حجت الاسلام والمسلمين محمد سبحانی نیا*

مجلس پنجم- نقش نهاد خانواده در کاهش انحراف های اجتماعی

تاریخ انتشار:
خانواده، به عنوان نخستين نهاد بشري و كوچك‏ترين واحد اجتماعي، اثرگذارترين محيط بر شخصيت رواني و هويت فرهنگي فرزندان كه آينده‏سازان جامعه‏اند، به شمار مي ‏رود.
خانواده

مقدمه

یکی از موضوعاتی که از گذشته های دور، افکار بسیاری از اندیشمندان در رشته های مختلف علمی را به خود معطوف کرده، گسترش انحراف های اجتماعی است که امروزه گریبان گیر بسیاری از جوامع، از جمله جامعه ما شده است. خانواده، به  عنوان نخستين نهاد بشري و كوچك‏ترين واحد اجتماعي، اثرگذارترين محيط بر شخصيت رواني و هويت فرهنگي فرزندان كه آينده‏سازان جامعه‏اند، به  شمار مي ‏رود. برای شناخت نقش خانواده در کاهش انحرافات اجتماعی، ابتدا باید تعریف روشنی از «خانواده» و «انحراف» ارائه نمود.

تعریف خانواده

هریک از صاحب‏ نظران، بر اساس تخصص خود تعریفی از «خانواده» ارائه داده‏اند. برخی خانواده را یك سازمان اجتماعی دانسته، بعضی روابط خویشاوندی و همخونی را اساس تشكیل خانواده تلقّی كرده‏اند. عده‏ای دیگر عامل اقتصادی، و گروهی نیز عوامل روانی و جنسی را سبب پیدایش آن قلمداد نموده‏اند.[1] به هر صورت، همان‏گونه كه از منابع دیگر برمی‏آید، منظور از «خانواده» ، مجموعه‏ای از افرادی است كه یكجا در كنار هم زندگی می‏كنند و معیار همزیستی و همبستگی آنها یکی از این دو است: قرابت یا زوجیت.[2]

تعریف انحراف

انحراف یا کج رَوی، از منظرهای چندی تعریف شده است؛ بعضی از منظر حقوقی بدان نگریسته و آن را این گونه تعریف کرده اند: «عملی که به وسیله قانون منع شده و مرتکب آن، طبق قانون کیفر می بیند.»[3] جامعه شناسان انحراف را این گونه تعریف نموده اند: «رفتار فردی یا گروهی که با الگوها و هنجارهای جامعه وی انطباق ندارد.»[4] در علم اخلاق، معلمان و مربیان آن را «رفتار زشت و ناپسند» می نامند. از نگاه دینی، می توان آن را «مخالفت با دستورات الهی» تعریف کرد که در اصطلاح، از آن به «معصیت» تعبیر می کنیم. از نظر جرم شناسان، انحراف و کجروی ناظر به رفتارهایی است که حداقل یکی از این صفات را دارا باشد: رفتار منع شده، رفتار نکوهش شده یا رفتاری که مایة بدنامی است و یا موجب مجازات می شود.[5]

عوامل انحرافات از دیدگاه اسلام

پيش از آنكه به بررسي نقش نهاد خانواده در كاهش انحراف هاي اجتماعي بپردازيم لازم است نگاهي به عوامل انحرافات از منظر دين داشته باشيم، از نظر اسلام، عوامل و زمینه های انحراف اجتماعی عبارت اند از:

1. هواپرستی

انسان، داراي قوا و نيروهاي متعددي است كه در سامان دادن شخصيت و رفتار او نقش چشمگيري دارند. وجود نيروهاي متعدد سبب شده اند كه آدمي در عرصه هاي مختلف دچار لغزش و انحراف شود و عامل اصلي آن پيروي از هواهاي نفساني است. يكي از اين نيروها، قوّه شهواني است که رهايي و عدم تربيت آن، مي تواند بسياري از اصول ارزشي را قرباني اشباع نيازهاي خود نمايد. قرآن می فرماید: «وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيمًا؛[6] و كساني كه از شهوات پيروي مي كنند، خواهان انحرافي بزرگ (هتك نواميس و حدود الهي) هستند.» امیر مؤمنان -علیه السلام- می فرماید: «اِنَّما بَدءُ وُقوعِ الفِتَنِ اَهواءُ تُتَّبَع وَاَحکامُ تُبتَدَع؛[7] سرمنشأ همه فتنه ها، پیروی از خواهش های نفس و احکامی است که برخلاف شرع صادر می گردد.»

