مؤمنان با مخالفان خدا هم از در لغو وارد نمی شوند

قرآن و معارف:

تصمیم گرفتن برای تحول در سال نو از آن سنت ها و عادت های مبارکی است که در ما ایرانی ها وجود دارد. کم تر کسی را می شود پیدا کرد که همزمان با روزهای پایانی سال و در آستانه ورود به سال نو و نگاه به گذر ایام نخواهد ریشه برخی از عادت های ناپسندی که در او آشیانه کرده اند بزند و خود را از عادات ناپسند نرهاند. اما این امر چگونه ممکن می شود؟ در بخش آغازین این مطلب اشاره رفت که زبان از جمله معبرهای مهمی است که اگر کسی نتواند این معبر را به درستی حفاظت کند نخواهد توانست این تغییرها را در خود پدید آورد. اگر این معبر به دست ناراستی ها و کژی ها و تاریکی ها بیفتد کامیابی چندانی نصیب انسان نخواهد شد.

بیداردلان مراقب جوارح خود هستند

آیت الله جوادی آملی پیرامون مراقبت از زبان در کتاب "حیات حقیقی انسان در قرآن" به خصلت مهم کسانی که ذهن و قلب بیداری دارند اشاره و تصریح می کنند: در مقابل آن ها که بیدارند و از این خواب مرگ آفرین می هراسند زبان و گوش خود را با مراقبت بیشتری می پایند؛ از این رو سخن حق را به سرعت می شنوند و به حقیقت ایمان می آورند. توجه به آیاتی از قرآن کریم این مطلب را ثابت می کند؛ مثلا خداوند برخی از اهل کتاب را با عظمت یاد می کند و از آنان الگویی شایسته برای دیگران می سازد. نخست از گذشته آنان سخن می گوید و می فرماید: پیش از نزول قرآن به کتاب آسمانی که ما فرو فرستاده بودیم ایمان می آورند و پس از تلاوت آیات قرآن بر آنان نیز با اشاره به تسلیم سابقه دار خویش در برابر خداوند، قرآن را حق محض الهی می خوانند و ایمان خود به آن را اعلام می دارند، چنان که در آیات 52 و 53 سوره قصص می خوانیم:" اَلّذین اتَیناهُم الکِتابَ مِن قَبلِه هُم بِه یُؤمِنون * وَ اِذا یُتلی عَلیهِم قالوا آمَنَّا بِه اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّنا اِنّا کُنّا مِن قَبله مُسلِمین /  کسانی که پیش از این کتاب، کتاب شان داده بودیم بدان ایمان می آورند. و چون بر آنان تلاوت شد گفتند: بدان ایمان آوردیم. حقی است از جانب پروردگار ما و ما پیش از آن تسلیم بوده ایم. "

مؤمنان سلامت گو و سلامت جویند

اما رویگرداندن مؤمنان از لغو به عنوان یکی از بزرگ ترین لغزشگاه های ایمان از جمله نشانه هایی است که در قرآن حکیم مطرح شده، این اندیشمند دینی در این باره می نویسد: به یقین این آزادگی و آمادگی روحانی، ریشه در تربیت الهی و اخلاق انسانی دارد و قرآن کریم به بخشی از آن تربیت نیز اشاره کرده می فرماید: "وَ اِذا سَمِعوا اللَّغو اَعرِضوا عَنه / هرگاه سخن لغو و بیهوده ای بشنوند از آن روی برمی گردانند."

این تعریف بیانگر سنت مستمر آنان در حفاظت از معبر شنوایی است. اما مراقبت از زبان و آلوده نساختن آن نیز وصف دیگری از صفات برجسته آنان است؛ زیرا به هنگام برخورد با مخالفان راه خدا و آگاهی از سخنان جاهلانه آنان بی آنکه زبان به لغو بگشایند می گوینداعمال ما از آن ما و کارهای شما از آن شما: "وَ قالوا لَنا اَعمالنا وَ لَکُم اَعمالکم / و گویند کردارهای ما از آنِ ما و کردارهای شما از آنِ شما"  بلکه زبان خود را که مظهر سلامت الهی است به خیرخواهی جاهلان می گشایند و در عین تصریح به راه متفاوت خود با آنان برایشان آرزوی سلامت و رهایی از جهل و نادانی می کنند: "سلام علیکم لا نبتغی الجاهلین / به سلامت بمانید. ما خواستار جاهلان نیستیم".  قرآن در جای دیگر نیز به این وصف رحمانی مؤمنان اشاره کرده، از سلامت گویی و سلامت جویی آنان در برابر خطاب جاهلان چنین یاد می کند: "و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما /  و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند به ملایمت سخن گویند."

