اندیشه و زندگی در صحیفه سجادیه
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| اندیشه و زندگی در صحیفه سجادیه.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحنیف طاهری
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدسالم محسنی
کاری از گروه تولید محتوای معاونت فرهنگی وتبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
******
اشاره
صحیفۀ سجادیه کتاب «چگونه اندیشیدن، چگونه پرستیدن و چگونه زیستن» و کتاب زندگی و عمل است. این کتاب شریف که دارای 54 دعا و به‌مثابه دائرة‌المعارف شیعه است، از سوی چهارمین امام شیعیان حضرت زین‌العابدین علی‌بن‌الحسین«علیه السلام» به ما رسیده است. اگرچه صحیفۀ سجادیه در قالب دعا تجلی یافته است، ابعاد و زوایای مختلفی دارد که مهم‌ترین ابعاد آن، بُعد معرفتی و معنویت‌بخشی است؛ بنابراین صحیفه، تنها یک کتاب دعا نیست، بلکه کتاب جامعی است که به تبیین بنیادی‌ترین و ارزشمندترین حقایق الهی و انسانی (ارزش‌های والای اخلاقی، عرفانی، حقوقی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی) در قالب دعا پرداخته است.
این نوشتار به دو موضوع مهم در صحیفه سجادیه می پردازد: اصول اعتقادیِ اسلام و اصول مهم سبک زندگی اسلامی.
الف) اصول اعتقادیِ اسلام
1. اصل توحید و خداشناسی
بی‌گمان مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اصل اعتقادی و جهان‌بینی اسلامی، توحید و خداشناسی است. تبیین امام سجاد«علیه السلام» از توحید و خداشناسی در صحیفۀ سجادیه فوق‌العاده است. امام در این‌باره تعبیرات ژرف و بلندی دارد که بایسته است مورد دقت اهل فکر و نظر قرار گیرد. مضامین و مفاهیم این جملات عالی و عمیق، در طرح «سبک زندگی اسلامی» و بهره‌گیری انسان مسلمان از آن کمک شایانی می‌کند. حضرت در فرازی از دعایش خداوند را اینگونه توصیف می‌کند: «أَنْتَ الَّذِی وَسِعْتَ کلَّ شَیءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً وَ أَنْتَ الَّذِی جَعَلْتَ لِکلِّ مَخْلُوقٍ فِی نِعَمِک سَهْماً وَ أَنْتَ الَّذِی عَفْوُهُ أَعْلَی مِنْ عِقَابِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی تَسْعَی رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی عَطَاؤُهُ أَکثَرُ مِنْ مَنْعِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یَرْغَبُ فِی جَزَاءِ مَنْ أَعْطَاهُ وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یُفْرِطُ فِی عِقَابِ مَنْ عَصَاهُ؛ خدایا، تویی که رحمت و علمت همه چیز را فراگرفته و برای تمام مخلوقات از نعمت‌های خود سهمی قرار داده‌ای و تویی که عفوت از عقابت برتر و بالاتر است و پیوسته رحمت‌ات بر غضب‌ات چیره است و بخشش‌ات از امساک و منع‌ات بیشتر است و تویی که هرگز از بندگان روزی‌خوار خود عوضی نخواسته‌ای و تویی که در کیفر‌کردن متخلفان، از اندازه درنمی‌گذری».
درحقیقت این مضامین جامع، بلند و امیدبخش، سیمای زیبایی از خداوند به تصویر می‌کشد که با تصویر مرسوم موجود از خدا در اذهان مردم متفاوت است. امام در فراز بعدی این دعا خداشناسی را در سطح دیگری طرح می‌کند: «أَنْتَ الَّذِی وَصَفْتَ نَفْسَک بِالرَّحْمَةِ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْحَمْنِی، وَ أَنْتَ الَّذِی سَمَّیتَ نَفْسَک بِالْعَفْوِ فَاعْفُ عَنِّی؛ خدایا، این تویی که خود را به رحمت ستوده‌ای، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و بر من رحمت آر و این تویی که نام اقدس خود را بخشاینده گذاشته‌ای، پس عفوت را شامل حالم بفرما». خدای بزرگ و مهربانی که به توصیف وصف‌کنندگان درنمی‌آید: «اللَّهُمَّ یا مَنْ لَا یصِفُهُ نَعْتُ الْوَاصِفِینَ؛ خدایا، ای کسی‌که هرگز هیچ‌کس نتوانسته تو را بستاید». درواقع بزرگی و عظمت او به اندازه‌ای است که زبان انسان از توصیفش عاجز است.