2. فقر

از روایات استفاده می شود که فقر و انحرافات اجتماعی، با یکدیگر مرتبط هستند . فقر، آثاری چون: ضعف شخصیت، تحقیر، بی‎ارزش شدن در جامعه و ایجاد عقده های روحی برای فرد دارد که هرکدام می توانند در بالارفتن میزان جرایم و کج رَوی‎ها، نقش بسیاری ایفا کنند . امام علی -علیه السلام- خطاب به فرزندش امام حسن -علیه السلام- می فرماید: «فرزندم! کسی را که به دنبال کسب روزی خویش است، ملامت مکن؛ زیرا کسی که هیچ ندارد، لغزش‎هایش بسیار خواهد بود.»[8]

طبق این روایت، اگر شخصی دچار تنگدستی و نداری شود، در رفع نیازها و احتیاجات خود ناتوان می‏گردد و همین امر، ضریب احتمال وقوع آدمی در لغزش و گناه را افزایش می دهد.

امام صادق -علیه السلام- فرمود: «غِنًى يَحْجُزُكَ عَنِ الظُّلْمِ خَيْرٌ مِنْ فَقْرٍ يَحْمِلُكَ عَلَى الْإِثْمِ؛[9] ثروتی که تو را از ظلم و ستم بازدارد، بهتر از فقری است که تو را به گناه و زشتی وادارد.» این روایت، به وضوح رابطه بین فقر و کج رَوی‎ها را بیان می‎کند و گناه و زشتی‎ها را از آثار فقر معرفی می‎نمايد و بر این نکته تأکید می‎ورزد که فقر می‎تواند زمینه‎ساز بروز جرایم شود. امير مؤمنان -علیه السلام- فرمود: «اَلْعُسْرُ یُفْسِدُ الاَْخْلاقَ؛[10] تنگدستي، اخلاق را فاسد مي كند.»

3. همنشيني با افراد منحرف

همنشيني و مصاحبت با فاسد نيز زمينه  انحراف را فراهم می کند. قرآن از زبان اهل دوزخ می فرماید: «يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أتَّخِذْ فُلَاناً خَلِيلاً * لَقَدْ أضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ؛[11] واي بر من! كاش فلاني را به دوستي برنمي گزيدم! همانا او مرا از ذکر منحرف كرد.»

امام علی -علیه السلام- در خصوص فاصله گرفتن از دوستانی که صفات ناپسند دارند، فرمود: «لا تَصحَبِ الشَّریرَ فَإنَّ طَبعَکَ یَسرِقُ مِن طَبعِهِ شَرّاً وَاَنتَ لا تَعلَمُ؛[12] از مصاحبت با مردم شر و فاسد بپرهیز که طبيعت به طور ناخودآگاه، بدی و ناپاکی را از طبع منحرف می دزد؛ درحالی که از آن بی خبری.» همه این توصیه ها و هشدارها، برای صیانت دین آدمی از آسیب گمراهی است. امام صادق-علیه السلام- می فرماید: «مَن يَصحَب صاحِبَ السّوءِ لا يَسلَم؛[13] کسی که با رفیق بد همنشین شود، سالم نمی ماند [و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود] .»

4. خودکم بینی

کسي که گرفتار خودکم بيني است و خود را پست و ناچيز مي بيند، ضميري آشفته و نگران دارد و نسبت به کساني که او را با چشم خواري و اهانت مي نگرند، همواره خشمگين است. ازاين رو، به مقررات و قوانين اجتماعي و آداب و معاشرت با ديگران، بي اعتنايي مي ورزد و تصور مي کند حال که از نظر مردم افتاده است، چرا خود را از قيد و بندهاي اجتماعي و محدوديت هاي قانوني آزاد نکند. اين طرز تفکر، او را به اعمال انحرافي وامي دارد. امام هادي -علیه السلام- فرمود: «مَن هانَت عليه نَفسُهُ فَلا تَأمَن شَرُّه؛[14] کسي که خويشتن را ناچيز و خوار مي يابد (احساس حقارت مي کند)، از شرّ او ايمن نباش .»

