عنایات امام زمان علیه‌السلام و وظائف مبلغان

حضرت رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در مورد عصر غیبت به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: «إِی وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ لَینْتَفِعُونَ بِهِ وَ یسْتَضِیئُونَ بِنُورِ وَلَایتِهِ فِی غَیبَتِهِ كَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ جَلَّلَهَا السَّحَابُ؛ [1] قسم به خدایی كه مرا به نبوت برانگیخت! مردم در عصر غیبت از وجود پر بركت فرزندم مهدی بهره مند خواهند شد و از نور ولایت او [در رهبری جامعه] روشنایی خواهند گرفت، همانند بهره مند شدن مردم از خورشید، اگر چه در زیر ابر باشد.‌»

به طور كلی، وجود حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ در عصر غیبت مایه بركات و آثار فراوان مادی و معنوی است، اما عنایات آن بزرگوار به مبلغان اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مهم‌ترین علت عنایت آن گرامی به مبلغان و دانشمندان مروج معارف اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را در كلام حضرت هادی ـ علیه السلام ـ بهتر می‌توان درك كرد.

آن حضرت جایگاه والای مبلغان راستین و متعهد اسلامی را در منظر حضرت ولی عصر ـ علیه السلام ـ اینگونه تبیین فرمود: «لَوْ لَا مَنْ یبْقَی بَعْدَ غَیبَةِ قَائِمِكُمْ ـ علیه السلام ـ مِنَ الْعُلَمَاءِ الدَّاعِینَ إِلَیهِ وَ الدَّالِّینَ عَلَیهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْ دِینِهِ بِحُجَجِ اللَّهِ وَ الْمُنْقِذِینَ لِضُعَفَاءِ عِبَادِ اللَّهِ مِنْ شِبَاكِ إِبْلِیسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخَاخِ النَّوَاصِبِ لَمَا بَقِی أَحَد إِلَّا ارْتَدَّ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ لَكِنَّهُمُ الَّذِینَ یمْسِكُونَ أَزِمَّةَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشِّیعَةِ كَمَا یمْسِكُ صَاحِبُ السَّفِینَةِ سُكَّانَهَا أُولَئِكَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ [2] اگر نبودند بعد از غیبت امام قائم، علمایی كه [با تبلیغات خود] مردم را به سوی آن حضرت بخوانند و به آن بزرگوار راهنمایی كنند و با دلیل و برهان الهی از دین او دفاع كنند و بندگان ضعیف خدا را از دامهای ابلیس و [یاران] شرور او نجات بخشند و از دامهای ناصبیان رها سازند، مطمئناً احدی در دین خدا باقی نمی‌ماند. اما آنان کسانی هستند که زمام دلهای شیعیان ضعیف ما را به دست گرفته اند [و از گزند دشمنان و هجوم افكار منحرف پاسداری می‌كنند] همچنان كه كشتیبان، سرنشینان كشتی را [از گرفتاریها و امواج هولناك دریا] حفظ می‌كند. آنان برترین [بندگان] نزد خداوند عز و جل می‌باشند.‌»

به همین دلیل، در این فرصت به عنایات و تفضلات قطب عالم امكان و مدیر واقعی حوزه‌های علمیه و پناه بی پناهان، حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ، به مبلغان راستین اسلامی می‌پردازیم و در آخر نكاتی نیز در مورد وظائف مبلغان در قبال آن منجی عالم هستی بیان خواهیم كرد.

كلام حیاتبخش امام زمان علیه السلام

آقا میرزا مهدی اصفهانی از عالمان و مبلغان سختكوش عرصه معارف الهی و فرهنگ اهل بیت ـ علیهم السلام ـ‌است. او كه در اصفهانزاده شد و در نجف اشرف تحصیلات عالیه خود را در محضر عالمانی سترگ، همچون: سید محمد كاظم یزدی و میرزای نائینی به دست آورد، همزمان با فقه و اصول، به فراگیری فلسفه و حكمت نیز همت گماشت و آنگاه به تحصیلات علمی و عرفانی روی آورد و در نزد عارف جلیل القدر آقا سید احمد كربلایی از شاگردان ممتاز ملا حسینقلی همدانی، مراحل اخلاق و عرفان و تهذیب نفس را به كمال رساند.

