین حال ایجاد تحول با توجه به نیاز جامعه، پیشرفت علوم و تغییرات ممكن در سیستمهاى آموزشى، مدّ نظر بوده است.

· چگونه ویژگیهاى حوزه‏هاى قدیم را در حوزه‏هاى سفیران هدایت حفظ كرده‏اید؟

o مثلاً یكى از ویژگیهاى حوزه‏هاى قدیم، مباحثه است. این موضوع در حوزه‏هاى سفیران هدایت، نظام‏مند و ساماندهى شده و حالت اجبارى براى طلبه‏ها دارد.

یكى دیگر از ویژگیهاى حوزه‏هاى قدیم این است كه اگر طلبه‏اى داراى استعداد قوى بود، مى‏توانست دروس بیش‏ترى را پشت سر بگذارد. ما نیز در سفیران هدایت این ویژگى را لحاظ كرده‏ایم؛ به نحوى كه با سیستم انتخاب واحد و باز گذاشتن دست طلاب مستعد براى انتخاب واحدهاى بیش‏تر، زمینه رشد و شكوفایى استعداد آنها را فراهم كرده‏ایم.

بحث تهذیب نیز از ویژگیهاى حوزه‏هاى قدیم است. ما بحث اخلاق و تهذیب را اگر جدى‏تر از حوزه‏هاى سابق، در سفیران هدایت دنبال نكنیم، به هیچ وجه ضعیف‏تر نیست.

· تهذیب طلاب سفیران هدایت چگونه انجام مى‏پذیرد؟

o با برنامه‏ریزیهاى متعددى كه در زمینه اخلاق كرده‏ایم، الآن كلّ برنامه‏هاى اخلاقى كه در حوزه‏هاى قدیم بود، در سفیران اجرا مى‏شود. علاوه بر آن حتى آموزشهاى عمومى ما به نحوى تأثیر اخلاقى بر طلاب دارد.

متون صرف كه الآن چاپ شده،همه مثالهاى آن، مثالهاى قرآنى و روایى است كه به لحاظ اخلاقى مى‏تواند در روحیه طلبه مؤثر باشد. علاوه بر این، در هر نیمسال، حداقل تا پایان دوره، یك ساعت درس نظرى اخلاق دارند، و درسهاى عمومى اخلاق، روزهاى پنجشنبه برگزار مى‏شود. همچنین براى طلاب در نیمسال اوّل، هر روز بحث اخلاقى داریم.

· این كار شما دلزدگى ایجاد نمى‏كند؟

o خیر! اتفاقاً بسیار پرجاذبه است و از همه درسهاى دیگر پرجاذبه‏تر است. دلیلش هم این است كه اگر بحثهاى اخلاقى خشك باشد، ممكن است ایجاد دلزدگى كند؛ اما فردى كه در دبیرستان بوده و الآن وارد دنیاى طلبگى شده، در بحث آداب و اخلاق، از لباس پوشیدن، ارتباط با هم حجره‏اى، ارتباط با استاد، ارتباط با مجموعه در ابعاد مختلف، نیاز به آموزش دارد، نوع صحبت و تعامل با دیگران و بقیه مباحث اخلاقى به شدت مورد نیاز است و طلابى كه در نیمسال اوّل، هر روز براى آنها بحث اخلاقى داشتیم، بسیار موفق‏تر از طلاب مشابهى بوده‏اند كه این امر براى آنها اجرا نشده است.

بخشى از كارهاى اخلاقى كه انجام مى‏شود مربوط به ایجاد انگیزه‏هاى مثبت در عرصه طلبگى است. باید هدف و انگیزه ورود به حوزه را در مورد برخى افراد تصحیح كرد و این خیلى مهم است. این نیز از كارهایى است كه انجام مى‏شود.

· سامانه‏اى براى سنجش این كار تعریف كرده‏اید؟

o نه! كار سختى است، تنها كارى كه مى‏شود انجام داد این است كه مقدار آسیبهایى را كه در مدرسه وجود دارد با دیگر مدارس بسنجیم، مسئولان بخش تهذیب حوزه وقتى به‏طور نسبى با مدارس دیگر مقایسه مى‏كنند، بارها تأكید كرده‏اند كه از نظر اخلاقى روى مدارس سفیران هدایت خوب كار شده است و جایگاه مناسبى دارد.

· حوزه‏هاى سفیران هدایت از چه ویژگیهاى آموزشى نسبت به سایر حوزه‏ها برخوردار است؟

o 1. كوتاه كردن دوره آموزشى؛ یعنى آموزشهایى كه در طول 8 سال در حوزه‏هاى علمیه ارائه مى‏شود را در 5 سال و نیم مى‏بینند.