2. اصل نبوت و تکریم مقام پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم»
مضامین برخی از دعاهای صحیفه نشان از مقام بلند شجره طیبه نبوت، به‌ویژه مقام شامخ پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» دارد. امام سجاد«علیه السلام» در نیایش خود با خداوند، مقام والا و باعظمت پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» را اینگونه بالا می‌برد: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَبِيَّنَا صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آلِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَقْرَبَ الْنَّبِيِّينَ مِنْكَ مَجْلِساً، وَ أَمْكَنَهُمْ مِنْكَ شَفَاعَةً، وَ أَجَلَّهُمْ عِنْدَكَ قَدْراً، وَ أَوْجَهَهُمْ عِنْدَكَ جَاهاً؛ خداوندا، پیامبر ما را در روز قیامت مقرّب‌ترینِ پیامبران‌ات قرارده و در شفاعت از امت، مقبول‌ترینِ شافعان بگردان و در قدر و منزلت در بالاترین مرتبه جای ده».
این بیان حکیمانۀ امام سجاد«علیه السلام» در وصف پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم»، بیان‌کنندۀ این است که آن حضرت برترین آفریدۀ عالم هستی است؛ بنابراین از منظر اندیشۀ اسلامی و شیعی در کل نظام آفرینش، وجود مبارک پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» است که اشرف همه آفریده‌ها، انسان‌ها، انبیا و اولیای الهی است.
امام در این فراز از دعایش از خداوند متعال درخواست می‌کند پیامبر اعظم را از همه پیامبران، مقرّب‌تر و شخصیت اول عالم ممکنات و کائنات قرار دهد. از اینجا معلوم می‌شود آن حضرت برترین آفریده هستی است و به همین دلیل لقب «سیدالأنبیا» به ایشان اختصاص دارد. تعبیرات ژرف و حکیمانه امام درباره پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم»، ضمن اینکه تجلیل و تکریم از مقام برتر و شخصیت بی‌مانند آن حضرت در عالم آفرینش است، تعلیم قدرشناسی و سپاس‌گزاری به پیروان آن حضرت و امت اسلامی است تا منزلت و مکانت والا و بی‌نظیر آن حضرت را پاس دارند و همیشه از روح قدسی ایشان در زندگی یاری بطلبند. به‌راستی مقام اول نظام هستی و جهان کائنات زیبندۀ شخصیت بی‌مانند پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» است؛ بر این اساس تعبیر «أقرَبُ النّبیّینَ مَجلِساً» دعای مستجابی است که بیان‌کنندۀ برتری مکانت و عظمت وجودی پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» میان سایر پیامبران است. البته بدیهی است منظور از «قُرب به خدا» قرب مکانی نیست، چنان‌که قُرب اعتباری و قراردادی همانند درجه‌های که امروزه گاهی به افراد اهدا می‌گردد و هیچ چیزی به انسان اضافه نمی‌کند، نیز نیست، بلکه مراد از قرب به درگاه خدا، عبارت است از رشد حقیقت وجودی انسان به طوری که این کمالات منجر به توسعۀ وجودی او می‌شود.