در همان زمان، به قوائد فلسفه بدبین شد و برخی از آنها را با معارف آیات قرآن و روایات ناسازگار احساس كرد و به تردید افتاد و در نتیجه، افكار و اندیشه‌های متضاد به جانش چنگ انداخت و او را از ادامه راه باز داشت. به ناچار به غیر از پناه بردن به محضر حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ چاره‌ای ندید و در امكنه مقدس همچون مسجد سهله و جاهای دیگر برای استمداد به حضرت متوسل شد و در این راه تلاشها كرد.

او می‌گوید: یك موقع در نزد قبر جناب هود و صالح ـ علیهما السلام ـ در حال تضرع و توسل بودم كه با كمال شگفتی امام عصر ـ علیه السلام ـ را در حال بیداری مشاهده كردم. آن گرامی در حالی كه ایستاده بود و كاغذی به زیباترین شكل كه چشمانم را نوازش می‌داد، بر روی سینه‌اش قرار داشت، دیدم در وسط كاغذ به خط سبز نورانی این حدیث شریف نگارش یافته است كه: «طَلَبُ الْمَعَارفِ مِنْ غَیرِنَا مُسَاوِق لِاِنْكَارِنا؛ طلب معارف از غیر ما اهل بیت مساوی با انكار ما می‌باشد.‌» و در ذیل كاغذ به خط ریزی امضاء شده بود كه «وَ قَدْ اَقَامَنِی اللَّهُ وَ اَنَا الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنْ؛ خداوند مرا به پا داشته و منم حجة بن الحسن.‌»

از خواندن این نامه مباركه دلم روشن شد و راه خود را یافتم. آنگاه به خود آمدم. بعد از آن واقعه لذتبخش، نورانیت ویژه‌ای در وجودم احساس می‌كنم. [3]

دستگیری از یك مبلغ

مرحوم آقای سید جواد خراسانی كه مورد اعتمادترین امام جماعت اصفهان بود و در عرصه عرفان و معنویت، مقامات عالیه داشت، فرمود:

از طرف حكومت، خیال داشتند صالح آباد اصفهان را غصب كنند، در حالی كه آنجا مِلك من و عده‌ای از اهالی بود. آنان عوامل خود را به آنجا فرستاده بودند تا زمینهای مردم را غصب كنند و چرخش زندگی ما هم از همان ملك بود. ما هر چه گفتگو و درخواست كردیم، مذاكرات فایده‌ای نداد و ثمری نبخشید.

من كه دیگر درهای عادی را به روی خود بسته می‌دیدم، عریضه‌ای به حضور مقدس امام عصر ـ علیه السلام ـ نوشتم و در رودخانه انداختم و به تخت فولاد (قبرستان مهمی در اصفهان كه قبور بسیاری از اولیاء خدا در آنجا می‌باشد.) رفتم و در گوشه خرابه‌ای با تضرع و التماس مشغول خواندن دعای ندبه شدم و مكرر می‌گفتم: «هَلْ اِلَیكَ یابْنَ اَحْمَدَ سَبِیل فَتُلْقَی؛ [4] ‌ای فرزند احمد! آیا راهی برای رسیدن به محضر شما هست تا ملاقات شوی؟» ناگاه صدای سم اسبی را شنیدم و دیدم عربی سوار اسب ابلقی رو به قبله می‌رود. نگاهی مهرآمیز به من كرد و غایب شد.