2. تاریخ گذاشتن براى فارغ التحصیلى؛ حوزه‏ها براى اوّلین بار در سفیران هدایت زمان دار شده‏اند. مقام معظم رهبرى تأكید داشتند معلوم شود یك طلبه چند سال باید درس بخواند و بعد از آن به چه كارى، اشتغال پیدا كند. چگونه مى‏تواند ادامه تحصیل بدهد كه همه این موارد در حوزه‏هاى سفیران هدایت رعایت شده است.

· الآن طلاب حوزه‏هاى سفیران بعد از تحصیل و سپردن تعهد تبلیغى چه كار مى‏كنند؟

o اینها بعد از 4 سال، معمم مى‏شوند و در سال پنجم باید وارد عرصه تبلیغ شوند.

· بعد چه كار مى‏كنند؟

o بعد از 5/5 سال تعهد تبلیغى در نقاط محروم، مى‏توانند ادامه تحصیل دهند، در همان ایام تبلیغى هم، كارشناسى ارشد غیرحضورى را برایشان طراحى كرده‏ایم.

· براى كاربردى كردن آموزشهاى خود چه اقدامى كرده‏اید؟

o كاربردى كردن آموزشها از تأكیدات مقام معظم رهبرى است و در حوزه‏هاى سفیران واقعاً برنامه‏ها طورى طراحى شده كه حتى یكساعت درس غیرمفید هم در برنامه وجود ندارد.

· یعنى متون آموزشى دیگر حوزه‏ها، مباحث غیرمفید دارند؟

o بله! مثلاً در مكاسب، سوزاندن روغن چراغ پیه سوز در صورت نجس بودن كه خوانده مى‏شود، كجاى دنیا مورد نیاز است و چه فایده‏اى در جامعه دارد؟ شما یك مورد را این‏جورى در مباحث سفیران پیدا نمى‏كنید.

علاوه بر حذف بحثهاى غیرمفید، سعى شده مباحث مورد نیاز را بخوانند، از همین جهت یك دوره كامل مباحث اعتقادى را مى‏گذرانند و شبهات اعتقادى را مى‏خوانند. همینطور شبهاتى كه امروز مطرح است. بحث علوم قرآن خوانده مى‏شود و 9 جزء تفسیر را مى‏خوانند.

یكى از صحبتهاى مقام معظم رهبرى این بود كه در آموزشهاى حوزه، جایى براى مباحث قرآنى نیست. در حوزه‏هاى سفیران به‏طور جدى، مباحث قرآنى تعقیب مى‏شود.

· براى تقویت روحیه پژوهش و نیز مهارتها در طلاب چه كرده‏اید؟

o بخشهایى از آموزشهاى ما به این صورت است كه در كنار مباحث نظرى، تحقیقات درسى به طلاب ارائه مى‏شود. همچنین برخى از دروس اینها كه نیاز به استاد ندارد و در عین حال، معلومات آن مورد نیاز است را باید خودشان مطالعه و تحقیق كنند و در قالب چكیده‏نویسى، بحث را ارائه نمایند.

در سفیران هدایت به‏طور كلى آموزش منبر به صورت نظرى و مهارتى، یك اصل است، به این شكل كه یك درس نظرى خطابه دارند كه استاد آن را تقطیع كرده و یك منبر را در بخشهاى مختلف آموزش مى‏دهد، بعد جلسات كارورزى انجام مى‏شود. یعنى طلبه‏ها مى‏آیند سخنرانى مى‏كنند و مباحث استاد را به صورت عملى به كار مى‏گیرند كه به آن كارورزى خطابه گفته مى‏شود.

بخش بعدى این است كه در طول زمان تحصیل، هر هفته باید در گروه‏هاى مهارتى شركت كنند. در هر گروه كه حدود 10 نفر حضور دارند، یكى از طلاب سخنرانى مى‏كند و بقیه بر اساس آموزشهایى كه دیده‏اند، او را نقد مى‏كنند و باید از سخنرانى خود به لحاظ نظرى و روشى دفاع كند والاّ باید شیوه خطابه خود را اصلاح نماید. معدل خروجیهاى این مجموعه در سخنرانى واقعاً معدل قابل قبولى است كه ما با طلبه‏هاى 10 ساله حوزه به راحتى مى‏توانیم مقایسه كنیم و بگوییم اینها برترند.

· متون آموزشى را چه كسانى تدوین مى‏كنند؟

o از جهت برنامه‏ریزى علمى براى مجموعه، 7 گروه علمى ادبیات، فقه و اصول، تاریخ، قرآن و حدیث، روشها و... داریم كه آنها راجع به عناوین، سرفصلها و اساتید دروس، نظر مى‏دهند. علاوه بر این، شوراى علمى مجموعه، متشكّل از رؤساى گروه‏هاى علمى و مسئول مركز و معاونت سفیران هدایت و معاونت پژوهش، نظارت بر كار علمى مجموعه را انجام مى‏دهند.