2-1. مهم‌ترین صفات پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» در امر تبلیغ دین
تبیین مهم‌ترین و برترین صفات پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم»، موضوع دیگری است که در صحیفۀ سجادیه بدان توجه شده است: «اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ أَمِینِک عَلَی وَحْیِک، وَ نَجِیبِک مِنْ خَلْقِک، وَ صَفِیک مِنْ عِبَادِک، إِمَامِ الرَّحْمَةِ، وَ قَائِدِ الْخَیرِ، وَ مِفْتَاحِ الْبَرَکةِ، کمَا نَصَبَ لِأَمْرِک نَفْسَهُ ... وَ حَارَبَ فِی رِضَاک أُسْرَتَهُ وَ قَطَعَ فِی إِحْیاءِ دِینِک رَحِمَهُ، و أَقْصَی الْأَدْنَینَ عَلَی جُحُودِهِمْ وَ قَرَّبَ الْأَقْصَینَ عَلَی اسْتِجَابَتِهِمْ لَک، وَ وَالَی فِیک الْأَبْعَدِینَ وَ عَادَی فِیک الْأَقْرَبِینَ و أَدْأَبَ نَفْسَهُ فِی تَبْلِیغِ رِسَالَتِک...؛ خداوندا، بر محمد«صلی الله علیه و آله و سلم» درود فرست که فرد مطمئن و امین تو و برگزیدۀ خالص تو از میان آفریدگانت و برگزیدۀ بزرگوارت از میان بندگانت می‌باشد. او پیشوای رحمت، پیش‌آهنگ پیروانش در خیر و نیکی و کلید برکت و فزونی نعمت است. چنان‌که خودش را برای اجرای فرمانت بپاداشت و به تمام ناراحتی‌ها و اذیت‌ها در این راه به‌خاطر تو تن داد و در دعوت به سوی تو به طور آشکار، از خویشاوندانش شروع کرد و برای کسب خشنودی‌ات با قبیله خود [قریش] جنگید و برای زنده‌کردن دین تو از خویشاوندانش قطع ارتباط کرد و با نزدیکان به‌خاطر انکارشان دوری کرد و با دورترین‌ها به‌خاطر اینکه تو را قبول داشته و اطاعت‌ات می‌کردند، نزدیک می‌شد و با ملاک قرار‌دادن تو، با دورترین‌ها دوست و با نزدیکان دشمن می‌گشت و برای رساندن رسالت تو، خودش را به رنج و زحمت می‌انداخت».
3. اصل امامت و جایگاه ممتاز امامان معصوم«علیهم السلام»
امامت در فرهنگ و اندیشۀ اسلامی و شیعی، از نظر سیاسی و اجتماعی اهمیت بسیاری دارد. از امامان معصوم«علیهم السلام» در صحیفۀ سجادیه در جایگاه خلفای (جانشینان) خداوند، حافظان دین و حجّت‌های الهی بر بندگان یاد شده است. حضرت امام سجاد«علیه السلام» در دعای 47 صحیفه اینگونه به تبیین مقام امامان معصوم می‌پردازد: «رَبِّ صَلِّ عَلَی أَطَایبِ أَهْلِ بَیتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِک، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِک، وَ حَفَظَةَ دِینِک، وَ خُلَفَاءَک فِی أَرْضِک، وَ حُجَجَک عَلَی عِبَادِک، وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرَادَتِک، وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَةَ إِلَیک، وَ الْمَسْلَک إِلَی جَنَّتِک؛ بار خدایا، بر اهل‌بیت پاکیزه حضرت رسول«صلی الله علیه و آله و سلم» درود فرست؛ هم آنان که ایشان را برای اجرای امر خود برگزیدی و خزاین علم خود و حافظان دینت و جانشینان خود در روی زمین و حجت و رهبر بندگانت قرار داده‌ای و از هر پلیدی و آلودگی به اراده خود پاکیزه فرموده‌ای و همه آنها را وسیلۀ راهیابی به خود و بهشت نموده‌ای». بی‌تردید مهم‌ترین ویژگی‌های حضرات معصومین«علیهم السلام» در این تعبیرات بیان شده است و درواقع امام سجاد«علیه السلام» با این جملات فاخر، به معرفی مقام شامخ اهل‌بیت پیامبر«علیهم السلام» پرداخته است.