 5. خانواده

نقش خانواده در ساماندهي افكار، عقايد و رفتارهاي فرزندان بر كسي پوشيده نيست. بر اساس نتایج یك پژوهش، از جمله عوامل كلیدی و مهم بزهكاری در خانواده، بی توجهی، بی موالاتی و عدم نظارت والدین بر فرزندان می باشد.[15]

بر مبنای يك پژوهش اجتماعي و تحقيقي كه از «كانون اصلاح و تربيت تهران و مشهد» به عمل آمده، حدود يك سوم از خانواده هاي بزهكاران، در خانه درگيري داشته، دو سوم آنان به كتك متوسل مي شده، 27درصد خانواده ها معتاد بوده و 50درصد از محبت لازم در میان اعضاي خانواده محروم بوده اند.[16] تأثير خانواده در بزهكاري، فقط مربوط به دوران طفوليت نيست؛ بلکه در نوجواني و حتي جواني كاستي‏ها و خلأهاي تربيتي تأثير خود را نمايان مي سازند  که شماری از آنها عبارت اند از:

ـ اختلاف پدر و مادر

ناسازگاري و مشاجره پدر و مادر، آثار نامطلوب و شومي بر روان اعضاي خانواده مي‏گذارد. اگر فرزندان در محيط خانه خود طعم آرامش، صفا و صميميت را كه از نيازهاي اوليه است، نچشند، در خارج از خانه به دنبال گمشده خود خواهند گشت و به احتمال زياد، در دام شيادان و افراد فاسد افتاده، به سوي بزهكاري سوق داده مي‏شوند. گاهي اوقات، فرزندان به علت برهم خوردن آرامش رواني، نسبت به تحصيل يا كار بي‏علاقه شده، حتي از منزل فرار مي‏كنند و سرانجام، زمينه گرايش آنان به انواع بزهكاري‏ها فراهم مي شود. «در پژوهشي كه از 800 فرد بزهكار به عمل آمده، معلوم شد كه 65درصد مادرانشان طلاق گرفته، يا در حال جدايي بوده‏اند. بررسي ديگر نشان مي‏دهد كه 88درصد افراد مجرم، داراي پدر و مادري بوده‏اند كه از هم جدا زندگي كرده، بين آنها اختلاف نظر و ستيزه وجود داشته است.»[17]

ـ تبعيض ميان فرزندان

تبعيض در خانواده و توجه بيشتر والدين به برخي فرزندان و اهتمام كمتر نسبت به بعضي ديگر، موجب ايجاد حس نفرت و بدبيني در فرزندان مي‏شود. تبعيض در خانه، با روحيه حساس و عزّت نفس فرزندان منافات دارد و خسارات جبران‏ناپذيري را بر روح و روان آنان وارد مي‏كند و آنها را به ناهنجارهایی مانند: سرقت، اعتياد و فرار از خانه سوق مي‏دهد.

ـ افراط و تفریط در محبت

نياز به محبت، از نيازهاي اوليه و اساسي هر انساني، به ويژه كودكان است. كودك همان‏گونه كه براي رشد جسماني خود به انواع مواد خوراكي نياز دارد، براي رشد عاطفي و اجتماعي شدن هم نيازمند محبت است. كمبود محبت، از عوامل بسيار قوي است كه نوجوانان و جوانان را به سمت وسوي بزهكاري سوق مي دهد. نوجواني كه محبت كافي از پدر و مادر دريافت نكرده، براي پذيرش انواع اختلالات رفتاري و انحرافات اخلاقي آمادگي دارد. بسياري از صاحب‏نظران، كمبود محبت را ريشه اصلي جرم و انحراف مي‏دانند؛ چنان که توجه بیش از حدّ و در اختیار قراردادن امكانات رفاهی زیاد می تواند زمینه بروز ناهنجاری های رفتاری در آنان شود.