از مشاهده آن گرامی قلبم راحت شد و آرامش یافتم و به اصلاح اموراتم اطمینان پیدا كردم. شب بعد مشكلم كاملا حل شد. البته من حضرت را مكرراً در عالم رؤیا با همین شكل و شمائل دیده بودم. [5]

وظائف مبلغان در مقابل امام زمان علیه السلام

در بخش اوّل اشاره شد كه آن گرامی به مبلغان و مروجان مكتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ عنایات ویژه‌ای دارد. در اینجا اضافه می‌كنیم كه این امدادها به شرطی است كه مبلغان گرامی نیز نقش خود را در این عرصه به نحو شایسته‌ای به انجام برسانند و وظائف خود را در برابر آن حضرت انجام دهند. در اینجا به برخی از وظائف و تكالیف مبلغان بزرگوار در عصر غیبت و در ارتباط با آن بزرگوار اشاره می‌كنیم.

1. رفع موانع ارتباط

اگر ما در اولین گام بتوانیم از رنجاندن دل آن حجت یگانه الهی خودداری كنیم و با پیمودن صراط مستقیم و دوری از خطاها و گناهان آزار و رنجشی به حضرت نرسانیم، موانع اساسی را رفع كرده ایم و در این صورت، خواهیم توانست گامهای بعدی را نیز در این مسیر برداریم؛ چرا كه ما همواره آرزو می‌كنیم ذره‌ای بلا و آزار به آن حضرت نرسد و در دعای ندبه می‌گوییم: «عَزِیز عَلَی اَنْ تُحِیطَ بِكَ دُونِی الْبَلْوَی وَلَا ینَالُكَ مِنِّی ضَجِیع وَ لَا شَكْوَی؛ [6] آقای من! چقدر بر من سخت است كه رنج و بلا تو را احاطه كند و ناله و شكوایی از من به تو نرسد!»

آیا با این حال رواست كه ما خود با رفتارهای نادرستمان آن گرامی را بیازاریم و موانع غیبت حضرت را بیشتر كنیم؟

حضرت امام خمینی ـ رحمه الله ـ‌در اینباره می‌فرماید: «نامه اعمال ما می‌رود پیش امام زمان ـ علیه السلام ـ هفته‌ای دو دفعه] به حسب روایت [، من می‌ترسم ما كه ادعای این را داریم كه تبع این بزرگوار هستیم، شیعه این بزرگوار هستیم، اگر نامه اعمال را ببیند، و می‌بیند؛ تحت مراقبت خداست، نعوذ بالله شرمنده شود... من خوف آن را دارم كه كاری بكنیم كه امام زمان ـ علیه السلام ـ پیش خدا شرمنده بشود] كه [اینها شیعه تو هستند این كار را می‌كنند! نكند یك وقت خدای نخواسته یك كاری از ماها صادر بشود كه وقتی نوشته برود، نوشته‌هایی كه ملائكةالله مراقب ما هستند، رقیب هستند، هر انسانی رقیب دارد و مراقبت می‌شود، ذره‌هایی كه بر قلبهای شما می‌گذارد، رقیب دارد، چشم ما رقیب دارد، گوش ما رقیب دارد، زبان ما رقیب دارد، قلب ما رقیب دارد. كسانی كه مراقبت می‌كنند اینها را، نكند كه خدای نخواسته از من و شما و سایر دوستان امام زمان ـ علیه السلام ـ یك وقت چیزی صادر بشود كه موجب افسردگی امام زمان ـ سلام الله علیه ـ باشد! مراقبت كنید از خودتان.‌» [7]

آری، ابراز محبت به امام عصر ـ علیه السلام ـ و تبلیغ اهداف آن بزرگوار با گناه و معصیت سازگار نیست. با توسعه تقوا و پاكدامنی می‌توان شمار طرفداران و پیروان حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ را افزایش داد و هیچگاه با بی مبالاتی و آلودگیهای دنیوی و ارتكاب اعمال زشت نمی‌توان فرهنگ انتظار را در جامعه گسترش داد.

در فراز اوّل دعای معروفی كه از وجود مقدس حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ نقل شده است، آن حضرت می‌فرماید: «اَللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیةِ...؛ [8] خدایا! ما را توفیق طاعت و دوری از گناه روزی فرما!» و در ادامه سایر وظائف منتظران را به صورت دعا بیان می‌فرماید.