در خصوص سرفصلهاى دروسى كه متن مناسبى براى آن وجود نداشته باشد، به فردى واگذار مى‏كنند كه متن آن را تدوین نماید.

هم اكنون «الصرف التعلیمى» و «النحو التعلیمى» چاپ شده و كتاب روش سخنرانى نیز آماده چاپ است.

اگر كتابهاى مناسب دیگرى در بازار وجود داشته باشد، ما به راحتى مى‏توانیم جایگزین كنیم. برنامه‏ریزى آموزشى ما بر اساس متن نیست؛ بلكه بر اساس علم است. بنابراین نگفته‏ایم «شرح لمعه»؛ بلكه گفته‏ایم «فقه نیمه استدلالى»، لذا هر كتاب مناسبى كه پیدا كنیم آن را جایگزین مى‏كنیم.

· چه فرایند آموزشى براى طلاب تعریف كرده‏اید تا اطلاعات مفید در ذهنها بماند؟

o آموزشهایى كه در سفیران هدایت ارائه مى‏شود، مورد نیاز تبلیغى است. وقتى وارد عرصه تبلیغ شدند، به تمام آنچه آموزش دیده‏اند، نیاز دارند. از جهت ادبیات عرب هم برنامه‏ریزى آموزشى به نحوى است كه دسترسى به منابع عربى براى دانش افزاییهاى مورد نیاز را داشته باشند.

· آیا براى مكالمه عربى این افراد هم برنامه‏اى دارید؟

o نه! چون عربى مورد نیاز آنها، براى رجوع به منابع است. براى اینكه آموزشهاى اینها در راستاى نیازهایشان باشد، فعلاً در مقطع كارشناسى، مكالمه را لحاظ نكرده‏ایم. ولى در كارشناسى ارشد، بخش زبان داریم كه انگلیسى، عربى و اسپانیولى را در نظر گرفته‏ایم.

· آیا براى پاسخگویى به شبهات منطقه‏اى برنامه‏ریزى كرده‏اید؟

o شبهات اعتقادى منطقه‏اى را در نظر گرفته‏ایم كه متون آن بر اساس منطقه در نظر گرفته مى‏شود. مثلاً در خصوص وهابیت، صوفیه، مسیحیت مى‏توانیم به تناسب آنها كتابهاى مورد نیاز را انتخاب كرده و براساس آسیبهاى منطقه، آموزشها را شكل و جهت دهیم تا از كارایى مناسب برخوردار باشیم.

· ملبّس شدن از مقدمات فعالیت تبلیغى طلاب است. طلاب حوزه‏هاى سفیران از چه مقطعى اجازه معمم شدن دارند؟

o ما معمم شدن را ساماندهى كرده‏ایم. اگر كسى بخواهد معمم بشود، بایستى مجوز دریافت كند. بعد از تأیید معاونت تهذیب، مجوز صادر مى‏كنیم و لازمه این مجوز، كارایى لازم علمى و اخلاقى است. مخصوصاً از نظر اخلاقى، حساسیت ویژه‏اى داریم، به طورى كه اگر كسى معدلش 20 باشد؛ اما از جهت اخلاقى، مناسب ندانیم، مجوز نمى‏دهیم. البته اینها خیلى كم‏اند، شاید ما تا به حال 5 نفر را داشته‏ایم كه مجوز نداده‏ایم. اینها باید به جاى تعهد خدمت تبلیغى، یك كار فرهنگى متناسب طلبگى انجام دهند و بعد از این مدت، مدركشان را به آنها مى‏دهیم؛ ولى اجازه ادامه تحصیل در تبلیغ را به آنها نمى‏دهیم. چون تبلیغ بدون معمم شدن نمى‏شود.

· آیا در تغییر متون آموزشى با مخالفت بزرگان حوزه مواجه نشده‏اید؟

o باید اذعان كنم، 16 سال است در حوزه كار مى‏كنم و كوچك‏ترین مخالفتى از سوى مراجع نسبت به كارهاى ما نبوده، به عكس یا تشویق كرده‏اند یا حداقل این است كه چیزى نگفته‏اند و هیچ مانعى تا كنون از سوى مراجع یا دفاتر آنها براى كارهاى ما وجود نداشته است.