ـ عدم حضور پدر در خانه

خانواده، همان قدركه به احساسات و عواطف سرشار مادر محتاج است، به قدرت، قاطعيت، تدبير و مديريت پدر نياز دارد. حال اگر به هر دليل، پدر در خانه حضور نداشته و يا صرفاً حضور فيزيكي داشته باشد، شيرازه امور خانواده از هم پاشيده شده، نظم و انسجام لازم از ميان مي‏رود و در اعضاي خانواده زمينه گرايش به بزهكاري فراهم مي‏شود.

6. كاهش نظارت و كنترل اجتماعي

اگر روابط اجتماعي به گونه اي باشد كه اجازه كج رَوي را به افراد بدهد و آنها با كمال بي تفاوتي شاهد ناهنجاري يكديگر باشند، چنين ساختار ناسالمي، آمادگي براي هر نوع انحرافی را دارد. ازاین رو، قرآن كريم امت هاي پيشين را نكوهش مي كند كه چرا از فسـاد و منكرات جلوگيري نكردنـد تـا مانع از عذاب الهي شوند: «فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أنْجَيْنَا مِنْهُمْ؛[18] پس چرا از ميان امت هاي پيش از شما [كه به عذاب الهي هلاك شدند،] گروهي باقي نماندند تا از فساد در زمين جلوگيري كنند؛ مگر اندكي از آنها كه ما نجاتشان داديم.»

7. رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی

رسانه های دیداری، شنیداری و مكتوب می توانند از جمله مؤلفه های درخور توجه در ایجاد انگیزه روی آوری جوانان به سوی بزهكاری و رفتارهای انحرافی باشند. تهاجم فرهنگی همه جانبه از سوی غرب برای تأثیرگذاری در جوامع مذهبی، هر روز ابعاد تازه ای پیدا می کند؛ یک روز با شبکه های غیراخلاقی ماهواره ها، یک روز با هالیوود و این بار با پایگاه های اینترنتی مستهجن. در اروپا و آمریکا، افراد برای هر شبکه ای که می خواهند ببینند، باید ماهیانه 20 تا 25 دلار پرداخت کنند؛ اما در ایران این شبکه ها به صورت رایگان برنامه پخش می کنند. «در کل جهان، ۳۰۰ ماهواره تلويزيوني فعال است که از اين تعداد ۱۱۶ ماهواره فضاي ايران را پوشش مي دهند. شبکه هاي فارسي زبان که فقط براي فارسي زبانان و به خصوص ايراني ها برنامه توليد و پخش مي کنند، هم اينک به بيش از ۱۶۰ کانال رسيده است؛ اما ماهواره هايي که در فضاي ايران فعال اند، امکان دريافت حدود ۱۸ هزار شبکه تلويزيوني را فراهم کرده اند و از اين تعداد، حدود دوهزار شبکه را با ديش هاي معمولي مي توان با کيفيت بالا دريافت کرد. بررسي ها نشان مي دهد که در بين اين شبکه ها، ۳۸۰ کانال به صورت شبانه روز در حال پخش موسيقي، کليپ، رقص، آهنگ هاي درخواستي و کنسرت هستند. حدود 120۰ شبکه در خلال برنامه هاي خود، کليپ ها و شوهاي موزيکال پخش مي کنند. حدود ۸۰ شبکه، به نمايش مد و لباس اختصاص دارند.»[19]

نقش خانواده در کاهش انحرافات

با عنايت به آنچه گذشت، مي توان گفت که عوامل ظهور و بروز بزهكاري در نوجوانان و جوانان امروز در جامعه، در درجه اوّل به خانواده مربوط است . طبیعی است که خانواده در حل آن نیز نقش تعیین کننده ای دارد؛ زیرا یکی از مهم ترین راه های پیشگیری افراد از انحراف، درونی کردن ارزش ها و هنجارهای پذیرفته شده جامعه است که از نهاد خانواده شروع می شود. در معارف اسلامي و بر اساس تأكيدات متون ديني، خانواده، نخستين و شايد بي بديل ترين عامل فرهنگ پذيركردن فرزندان است. اگر ايشان در اين امر كوتاهي كنند و رسالت خويش را كامل نكنند، بازخواست و سرزنش مي شوند. رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: «واي به حال بچه هاي آخرالزمان، از جانب والدينشان! پرسيدند: والدين مشرك؟ حضرت فرمود: نه؛ والدين مؤمني كه واجبات را به فرزندان خود ياد نمي دهند.»[20]

