نكات منفي سريال‌هاي ماه مبارك رمضان

عادي جلوه دادن مسايل ماورايي

ورود به مضوعات ماورايي در چند سال اخير در تعدادي از سريال‌ها به سوژه اصلي تبديل شده است. مرگ و عالم پس از آن، بهشت،جهنم،برزخ، به تصوير كشيدن شيطان،چشم برزخي، شفا توسط قرآن و... از جمله موضوعاتي هستند كه توجه توليد كنندگان را به خود جلب نموده‌اند.

اما متأسفانه در پاره‌اي موارد با اين مسايل به حدي عادي برخورد شده و معمولي نشان داده مي‌شوند كه به عنوان مثال با پيوند چشم فردي به ديگري، وي داراي چشم برزخي مي‌شود[1] در حالي كه چنين چيزي در عالم واقع امكان‌پذير نبوده و داشتن چشم برزخي به اين آساني‌ نمي‌باشد. يا اينكه زني به راحتي با ورود به عالم برزخ، از جايگاه ساير افراد زنده خانواده باخبر شده و بهشتي و جهنمي بودن اطرافيانش را به روشني مي‌داند.[2] در حالي كه چنين مسئله‌اي تقريباً نادر بوده و افرادي با فضايل خاص، قادر به دستيابي به چنين قدرتي خواهند بود. يا اينكه پير مردي از وقوع حادثه‌اي خبر مي‌دهد كه سايرين از آن بي‌خبرند[3] در حالي كه چنين غيب گويي اي، شايسته انبياء و پيامبران است نه مردم عادي. همين طور مسائلي نظير شفا دادن با قرآن آن قدر ساده پردازش مي‌شود[4] كه درصدي از مخاطبين را قانع نكرده و گمان مي‌كنند كه هر انساني قادر به انجام چنين كاري ست حال آنكه چنين اموري اگر چه ممكن هستند اما آسان نيستند!

ماوراييات، جايگزين عقلانيت

آنچه انسان‌ها موظف به عمل بر حسب آن هستند، معيارها و ملاك‌هاي ظاهريست نه مسايل پشت پرده. متأسفانه اين مسئله در برخي مجموعه‌هاي تلويزيوني كاملاً جنبه عكس يافته و مثلاً يك خواب، ملاك فرد براي نجات انسان‌ها قرار مي‌گيرد و يا ديدن جايگاه برخي افراد توسط يك فرد، سبب تلاش او براي نجات ايشان از جايگاه و كيفر شان مي‌شود.[5] در حالي كه عمل بر اساس امور ظاهري، بسيار عقلاني‌تر است تا آنچه بر حسب رؤيا در ذهن انسان تداعي مي‌شود. در موردي ديگر، فردي از طريق چشم برزخي، باطن انسان‌ها را رصد كرده و از نيت‌هاي شومشان براي انجام گناهي كه هنوز مرتكب نشده‌اند مطلع شود و بر همين اساس دست به قتلشان مي‌زند تا مرتكب گناه نشوند![6]
مسئله اينجاست كه چرا اين مسايل بايد از داشتن چشم برزخي و يا ديدن رؤياي صادقه نشئت بگيرد كه باورپذيري آن براي مردم مشكل بوده و پردازش آن تخصصي ويژه و مهارتي خاص مي‌طلبد. در حالي كه مي‌توان اين موارد را با كنار هم قرار دادن عوامل ظاهري و منطقي به مخاطب فهيم، ارائه نمود كه بي‌شك از عمل بر حسب ديدن حال و گذشته آدم‌ها در رؤيا يا توسط چشم برزخي، باورپذير‌تر بوده و با اقبال بيشتري مواجه مي‌شود.