اگر ما متن را به مراجع نشان دهیم كه مثلاً همان مباحث صرفى است؛ اما شواهد را به جاى اشعار كذایى، از آیات و روایات انتخاب كرده‏ایم، قطعاً مراجع تشویق مى‏كنند، خیلى از مواقع اگر مشكلات است تقصیر مدیران میانى است. به نام تحول، كارهاى عجیب و غریبى مى‏كنیم كه گاهى صداى جوانها هم در مى‏آید، چه برسد به بزرگان حوزه. مثلاً اگر كلّ تغییرات حوزه را یك پازل تصور كنیم كه 100 قطعه دارد، ممكن است از میان این 100 قطعه، مراجع با 3 قطعه آن مخالفت كنند، 97 قطعه دیگر را كه مى‏شود انجام داد. چرا انجام نداده‏ایم؟! واقعاً نمى‏شود گردن دیگران انداخت.

من از سال 61 كار اجرایى انجام مى‏دهم و 16 سال است كه در مدیریتهاى مختلف حوزه هستم. در حوزه، نیروهایى كه تحت امرند بهتر از سازمانهاى دیگرند، ما فوقها هم همینطور، فقط مدیران میانى باید خوب كار كنند. ما دقیقاً دست مى‏گذاریم روى كارهایى كه همه حساس‏اند و این درست نیست.

سوء مدیریت خود را نباید گردن دیگران بیندازیم. من از شوراى عالى هم راضى‏ام، انصافاً شوراى عالى حوزه خیلى از من حمایت كرد، خیلى هم از آنها ممنونیم.

· هم اكنون ورود طلاب به حوزه بدون پیشینه ذهنى درست و جامع صورت مى‏گیرد، به نظر شما تعریف یك دوره ابتدایى عمومى براى طلاب و سپس انتخاب این دوره‏ها چیست؟ كه بروند دنبال اجتهاد یا تبلیغ، یا گرایشهاى دیگر؟

o اتفاقاً خیلى حرف خوبى است. ما این را در برنامه‏هایمان دیده‏ایم، اصلاً مى‏گوییم هر كسى خواست دنبال اجتهاد یا گرایشهاى دوره عمومى حوزه برود، بعد از گذراندن دوره سفیران هدایت باشد و به دنبال این هستیم كه آن را در شوراى عالى هم به تصویب برسانیم.

زیرا اگر طلبه مرجع هم شود، نیاز به تبلیغ دارد. خیلى از مراجع ما مبلغ بوده‏اند. حضرات آیات وحید خراسانى، مكارم شیرازى، سبحانى و نورى همدانى فعالیتهاى گسترده تبلیغى داشته‏اند.

طرح ما این است كه همه، یكدوره عمومى تبلیغ را بخوانند. بعد به تناسب استعدادهاى مختلف وارد رشته تاریخ، كلام، تفسیر، اجتهاد (فقه) و یا گرایشهاى دیگر شوند.

نظر شخصى‏ام این است كه برنامه‏ها طورى نباشد كه حتماً اینها مبلّغ شوند. باید ببینیم استعدادشان چگونه است.

· آیا فضاى عمومى حوزه، ظرفیت اجراى این طرح را دارد؟

o ظرفیت دارد؛ اما یك مقدار فرآیند تصمیم‏گیرى باید كمك كند، اگر چنین اتفاقى بیفتد حوزه به لحاظ كمّى، خیلى كاهش پیدا مى‏كند، ولى به لحاظ كیفى خیلى بالا مى‏رود، یعنى یك درس خارج، با حضور تعداد كم‏ترى شكل مى‏گیرد؛ اما تعداد قابل توجهى از آنها بالا مى‏روند و به مقام اجتهاد خواهند رسید. الآن برخى در دروس خارج شركت مى‏كنند كه اگر مدتها هم به حضورشان ادامه دهند، مجتهد متجزى هم نخواهند شد، خب این چه كارى است؟!

· این طرح الآن در چه مرحله‏اى است؟

o اكنون این طرح، فرآیند خود را طى مى‏كند. انشاء اللّه اگر تصویب شود، بخشى از مشكلات را حل خواهد كرد.

· از دیگر ویژگیهاى حوزه‏هاى سفیران اگر مواردى هست، بفرمایید.

o آموزشهاى سفیران هدایت را طورى طراحى كرده‏ایم كه اگر فارغ التحصیلان آن در مدت تعهد خدمت تبلیغى‏شان خواستند، دبیر دینى مدارس آموزش و پرورش بشوند از قابلیتهاى لازم برخوردار باشند. از این جهت، آموزشهاى ارائه شده، دو منظوره طراحى شده است، به همین دلیل اصول تعلیم و تربیت، روش كلاس‏دارى و دیگر مباحثى را كه براى موفقیت دبیر دینى در مدارس آموزش و پرورش مؤثر است جزء واحدهاى درسى اینها قرار داده‏ایم.

ادامه دارد... .