روشن است كه تعليم در اسلام براي پيروان ديني به شيوه فرهنگ پذيري تأكيد شده است. علي -علیه السلام- به امام حسن-علیه السلام- مي فرمايد: «إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كالْأَرْضِ الْخَالِيةِ مَا أُلْقِي فِيهَا مِنْ شَيءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُك بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ يقْسُوَ قَلْبُك؛[21] دل طفل، چون زمين آماده است. هرچه در آن نهاده شود، مي پذيرد. من به تربيت تو پيش از اينكه دلت سخت شود و ذهنت مشغول گردد، اقدام كردم.»

شیوه های نهادینه سازی ارزش ها

حال كه خانواده نقش اصلي در فرهنگ پذيري فرزندان دارد، بايد ديد چگونه می تواند اين امر مهم را به انجام برساند؟ به اعتقاد انديشمندان تربيتي، خانواده براي آنكه بتواند در فرايند فرهنگ پذيری فرزندان موفق باشد، بايد مراحل ذيل را رعايت كند:

1. آموزش

اگر در جامعه ای تعلیم و تربیت همگانی شود، به تدریج راه انجام رفتارهای انحرافی مسدود می شود. ویکتور هوگو می گوید: «یک مدرسه باز کنید، در یک زندان بسته می شود.» در امر تعلیم، باید بهترین شیوه برای شکل دهی افکار درست و عواطف و احساسات متعادل و رفتار صحیح و آگاه نمودن فرزندان به آثار مثبت عمل بهنجار و آثار غیرقابل جبران رفتار نابهنجار انتخاب شود.

رسول اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود: «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّهِ بِالْإِحْسَانِ إِلَیهِ وَالتَّأَلُّفِ لَهُ وَتَعْلِیمِهِ وَتَأْدِیبِهِ؛[22] خداوند رحمت کند بنده‎ای را که فرزندش را بر نیکی و سعادتش یاری کند؛ به اینکه به او احسان نماید، با او اُنس بگیرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.» بیشتر خانواده ها گمان مي كنند بايد فرزندان را آزاد بگذارند تا آنان تصميم به انجام فرایض بگيرند؛ درحالی که از نظر دینی، والدین وظیفه دارند فرزندان خود را در کودکی به انجام عبادت عادت دهند تا در وقت بلوغ، آمادگی لازم را پیدا کرده باشند .

امام صادق-علیه السلام- فرمود: «ما اهل بیت هنگامی که فرزندمان به پنج سالگی رسیدند، دستور می دهیم نماز بخوانند. پس شما کودکان خود را از هفت سالگی به نماز امر کنید.»[23]

با عنايت به نقش خانواده در افزايش و يا كاهش بزهكاري نوجوانان و جوانان، لازم است والدین گرامی در ارتقاي سطح آگاهي، فكر و فرهنگ خود اقدام نمايند. آموزش مهارت هایی مانند: روش های صحیح آیین دوست یابی، مهارت نه گفتن، تقویت اعتماد به نفس و اتخاذ تصمیم گیری های منطقی، باعث خواهد شد نوجوان به راحتی تابع گروه همسالان قرار نگیرد و امر دوست یابی برای او به عنوان مهارتی برای تثبیت هویت فردی، تقویت اندیشه های اجتماعی و گسترش استعدادهای فردی در میدان رقابت با دوستان تبدیل شود.

2. محبت

همان طوری که اشاره شد، بسياري از رفتارهاي ناهنجاري كه در جوان ها و نوجوان هاي امروزي مي بينيم، ناشی از این حقیقت گویاست كه آنان تشنه محبت و دچار خلأ عاطفي هستند. چنین نیازی را هيچ کسي جز نهاد خانواده سالم نمي تواند تأمين كند.