2. شناختن جایگاه خود

مبلغان منتظر كه تلاش می‌كنند تا فرهنگ مهدویت و انتظار را در جامعه گسترش و شمار منتظران حقیقی را هر روز افزایش دهند، چه زیباست كه منزلت خود را در نزد امام زمان ـ علیه السلام ـ دریابند، همچنان كه لازم است هر كس به منزلت و جایگاه والای حضرت حجت ـ علیه السلام ـ نسبت به فراخور استعدادش معرفت داشته باشد. مبلّغ وظیفه شناس می‌داند که بعد از خداوند متعال هیچ كس در این عالم به اندازه امام زمان ـ علیه السلام ـ دلسوز او نیست؛ امام رأفت ویژه‌ای كه به مراتب بالاتر از مهربانی والدین است، به افراد دارد.

مبلغ آگاه همواره در تمام عرصه‌های تبلیغی این جمله حضرت را نصب العین خود قرار می‌دهد كه فرمود: «إِنَّا غَیرُ مُهْمِلِینَ لِمُرَاعَاتِكُمْ وَ لَا نَاسِینَ لِذِكْرِكُمْ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَزَلَ بِكُمُ اللَّأْوَاءُ وَ اصْطَلَمَكُمُ الْأَعْدَاء [9] در مراعات حال شما سهل انگاری نكرده و هرگز شما را فراموش نمی‌كنیم و اگر توجه و عنایت ما نبود، گرفتاریها و سختیها بر شما نازل می‌شد و دشمنان شما را بیچاره می‌كردند.‌»

مبلغ آگاه، به امدادهای امام زمانش امیدوار است و باور قطعی دارد كه در هر جا باشد، در منظر امام عصر ـ علیه السلام ـ است. حضرت نیز در مورد او می‌اندیشد و در مواقع گرفتاری و ناراحتی بدون اینكه خودش بداند، او را یاری می‌رساند؛ همچنان كه امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «ما با شادی شما شاد می‌شویم و از غم شما اندوهناكیم و از مریضی شما مریض می‌گردیم و برای شما دعا می‌كنیم. پس شما دعا می‌كنید و ما آمین می‌گوییم.‌» [10]

پس در مقابل این همه مهربانی و لطف و صفا ما هم عرض ارادت خالصانه را با تمام وجود به محضرش عرضه می‌داریم كه: «بِأَبِی أَنْتُمْ وَ أُمِّی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ أُسْرَتِی؛ [11] پدر و مادر، اهل و عیال و مال و خویشاوندانم همه فدای شما باد!»

3. لحظه شماری برای عصر ظهور

یك مبلغ مسئولیتپذیر با فراهم كردن بستری مناسب برای ظهور حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ لحظه شماری می‌كند. او در عرصه تبلیغات خود تلاش می‌كند وظائف دوران غیبت را به شایستگی انجام دهد تا اگر به لطف الهی روزی با آن بزرگوار همراه شد، آمادگی انجام دستورات حضرتش را داشته باشد، همچنان كه خودش در توقیع شریف به محمد بن جعفر حمیری آموخت كه اینگونه اعلام آمادگی كنیم: «یا مَوْلَای... نُصْرَتِی مُعَدَّة لَكُمْ وَ مَوَدَّتِی خَالِصَة لَكُمْ؛ [12] آقای من! اسباب یاریم را برایتان فراهم كرده‌ام و دوستی و محبت من فقط برای شماست.‌»