نکتۀ بسیار مهمی که امام در صحیفه به آن توجه کرده است، ضرورت حتمیِ اصل بنیادین وجود امام معصوم و رهبر الهی در هر عصر و زمان است که نقش رهبری و محافظت از دین را بر عهده دارد: «اللَّهُمَّ إِنَّک أَیّدْتَ دِینَک فِی کلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِكَ؛ خدایا، تو دینت را در هر زمان و هر دیار به وسیله امامی که او را نشانۀ خود قرارداده‌ای، به پا داشتی». این فراز دعای امام بیان از ضرورت وجود امام معصوم در هر عصر و زمان، از جمله گواه روشن بر وجود مقدس حضرت مهدی در عصر حاضر است.
3-1. تبیین صفات شیعیان و پیروان امامان«علیهم السلام»
توجه به صفات و ویژگی‌های پیروان اهل‌بیت«علیهم السلام» از جمله مسائل مهمی است که امام سجاد«علیه السلام» در صحیفه‌اش بدان پرداخته است؛ شیعیان امامان معصوم چه نشانه‌ها و ویژگی‌های دارند و باید داشته باشند. امام در مقام تبیین صفات شیعیان اهل‌بیت«علیهم السلام» می‌فرماید: «اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی أَوْلِیائِهِمُ الْمُعْتَرِفِینَ بِمَقَامِهِمُ، الْمُتَّبِعِینَ مَنْهَجَهُمُ، الْمُقْتَفِینَ آثَارَهُمُ، الْمُسْتَمْسِکینَ بِعُرْوَتِهِمُ، الْمُتَمَسِّکینَ بِوِلَایتِهِمُ، الْمُؤْتَمِّینَ بِإِمَامَتِهِمُ، الْمُسَلِّمِینَ لِأَمْرِهِمُ، الْمُجْتَهِدِینَ فِی طَاعَتِهِمُ، الْمُنْتَظِرِینَ أَیامَهُمُ، الْمَادِّینَ إِلَیهِمْ أَعْینَهُمُ، الصَّلَوَاتِ الْمُبَارَکاتِ الزَّاکیاتِ النَّامِیاتِ الْغَادِیاتِ الرَّائِحَاتِ؛ بار خدایا، بر یاران ائمه آنان که به مقام و منزلت ایشان اعتراف دارند و روش و راه‌شان را پیروی می‌کنند و آثارشان را اُسوه قرار می‌دهند و به رشتۀ ولایت‌شان چنگ می‌زنند و امامت‌شان را می‌پذیرند، در برابر فرمان‌شان تسلیم و در اطاعت‌شان می‌کوشند و روزگار حکومت‌شان را انتظار می‌کشند و چشم به سوی آنها دوخته‌اند، درود و رحمت فرست؛ درودهای پربرکت، پاکیزه و فزاینده که هر صبح و شام آنان را فراگیرد».
آنچه در این عبارت مشاهده می‌کنیم، صفات و ویژگی‌های پیروان اهل‌بیت«علیهم السلام» است که در محورهای ذیل خلاصه می‌شود:
- اقرار و اعتراف به مقامات و ارزش‌های معنوی امامان معصوم که خدای متعال به آنها داده است؛
- تبعیت از آثار و روایات و سیره و سنت باقی‌مانده از آنها که رمز بقای اسلام و حفظ جهت اصلی دین است؛
- تمسک به رشته ولایت آنان که رشته اتصال به خدا و رسول خدا و لزوماً بریدن از دشمنان و قطع ولایت جابران و منحرفان است؛
- پذیرش امامت آنان و انکار و طرد امامت جائران که در مقابل ایشان و تحت عنوان طاغوت قرار دارند؛
- جد و جهد و تلاش دایم در اطاعت از ایشان در کلیه ابعاد عبادی، اخلاقی، سیاسی و غیره؛
- در حالت انتظاربودن و منتظر دولت عدالت‌گستر ایشان ماندن.