چه کسانی استعداد پرهیز از بیهوده گویی را دارند؟

اما چه کسانی می توانند استعداد پاسداری از زبان و روی گرداندن از بیهوده گویی و بیهوده گرایی را به دست بیاورند؟ مطابق با آنچه مفسر معاصر زمانه ما بیان می دارد قرآن کریم در جای دیگری نیز پیرامون پرهیز و اعراض مؤمنان از لغو سخن می گوید و پس از اشاره به نماز خاشعانه، دومین ویژگی الهی آنان را پرهیز از لغو می خواند و مجموعه این صفات را عامل فلاح و به مقصد رسیدن آنان می داند: "قَد اَفلَحَ المُؤمِنونَ اَلّذینَ هُم فِی صَلاتِهِم خاشِعونَ وَالَّذینَ هُم عَنِ اللَّغوِ مُعرِضونَ/  به تحقیق رستگار شدند مؤمنان. آنان که در نمازشان خشوع می ورزند، و آنان که از بیهوده اعراض می کنند" . این روگردانی از لغو نه به نحو گریز خائفانه بلکه به شکل گذار کریمانه است یعنی به هنگام رویارویی با لغو بزرگوارانه از آن می گذرند: "وَ اِذا مَرُّوا بِاللَّغوِ مَرُّوا کِراما/ و چون بر ناپسندی بگذرند به شتاب از آن دوری می جویند."

وصف نیکوی پرهیز از لغو، مؤمنان را تا ابد همراهی می کند و در بهشت موعود و تخلف ناپذیر خدای رحمان نیز بر زیبایی ها و نعمت های معنوی آنان می افزاید: "جَنّاتِ عَدنِ الَّتی وَعَدَ الرَّحمنُ بِالغَیبِ اِنَّهُ کانَ وَعدُهُ مَأتِیّا لا یَسمَعونَ فیها لَغوا اِلّا سَلاما / بهشت های جاوید که خدای رحمان در غیب به بندگان خویش وعده کرده است و وعده او فرا خواهد رسید. در آنجا سخن لغو نمی شنوند، گفتارشان سلام است. و روزی شان هر صبح و شام آماده است." پس با عمل به فراخوانی قرآن کریم می توان بهشتی سیرت شد و نتیجه مراقبت همیشگی و پرهیز پیوسته از کارهای لغو و غفلت زا را در بهشتی که یک سره از لغو و غفلت به دور است مشاهده کرد.

مصادیق پرهیز از لغو از نگاه وحیانی

قرآن کریم در کنار فراخوانی به پرهیز از لغو، مصادیق فراوان آن یعنی قول یا فعل یاوه و بیهوده را نیز برمی شمرد و ثمرات هر یک را نیز بیان می دارد. اموری چون شهادت باطل، دروغ، خیانت، ستم،  بد عهدی، نقض عهد، پیمان شکنی هر یک نمود غفلت آدمی و مصداقی برای لغو است که پرهیز از آن ها به مثابه شست و شو و لکه گیری و جرم زدایی پیش از رنگ شدن به زیباترین رنگ هستی و صبغه الهی است و اگر روح انسان به چنین رنگی آراسته شود همه کارهای او حتی زندگی عادی، تلاش اقتصادی، آموزش و تجارت و کشاورزی و دیگر امور به ظاهر مادی او نیز خدایی خواهد کرد یعنی هیچ یک از این کارها او را از یاد خدا غافل نمی کند حتی اگر به تجارت و داد و ستد بپردازد هماره یاد خدا با اوست: "رِجال لا تُلهیهِم تِجارَهٌ وَ لا بَیعٌ عَن ذِکرِ اللهِ / مردانی که هیچ تجارت و خرید و فروختنی از یاد خدا بازشان ندارد."

منبع: شبستان