و همچنین عبارات روح نواز و عاشقانه زیارت آن حضرت را با تمام وجود زمزمه كند كه: «مَوْلَای فَإِنْ أَدْرَكْتُ أَیامَكَ الزَّاهِرَةَ وَ أَعْلَامَكَ الْبَاهِرَةَ فَهَا أَنَا ذَا عَبْدُكَ الْمُتَصَرِّفُ بَینَ أَمْرِكَ وَ نَهْیكَ أَرْجُو بِهِ الشَّهَادَةَ بَینَ یدَیكَ وَ الْفَوْزَ لَدَیكَ مَوْلَای فَإِنْ أَدْرَكَنِی الْمَوْتُ قَبْلَ ظُهُورِكَ فَإِنِّی أَتَوَسَّلُ بِكَ وَ بِآبَائِكَ الطَّاهِرِینَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یصَلِّی عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ یجْعَلَ لِی كَرَّةً فِی ظُهُورِكَ وَ رَجْعَةً فِی أَیامِكَ لِأَبْلُغَ مِنْ طَاعَتِكَ مُرَادِی وَ أَشْفِی مِنْ أَعْدَائِكَ فُؤَادِی؛ [13] مولای من! اگر روزگار فرخنده و درخشان و پرچمهای پیروزی تو را درك كنم، من نیز یكی از كوچكترین بندگان درگاهت خواهم بود كه امر و نهی تو را پذیرایند و] با فرمانبرداری از تو [شهادت در ركابت را امیدوارند و] با پذیرش ولایتت [سعادت در نزد تو را خواستارند. آقای من! اگر پیش از ظهورت مرگم فرا رسد، به واسطه تو و پدران پاكت به خدای سبحان توسل می‌جویم كه بر محمد و آل محمد درود فرستد و مرا در زمان ظهورت دوباره بازگرداند و در زمان دولت و حكومتت رجعت كنم تا از اطاعت تو، به مقصودم نائل گردم و قلبم را با انتقام گرفتن از دشمنانت شفا بخشم.‌»

مبلغ وظیفه شناس نه تنها برقراری حكومت عدل مهدوی را دوست می‌دارد، بلكه، بالاتر همچون عاشقی بی قرار همه زیباییها را تحت الشعاع جلوه حكومت امام زمان ـ علیه السلام ـ می‌داند.

عظمت امام زمان ـ علیه السلام ـ چنان روح و جانش را تسخیر می‌كند كه هیچ ارزشی را بالاتر از آن نمی‌شناسد. مقام، شهرت، مال دنیا و موقعیتهای ظاهری او را از راه مهدی ـ علیه السلام ـ نمی‌تواند جدا كند. نجواهای عاشقانه‌اش همواره در زمین و زمان طنینانداز است كه: «عَزِیز عَلَی أَنْ أَرَی الْخَلْقَ وَ لَا تُرَی وَ لَا أَسْمَعَ لَكَ حَسِیساً وَ لَا نَجْوَی؛ [14] چقدر سخت است بر من كه همه خلق را ببینم، اما تو را نبینم و هیچ از تو صدایی، حتی آهسته هم به گوش من نرسد.‌»

و هر روز عهدش را با امام و رهبر حقیقی خود تجدید می‌كند كه: «اللَّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَةِ یوْمِی هَذَا وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَیامِی عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَیعَةً لَهُ فِی عُنُقِی لَا أَحُولُ عَنْهَا وَ لَا أَزُولُ أَبَدا؛ [15] پروردگارا! من در صبح همین روزم و تمام ایامی كه در آن زندگانی می‌كنم، با او عهد خود و عقد بیعت او را كه بر گردن من است، تجدید می‌كنم كه هرگز از این عهد و بیعت برنگردم و تا ابد بر آن ثابت قدم باشم.‌»

مبلغان عاشق، كلام امام باقرـ علیه السلام ـ را همواره در ذهن خود مرور می‌كنند كه آن حضرت فرمود: «إِنَّ الْقَائِلَ مِنْكُمْ إِذَا قَالَ إِنْ أَدْرَكْتُ قَائِمَ آلِ مُحَمَّد نَصَرْتُهُ كَالْمُقَارِعِ مَعَهُ بِسَیفِهِ؛ [16] اگر كسی از شما بگوید: هرگاه قائم آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ را درك كنم، هر آینه او را یاری خواهم كرد،] پاداش او [مانند كسی است كه با اسلحه در ركاب آن حضرت بجنگد.‌»