ب) اصول مهم سبک زندگی اسلامی
در این بخش به برخی از اصول و شاخص‌های مهم سبک زندگی دینی و متعالی که در صحیفه جایگاه و منزلت ویژه‌ای دارند، اشاره می‌شود:
1. اصل تعلیم و تعلّم
تعلیم و تعلم در سبک زندگی مؤمنانه جایگاهی ممتاز دارد و در صحیفۀ سجادیه نیز توجه ویژه‌ای بدان شده است. به طور کلی برخی فرازهای دعاهای امام سجاد«علیه السلام» مؤید رویکرد دینی به موضوع علم و معرفت است. امام سجاد«علیه السلام» در دعای اول صحیفه می‌فرماید: «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ... وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِیتِهِ؛ سپاس خدایی را که از ناحیۀ خویش حقایقی را برای ما شناسانده و با ربوبیتش درهای علم را برای ما گشوده است».
از مهم‌ترین دلایل این مسئله که علم و معرفت جنبۀ الهی دارد و باید به مبنای الهیاتی آن توجه داشت، این است که خدای سبحان معرفت تام و تمام به همه هستی دارد. به تعبیر دیگر خداوند احاطه و اشراف کامل به همه مخلوقاتش دارد؛ از این‌رو خدایی که صحیفۀ سجادیه از آن سخن می‌گوید، هیچ‌چیز از چشم بینا و بیدار او مخفی نیست و به تمام اشیاء آگاهی و اشراف کامل دارد: «يَا اَللَّهُ الَّذِي لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ...؛ خدایا، هیچ چیز در زمین و آسمان بر تو پوشیده نیست؛ چگونه مخفی باشد در حالی که تو خالق همه آنها هستی؟» بر این اساس اگر خداوند عالِم مطلق به همه چیز است، انسان باید در تعلیم و تربیت و کسب دانش و معرفت، از علم مطلق او یاری بطلبد.
1-1. پرهیز از اظهارنظر بدون علم
یکی از ویژگی‌هایی که در سبک زندگی مؤمنانۀ صحیفه نامطلوب پنداشته شده است و رذیلتی اخلاقی دانسته می‌شود، اظهارنظر علمیِ بدون علم و آگاهی است. در فراز سوم از دعای هشتم صحیفه آمده است: «... أَوْ نَقُولَ فِی الْعِلْمِ بِغَیرِ عِلْمٍ؛ خدایا، پناه می‌برم به تو از اینکه درباره علم [به‌ویژه معارف الهی] بدون علم سخن بگویم». سخن‌گفتن و اظهارنظر بدون علم، حاکی از جهل و نشان از جهالت گوینده آن دارد. انسانِ عالم و عاقل باید از گرفتارشدن در جهل پرهیز نماید؛ زیرا جهل یکی از دشمنان پرخطر انسان در زندگی است.
1-2. تبعیّت از معلم و مرشد
انسانِ دانش‌دوست و هدف‌مند نمی‌تواند در زندگی از معلم و مرشد بی‌نیاز باشد؛ از این‌رو می‌کوشد برای خود معلم و مرشد انتخاب کند؛ بنابراین در سبک زندگی دینی وجود معلم و مربی ضرورت دارد و باید معلم و راهنمایی باشد تا انسان را ارشاد کند. امام سجاد«علیه السلام» در این‌باره می‌فرماید: «وَ وَفِّقْنِی لِطَاعَةِ مَنْ سَدَّدَنِی، وَ مُتَابَعَةِ مَنْ أَرْشَدَنِی؛ خدایا، موفقم بدار که در اطاعت از ناصح مشفق و ارشاد و راهنمایی‌های به حق او بکوشم». مضمون این فراز از دعای امام«علیه السلام» اشاره به این نکته دارد که انسان، باید نصایح مشفقانه عالمان و آگاهان خیرخواه را بپذیرد؛ زیرا انسان نیاز به ارشاد و راهنمایی‌های خیرخواهانه استادان و عالمان آگاه دارد.
2. اصل خانواده
توجه به کانون گرم خانواده در سبک زندگی اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد. سلامت معنوی جامعه وابسته به سلامت معنوی خانواده هاست. توجه به والدین، همسر و فرزندان و مراقبت از سلامت جسمی و معنوی و رشد و تربیت آنان از مهم‌ترین وظایف انسان در سبک زندگی اسلامی است.