در این راستا، اسلام به پدران و مادران سفارش کرده نسبت به فرزندان خود محبت کنند؛ چنان که اقدامات عملی و رفتاری، از قبیل: روی زانو نشاندن، در آغوش گرفتن، بوسیدن، سواری دادن و بعضی وقت ها کنار کودکان خوابیدن، هدیه دادن، بازی کردن و بر سر آنان دست نوازش کشیدن، در بسیاری از روایات مورد توجه و تأکید قرار گرفته است.

امام صادق -علیه السلام- مى فرمايد: «اِنَّ اللّهَ لَيَرحَمُ العَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ؛[24] همانا خدواند بنده ای را به جهت محبت به فرزندش مورد رحمت خویش قرار می دهد.» البته محبت باید عاقلانه، منطقی و در حد اعتدال باشد تا مصلحت فرد را تأمین نماید و او را با ارزش های مطلوب آشنا سازد.

3. حمایت

یکی از کارکردهاى مهم خانواده، حمایت است . در این خصوص، دو وظیفه  مهم بر عهده  والدین است: حمایت مالی از فرزندان و همچنین کمک به آنها در انتخاب همسر و تشکیل خانواده. در روایتی رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: «کسی که توانایی مالی داشته باشد که فرزند بالغ خود را به ازدواج همسری درآورد، اما چنین نکند و در نتیجه، فرزند دچار گناه شود، گناه را بر عهده  پدر خواهند نوشت.»[25]

مردى به رسول اكرم-صلی الله علیه و آله- عرض كرد: حق فرزندم بر من چيست؟ حضرت فرمود: «تُحَسِّنُ اسْمَهُ وَأَدَبَهُ وَتَضَعُهُ مَوْضِعاً حَسَناً؛[26] او را به اسم خوبى نامگذارى كن؛ به درستى ادبش نما و او را بر كار خوب و مناسبى بگمار.» در روایت دیگر، می فرماید: «مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثَةٌ يُحَسِّنُ اسْمَهُ وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَةَ وَيُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ؛[27] حقوقى كه فرزند بر پدر دارد، سه چيز است: اسم نيكو براى او انتخاب كند؛ نوشتن به وى بياموزد؛ وقتى بالغ شد، وسايل ازدواجش را فراهم نمايد.»

4. نظارت

مهم ترین نقش خانواده براي پیشگیری اعضایش از انحرافات، نظارت بيشتر بر رفتار آنهاست. متأسفانه، در خانواده های امروزی، خانواده ها صرفاً نقش حمایتی پیدا کرده و نقش های هدایتی و نظارتی خود را کمتر ایفا می کنند. غالب فیلم ها و سریال ها، این پیام را به مخاطب القا می کنند که دوران نظارت والدین پایان یافته، آنها فقط باید از فرزندان حمایت کنند. همین امر، موجب کاهش اقتدار والدین و بروز آسیب هایی در خانواده مانند: عادی شدن روابط دختر و پسر، افزایش آمار اعتیاد و یا افزایش جوان های مجرد شده است. خداوند متعال می فرماید: «يا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أنْفُسَكُمْ وَأهْلِيكُمْ ناراً؛[28] ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده تان را از آتش دوزخ نگه دارید.»

عروس امام خمینی-رحمه الله- می گوید: «امام بعد از سن تکلیف بچه ها، بیشتر دقتشان در تعلیم و تربیت آنها بود. همیشه از ما می پرسیدند: آیا شما می دانید بچه تان کی از خانه بیرون می رود و کی می آید؟ با چه کسانی رفت وآمد می کند و یا چه صحبت هایی می کند؟»[29]

در بسياري از خانواده‏ها، والدين چندان در فكر مراقبت از فرزندان خود نيستند و كودكانشان به حال خود رها مي‏شوند. بدیهی است که رهايي ممكن است موجب تماس مستمر آنان با اشخاص بيگانه و ناباب شود. اين، در حالي است كه بزهكاران نوجوان و جوان عمدتاً دوستان ناباب را از عوامل مؤثر بر گرايش به بزهكاري معرفي مي‏كنند.