شبهه افكني در دين

واردشدن به مقولات ديني و نمايش آنها، حساسيت‌هاي ويژه‌اي را مي‌طلبد كه حداقل آن اين است كه سازندگان مجموعه‌ها با مباني ديني آشنايي داشته و توانايي تشخيص حقايق ديني از اسرائيليات و تحريف‌ها را داشته باشند. مثلاً نمايش اموري از قبيل واسطه بودن حوا در اغفال آدم براي خوردن ميوه ممنوعه و طرد او از بهشت،[7]كه روايتي توراتي از داستان آدم و حوا است جايگزين حقيقت قرآني مي‌شود كه به تعبير قرآن شيطان هر دو را به طور هم زمان فريب داد(فَاَزَلَّهُمَا الشَّيطان) و يا مقولاتي نظير شيطان چنان پردازش مي‌شود كه داراي توانايي فوق العاده بوده و حتي مي‌تواند از آينده و امور غيبي خبر دهد[8] درحالي‌كه به تعبير قرآن تنها خداوند آگاه به امور غيبي است )لا يعلَمُ الغَيبَ اِلّا هُو)

ارتباط آزاد و نامحدود با نامحرم

در برخي سريال‌ها، آن‌قدر روابط دو فرد نا محرم كه بر اثر ماجراهايي با هم آشنا شده اند، بي‌حد وحصر نشان داده مي‌شود كه حتي يكديگر را با اسم كوچك صدا مي‌زنند [9]در مورد افراد به ظاهر محرم با يكديگر اعم از خواهر و برادر يا زن و شوهر اگر چه در متن فيلم اين انسان‌ها با يكديگر محرم تعريف شده اند، اما بايد توجه داشت كه ضمير ناخودآگاه مخاطب،واقف به اين امر است كه اين دو در عالم حقيقت با هم نسبتي نداشته و تنها به واسطه قرار گرفتن در دو نقش مجاور، در كنار يكديگر هستند. نگاه‌هاي طولاني، لبخند‌هاي عاشقانه، و حتي تبادل تعابير عاشقانه، از جمله مسايلي هستند كه بايد مورد توجه و تأمل قرار گيرند تا مسير را به كژ راهه نبرند.

بي توجهي به مسئله حجاب

يكي از عمده ترين معضلات فرهنگي جامعه كه متأسفانه از سوي رسانه صدا و سيما نيز مورد كم لطفي قرار گرفته و مصاديق آن در سريال‌ها و حتي مجموعه‌هاي ماه مبارك نيز ديده مي‌شود، كم توجهي به حجاب است؛ استفاده از آرايش‌هاي غليظ براي بازيگران زن و حتي در مورد زني كه قرار است متدين و اهل نماز شب و داراي چشم برزخي باشد[10] باعث تأسف فراوان مي‌شود. حال آنكه حفظ حجاب و عدم آراستگي در برابر نامحرمان از اصلي‌ترين جلوه‌ها‌ي ظاهري تدين بانوان است كه از عفاف ايشان نشأت مي‌گيرد و در حقيقت واجب نبودن پوشش صورت زنان در اسلام، مشروط به آراسته نبودن آن است.

متأسفانه در برخي از سريال‌ها نيز حجاب چادر را تنها براي زني قرار مي‌دهند كه داراي همسري بي‌دست و پا و كم خرد است و ساير اعضاي فيلم فاقد اين حجاب برتر هستند.[11] نكته تأسف‌بار‌تر استفاده از زن بي‌حجاب در سريال محصول مشترك ايران و كشور مسلمان تاجيكستان است كه لهجه فارسي زن، ايراني و فارسي زبان بودن وي را در ذهن تداعي مي‌كند[12] و البته اين نكته مهم غفلت شده كه ديدن چهره بي‌حجاب زن كافر داراي اشكال‌ نمي‌باشد در حالي كه تاجيكي‌ها مسلمان بوده و ديدن زن مسلمان بي‌حجاب، داراي اشكال شرعي مي‌باشد.

تضعيف جايگاه خانواده

بي شك رسانه يكي از اصلي ترين نهادهايي است كه مي‌تواند با توليدات غني به حفظ و تحكيم نظام خانواده ياري رساند. اما متأسفانه در برخي از مجموعه‌هاي تلويزيوني و از جمله سريال‌هاي ماه مبارك، اين جايگاه تضعيف شده است. مقصر جلوه دادن والدين در تمامي مشكلات پيش روي جوانان در مقابل نمايش تصويري مظلومانه و حق به جانب از فرزندان خاطي، تا جايي كه دختري كه با فرار از خانه و بدون اجازه پدر، با پسر مورد علاقه‌اش ازدواج كرده و به دنبال زندگي خود رفته،كاملاً قانوني نشان داده مي‌شود از جمله شواهد اين مدعاست. جالب اينكه در انتهاي فيلم، پدر مجبور به عذرخواهي از فرزند مي‌شود.[13] نظير اين موارد مي‌تواند تهديدي براي انسجام خانواده‌ها باشد.