2-1. درخواست علم، خدمت‌گزاری والدین
از بخشی از فراز اول دعای 24 صحیفۀ سجادیه به‌خوبی استفاده می‌شود که اساساً خدمت‌گزاری والدین و تکریم و سپاس‌گزاری از مقام والای آنان، علم و معرفت خاص می‌طلبد. به تعبیر دیگر خدمت‌گزاری والدین، نیازمند نوعی علم است که باید به مدد الهی به دست بیاید. بر این اساس از دیدگاه صحیفه، درواقع تعامل با والدین امری تخصصی است و اینگونه نیست که انسان بدون کسب دانش الهی، از عهدۀ خدمت‌گزاری و قدرشناسی والدین برآید. امام سجاد«علیه السلام» در فراز نخست دعای بیست‌و‌چهارم پس از درخواست درود بر پیامبر گرامی اسلام«صلی الله علیه و آله و سلم»، اهل‌بیت«علیهم السلام» و والدینش می‌فرماید: «...وَ أَلْهِمْنِی عِلْمَ مَا یَجِبُ لَهُمَا عَلَیّ إِلْهَاماً، وَ اجْمَعْ لِی عِلْمَ ذَلِک کلِّهِ تَمَاماً، ثُمَّ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا تُلْهِمُنِی مِنْهُ، وَ وَفِّقْنِی لِلنُّفُوذِ فِیمَا تُبَصِّرُنِی مِنْ عِلْمِهِ، حَتَّی لَا یفُوتَنِی اسْتِعْمَالُ شَیءٍ عَلَّمْتَنِیهِ، وَ لَا تَثْقُلَ أَرْکانِی عَنِ الْحَفُوفِ فِیمَا أَلْهَمْتَنِیهِ؛ خدایا، دانش خدمت‌گزاری آن دو [پدر و مادرم] را به قلب من الهام فرما و تمام آگاهی لازم در این زمینه را نصیبم ساز و توفیق به‌کار‌بستن آنها را عطا کن و تیزبینی و خُبرگی در این آموزه‌ها را روزی‌ام گردان تا کاربرد هیچ‌یک را از کف ندهم و ارکان وجودم هرگز به تساهل و تسامح در دانسته‌هایم مبتلا نگردد».
امام سجاد«علیه السلام» در این عبارت بر این نکته تأکید می‌فرماید که برای تعامل و رفتار شایسته و مهربانانه با والدین، انسان به نوعی علم و بینش الهی نیاز دارد.
2-2. دعا برای بقا، اصلاح و تربیت فرزندان
از دیگر مسائل مهم، اساسی و کاربردی مورد توجه در صحیفۀ سجادیه، بهره‌گیری از دعا و نصرت الهی برای بقا، اصلاح و تربیت فرزندان است. امام سجاد«علیه السلام» دعای بیست‌و‌پنجم صحیفه را -که دعای آن حضرت درباره فرزندانش است- با این جمله آغاز می‌کند: «اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَیّ بِبَقَاءِ وُلْدِی وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِی و بِإِمْتَاعِی بِهِمْ؛ خدایا، بر من منت گذار و فرزندانم را نگاه‌دار و آنان را فرزندانی صالح قرارده و مرا از وجود آنان بهره‌مندساز».
امام«علیه السلام» در این فراز به دو نکته مهم اشاره می‌فرماید: اول: بقا و حیات فرزند و اینکه انسان از نعمت حیات و جوانی و شادابی فرزند بهره‌مند شود. دوم: فرزند اولاد صالح باشد تا انسان از وجود او بهره ببرد. از این فراز نتیجه می‌گیریم انسان باید در موضوع سلامت و اصلاح و تربیت فرزند از خدای متعال یاری جوید و برای تغذیه روحی او در کنار تغذیه جسمی‌اش تلاش کند؛ زیرا انسان سالم، تربیت‌یافته و اصلاح‌شده می‌تواند برای جامعه مفید واقع شود و مردم از رفتار، گفتار و ظرفیت او استفاده کند. مشاهده می‌کنیم که فرزند ناصالح هم برای خانواده هم برای جامعه مضرّ و موجب شرمساری است.