قبول اين واقعيت، توجه بيشتر والدين را براي كنترل و نظارت معاشران نوجوانان و جوانان مي‏طلبد. «در يك پژوهش، پنجاه  درصد بزهكاران اظهار كرده‏اند كه دوستان ايشان توسط پليس دستگير شده‏اند و نيز حدود 47درصد از آنان، تيپ دوستانشان نوعاً افراد خلاف‏كار بوده‏اند. 5/87درصد از آنان نيز اظهار كرده‏اند كه دوستان ناباب، نقش زيادي در سارق شدن افراد دارند و 53درصد از همين افراد اظهار كرده‏اند كه به خاطر توجه دوستانشان، دست به سرقت زده‏اند.»[30]

البته اِعمال نظارت و کنترل از سوی والدین نسبت به فرزندان، باید به گونه ای باشد که پیامدهای منفی نداشته باشد و احساس نکنند که والدینشان نسبت به آنان بی اعتمادند. در عین حال، پدر و مادر باید به شیوه ای درست، فرزندان خود را متقاعد سازند که از مراقبت والدین بی نیاز نیستند. بعضی خانواده ها سخت گیری را به جایی می رسانند که فرزندان خود را از داشتن هر نوع دوست بازمی دارند؛ چنین روشی، هرگز نتیجه خوبی نمی دهد؛ زیرا محروم شدن از دوستان خوب، نوجوان را گوشه گیر، غیراجتماعی و افسرده بارمی آورد و برای آینده او، بسیار زیان بار است. پدر و مادر آگاه می کوشند با فراهم کردن اوضاع مناسب، امکان انتخاب بهترین دوستان را به فرزندان خود بدهند.

 

منبع: ره توشه رمضان 94

 

پی نوشت:

---------------------------------

* استاديار دانشگاه كاشان.

[1]. ناصر كاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، ج 1، ص 1 ـ 3.

[2]. نعمت‏اللّه تقوی، جامعه شناسی خانواده، ص 4.

[3]. داور شیخاوندی، جامعه شناسی انحرافات، ص ۴۸.

[4]. همان، ص ۳۷.

[5]. ر.ک: فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش 24 و 25، مقاله اسماعیل اسفندیاری.

[6]. نساء، آیه 27.

[7]. شريف الرضي، نهج البلاغه، خطبه 50، ص 88.

[8]. مجلسی، بحار الأنوار، ج 72، ص 47.

[9]. حرّ عاملی ، وسائل الشيعه، ج 17، ص 31.

[10]. تميمي آمدي، غرر الحکم ودرر الکلم، ج 1، ص 41.

[11]. فرقان، آیه 28 ـ 29.

[12]. مسعود بن عیسی ورام، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۵.

[13]. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص 376.

[14]. همان، ص 483.

[15]. علی اصغر قربان حسینی، جرم شناسی و جرم یابی سرقت، ص ۳۱.

[16]. سيدمجتبي هاشمي، تربيت و شخصيت انساني، ج 2، ص 189.

[17]. هدايت‏اللّه ستوده، آسيب‏شناسى اجتماعى، ص 41.

[18]. هود، آیه 116.

[19]. پایگاه اینترنتی الف، تاریخ دسترسی: ۱۶ تير ۱۳۹۳، کد مطلب: 233485 .

[20]. محمد بن محمد  شعيري، جامع الأخبار، ص 106.

[21]. شریف رضی، نهج البلاغه، نامه 31.

[22]. حسین نورى، مستدرك الوسائل ، ج 15، ص 169.

[23].  كلينى، الكافي ، ج 3، ص 409.

[24]. همان، ج 6، ص 50.

[25]. علی بن حسام الدین متقی هندی ، کنز العمال ، ج 16، ص 442.

[26]. مجلسی، بحار الأنوار، ج 71، ص 85.

[27]. همان، ج 101، ص 92 .

[28]. تحریم، آیه  6.

[29]. میررضا ستوده، پابه پای آفتاب، ج 1، ص 191 .

[30]. محمد فولادى، بررسى ميزان و عوامل اقتصادى ـ اجتماعى مرتبط با سرقت در ميان جوانان شهر قم ، ص 167.

افزودن دیدگاه جدید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • آدرس های صفحه وب و آدرس های ایمیل به طور خودکار به پیوند تبدیل می شوند.