منتظر مشتاق حكومت مهدوی و ایجاد دولت كریمه امام زمان ـ علیه السلام ـ در هر فرصتی این آرزوی دیرینه‌اش را بر زبان جاری می‌كند كه: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیكَ فِی دَوْلَة كَرِیمَة تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَه؛ [17] پروردگارا! ما آرزو داریم كه از سوی تو دولتی كریمه برقرار شود كه در پرتو آن اسلام و مسلمانان را عزیز كنی و جبهه كفر و نفاق را خوار و ذلیل سازی.‌»

البته وظائف دیگری نیز برای مبلغان گرانقدر و تمام شیفتگان فرهنگ انتظار در دوران غیبت كبری وجود دارد كه به علت ضیق مجال فقط به ذكر فهرست آنان می‌پردازیم:

دشمنی با دشمنان امام زمان ـ علیه السلام ـ، دعا برای سلامتی حضرت، دعا برای تعجیل ظهور، مداومت به دعای عهد و تجدید پیمان، دعا برای پیوستن به جمع یاران مهدی ـ علیه السلام ـ، بصیرت و آگاهی به دین و معارف اهل بیت ـ علیهم السلام ـ، صبر بر سختیها و مشكلات، داشتن روحیه امیدواری و انتظار به آینده‌ای روشن و امید دادن به دیگران، صدقه دادن برای حفظ وجود مبارك امام عصر ـ علیه السلام ـ، حج كردن یا نائب برای حج گرفتن از طرف امام ـ علیه السلام ـ تعظیم تمام شعائری كه به تجلیل از آن گرامی بینجامد، خواندن زیارتهای مخصوص امام زمان ـ علیه السلام ـ، تجمع در امكنه و مراكزی كه به نام آن گرامی می‌باشد، تبلیغ عمومی و خصوصی برای امام زمان ـ علیه السلام ـ، برخاستن به خاطر تعظیم شنیدن نام مبارك آن حضرت، مداومت به زیارت، بهره گیری از هر شیوه پسندیده‌ای كه به ترویج و نشر فرهنگ مهدویت و انتظار بینجامد و دل آن حضرت را شاد كند، همگانی كردن دعاهای آن حضرت در مجالس، شناساندن وجود امام زمان ـ علیه السلام ـ و خصائص و ویژگیهای آن گرامی، بیان محاسن و زیباییهای حكومت مهدوی، سخن گفتن از یاران امام و صفات آنان.

پی‌نوشــــــــــــــــــــت‌ها:

[1] . یوم الخلاص، ص 137، به نقل از بحارالانوار، ج 52، ص 92، ح 8.

[2] . الاحتجاج، ج 1، ص 18.

[3] . عنایات حضرت مهدی موعود ـ علیه السلام ـ، علی كریمی جهرمی، مؤسسه نشر و تبلیغ، مشهد، 1407 ق، ص 102، به نقل از ابواب الهدی، ص 46.

[4] . بحارالانوار، ج 99، ص 108، دعای ندبه.

[5] . بركات حضرت ولی عصر ـ علیه السلام ـ، بازنویس سید جواد معلم، عروج اندیشه، مشهد، 1377.

[6] . بحارالانوار، ج 99، ص 108، دعای ندبه.

[7] . آشتی با امام زمان ـ علیه السلام ـ، محمد شجاعی، نشر محیی، تهران، 1381، به نقل از صحیفه نور، ج 7، ص 267.

[8] . البلد الامین، ص 349.

[9] . احتجاج، ج 2، ص 495.

[10] . بصائر الدرجات، ج 5، باب 16.

[11] . البلد الامین، ص 300، زیارت جامعه كبیره.

[12] . بحارالانوار، ج 43، ص 171.

[13] . فرازی از زیارت حضرت حجة ـ علیه السلام ـ، مصباح الزائر، ص 437؛ بلد الامین، ص 286؛ بحارالانوار، ج 99، ص 118.

[14] . بحارالانوار، ج 99 ص 108. دعای ندبه.

[15] . همان، ص 111، دعای عهد.

[16] . الكافی، ج 8، ص 80.

[17] . همان، ج 3، ص 424، دعای افتتاح.