از آنچه گفتیم به این نتیجه می‌رسیم که حیات و اصلاح فرزندان نیاز به دعا و نصرت الهی دارد که والدین نباید از آن غفلت نمایند.
3. اصل ایمان‌گرایی
انسان فطرتاً کمال‌جو است؛ زیرا اساساً موجودی تکامل‌پذیر است و کمال‌جویی را دوست دارد. کمال‌جویی در اندیشۀ دینی، تنها از طریق ایمان به خدا و پرستش او امکان‌پذیر می‌شود. از دیدگاه صحیفه، ایمان نشانه‌هایی دارد که پذیرش کتاب آسمانی، تصدیق پیامبران گذشته، کفر به خدایان و معبودهای دیگر و بیزاری از کسانی که غیرخدای یکتا را می‌پرستند، از جملۀ آنهاست. امام سجاد«علیه السلام» در فراز ششم دعای پنجاه‌و‌دوم به این نکته اشاره نموده است: «آمَنْتُ بِكَ، وَ صَدَّقْتُ رُسُلَكَ، وَ قَبِلْتُ كِتَابَكَ، وَ كَفَرْتُ بِكُلِّ مَعْبُودٍ غَيْرِكَ، وَ بَرِئْتُ مِمَّنْ عَبَدَ سِوَاكَ؛ خدایا، به تو ایمان دارم و پیامبران‌ات را تصدیق می‌کنم و کتاب آسمانی‌ات را می‌پذیرم و به هر معبودی به جز تو کفر ورزیدم و از هرکس که غیر تو را می‌پرستد، بیزارم».
امام سجاد«علیه السلام» در ابتدای دعای بیستم (دعای مکارم الاخلاق) اولین خواسته‌اش از خدای متعال پس از درود بر پیامبر و اهل‌بیت«علیهم السلام»، درخواست «کامل‌ترین مرحله ایمان و برترین مرتبه یقین» است: «وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکمَلَ الْإِیمَانِ، وَ اجْعَلْ یقِینِی أَفْضَلَ الْیقِینِ، وَ انْتَهِ بِنِیتِی إِلَی أَحْسَنِ النِّیاتِ، وَ بِعَمَلِی إِلَی أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ؛ بار خدایا ایمانم را به درجه کامل‌ترین ایمان رسان و یقینم را برترین یقین گردان، و نیتم را به بهترین نیت‌ها منتهی ساز و کردارم را به بهترین کردارها تبدیل کن».
با دقت در این مضامین و مفاهیم فاخر و عالی، به این نکته می‌رسیم که در سبک زندگی مؤمنانه و دین‌محورانۀ صحیفه، برای انسان مسلمان دستیابی به کامل‌ترین مراتب ایمان و یقین و نیکوترین نیت و عمل مورد انتظار است؛ چراکه ایمان و یقین کامل و عمل و نیت نیکوست که سعادت و حریت انسان را در دنیا و آخرت تضمین می‌کند.
فهرست منابع
1. آذربایجانی، مسعود، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، چ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
2. جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیاة، چ صدونودویکم، قم: مرکز نشر اسراء، 1394.
3. طاهری، محمدحنیف، سبک زندگی مؤمنانه در صحیفه سجادیه: بررسی تحلیلی مبانی و اصول و مؤلفه‌ها و شاخص‌ها، چ دوم، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1401.
4. علی بن حسین«علیه السلام»، امام سجاد، صحیفه کامله سجادیه (همراه با پیام‌ها پاسخ‌گوی نیازها)، ترجمه و شرح: سیدحمید فتاحی، چ چهارم، قم: میرفتاح، 1381.
5. ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شهود و شناخت: ترجمه و شرح صحیفۀ سجادیه (ج سوم)، چ اول، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1385.
افزودن دیدگاه جدید