خنداندن به هر قيمت و با هر وسيله ممكن

اگر چه ايجاد نشاط و شادي در دل انسان‌ها به ويژه مؤمنان روزه دار، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است اما متأسفانه برخي از مسايل غير اخلاقي دست‌مايه خنده مخاطب قرار مي‌گيرد كه موجب انهدام ارزش‌ها و حرمت‌ها و از بين رفتن شرم و حيا مي‌شود. مثلاً حضور در دستشويي در پلان‌هاي مختلف سريال،[14] رفتارها و حركات ناپسند و تعابير زشت از جمله مواردي هستند كه در حقيقت طنز را به ورطه ابتذال مي‌كشانند. بدتر اينكه چهره افراد دست‌مايه خنده قرار گرفته و اخيراً با توهين به دختران سنتي جامعه، چهره دختر خانواده به دليل عدم آراستگي به سوژه خنده تبديل شده و در مقابل، خواهر وي كه داراي ظاهري آراسته و امروزي‌تر است مورد توجه قرار مي‌گيرد.[15]

باور پذير نبودن برخي از شخصيت‌ها

در برخي سريال‌ها،شخصيت‌هاي داستاني آن‌قدر مصنوعي و دور از ذهن‌اند كه گاه بيننده از ديدن آنها و كارهايشان كلافه مي‌شود. عموماً آدم‌هاي خوب، آن‌قدر خوب و دست نيافتني و انسان‌هاي بد، آن قدر بد نشان داده مي‌شوند كه در عالم واقع‌ نمي‌توان نظيرشان را يافت. مثلاً براي مؤمن و خوب نشان دادن زن خانواده، او را مادر شوهري نشان مي‌دهند كه عروس مرده‌اش را بيش از پسر زنده‌اش دوست دارد[16] از سوي ديگر انسان‌هاي زحمتكش و سالم كه عموماً دنبال كسب لقمه حلال هستند، انسان‌هاي ساده و ناداني نشان داده مي‌شوند كه گويا در اين دنيا زندگي‌ نمي‌كنند.[17]

موضوعات خوب با پردازش ضعيف

در برخي مجموعه‌ها، علي رغم وجود سوژه خوب، پردازش و بازيگري ضعيف باعث به هدر رفتن مضامين قوي داستان مي‌شود و در نتيجه هدف، ناكام مي‌ماند. مثلاً در دنيايي كه همه به دنبال زمين زدن ديگران براي بالا كشيدن خود هستند، خانواده‌اي كه با تلاش و اتحاد اعضا، انسجام خود را حفظ كند و احترام بزرگ ترين فرد خانواده، محفوظ بماند از نوادر است. اما موضوعي با اين اهميت، به دليل پردازش ضعيف و بازيگري داراي نقص، با اقبال عمومي مواجه‌ نمي‌شود.[18]

بي محتوايي برخي سريال‌ها

از آن‌جايي كه پخش سريالي كه در ماه مبارك رمضان صورت مي‌گيرد علاوه بر سر گرم كردن مردم بايد جنبه فرهنگ سازي و معنويت افزايي داشته باشد و با هدف خاصي توليد شود، از اين رو مشاهده سريال‌هاي بي‌محتوا با موضوعات دم دستي[19] موجب تأسف فراوان مي‌شود. همچنين پخش سريال‌هايي با موضوع مشترك با سريال‌هاي سال‌هاي گذشته[20]، موجب اتلاف هزينه و وقت و به مرور زمان موجب عدم اقبال عمومي مي‌گردد.

كليشه‌اي بودن مسايل

تقابل خير و شر، تحول انسان‌هاي گمراه و لغزش انسان‌هاي مؤمن، جست‌وجوي ثروت باد آورده، سوژه قرار گرفتن قشر بالاتر و يا پايين‌تر از قشر متوسط جامعه و... اگر چه موضوعات خوبي هستند اما با تكرار شدن به ورطه كليشه‌اي شدن، كشيده شده و كلافگي و دل‌زدگي مخاطب را در پي خواهند داشت.