محراب مؤمن /آغاز هفته جهانی مسجد

اشاره

یکی از پیشنهادهای باارزش و مفیدی که از سوی جمهوری اسلامی ایران به سازمان کنفرانس اسلامی ارائه شده، نامگذاری هفته جهانی مسجد، از 30 مرداد تا 5 شهریور (21 تا 28 آگوست) و اختصاص نخستین روز این هفته، به نام «روز جهانی مسجد» است که مصادف با به آتش کشیده شدن مسجد الاقصی به دست صهیونیست های اِفراطی است.

مسجد

بدون تردید مسجد، اصلی ترین پایگاه دین، اخلاق و معنویت و برترین مکان تقویت ایمان و عالی ترین مرکز کسب آگاهی و بصیرت و والاترین کانون احیا و تقویت اندیشه و فرهنگ ناب اسلامی است. مسجد زیباترین جایگاه پرورش انسان های وارسته و مهم ترین مکان گسترش فعالیت های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در جهان اسلام است. مسجد، مقدس ترین مکان برای عبادت، نیایش و یاد خداوند متعالی است. مسجد، قلب تپنده ای است که در آن آسمان ها با هم پیوند می خورند و انسان به عنوان گل سرسبد نظام هستی، در آن رشد و تکامل می یابد.

انواری از معصومان علیهم السلام

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرماید: «مساجد، انوار خدا هستند». ایشان در سخن دیگری فرمود: «بهترین زمین ها، مساجد هستند.» و «مساجد، جایگاه پیامبران است». آن حضرت در کلامی دیگر می فرماید: «مساجد، بازاری از بازارهای آخرت است که در آن بر سفره آمرزش می نشینند و با هدیه بهشتی بدرقه می شوند». امام حسن علیه السلام نیز می فرماید: «اهل مسجد، زائران خدایند و بر صاحب خانه است که به زائرش هدیه ای دهد». امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: «هر کس مسجدی بسازد، خداوند خانه ای در بهشت برای او می سازد». حضرت علی علیه السلام در مورد آداب ورود به مسجد می فرماید: «هر کس می خواهد به مسجد داخل گردد، با آرامش و طمأنینه وارد شود، چون مساجد، خانه های خدا و محبوب ترین محل ها در نظر اوست».

دست خدا با جماعت

یکی از امور مهمی که در مسجد ـ این حریم امن الهی ـ انجام می شود، برگزاری نماز جماعت است. نماز جماعت، زمینه شناخت افراد و به دنبال آن شناخت نیازها، مشکلات و همکاری را برای حل مسائل مسلمانان فراهم می آورد. این نماز هر چند مختصر و با تأخیر خوانده شود، به مراتب بیشتر از نماز به تنهایی، هر چند طولانی و در اول وقت، ثواب و ارزش دارد. در صفوف جماعت، همه همدل و هماهنگ در کنار هم و متحد می شوند. خودخواهی ها و خود محوری ها در جماعت، ذوب می شود و رحمت خداوند نیز بیشتر شامل جمع مؤمنان می گردد.

جایگاه و ساختمان مسجد

هر جا بندگان نیکوکار خدا حضور دارند، مسجد برای تجمع آنها و اقامه نماز لازم است. انتخاب محل برای مسجد، باید به گونه ای باشد که هم دسترسی نمازگزاران به آن آسان باشد و هم محیط اطراف آن، پاکیزه و به دور از کانون های آلودگی، سر و صدا و عوامل آزار دهنده دیگر باشد. همچنین باید پیش بینی های لازم برای پیشگیری از عوامل آلوده کننده محیطی در ساختمان مسجد صورت گیرد. ساختمان مسجد باید به گونه ای باشد که تمامی نکات ایمنی در آن رعایت شود و از نور کافی نیز برخوردار باشد.

مسجد الاقصی و حوادث ناگوار آن

مسجد الاقصی، قبله اول مسلمانان و مکانی که به دلیل معراج پیامبر صلی الله علیه و آله در قرآن بزرگ شمرده شده، در طول تاریخ بارها دچار کینه جویی های دشمنان اسلام گردیده است. مهم ترین حادثه، آتش زدن مسجد الاقصی در 30 مرداد 1348 به دست یک یهودی استرالیایی تبار به نام دِنیس روهان است. حادثه ناگوار بعد، در جریان جنگ اول اعراب و اسرائیل و نیز جنگ شش روزه رژیم صهیونیستی بر ضد کشورهای اسلامی رخ داد که طی آن، چندین بار شهر بیت المقدس به دست هواپیماهای آن رژیم بمباران شد. از دیگر جنایت های صهیونیست ها، باز کردن درهای مسجد بر روی جهانگردان پس از اشغال این شهر است که با سگ ها و لباس های خلاف عفت عمومی، وارد اماکن مقدس شدند و سبب هتک حرمت این اماکن مقدس گردیدند.

مسجد در صدر اسلام

کارکرد عبادی مسجد

بر اساس آنچه از قرآن کریم استفاده می شود، یکی از اهداف آفرینش «عبادت» و نزدیکی به خدا است. مسجد با ویژگی ها و شرایط مخصوص خود، بهترین و مناسب ترین مکان برای حضور در درگاه الهی و سپاس و شکرگزاری از اوست. نخستین مسجد در نظام آفرینش، کعبه یا مسجدالحرام است. پیامبر گرامی اسلام از نخستین روزهایی که دعوت به آیین اسلام را به صورت آشکار در مکه شروع کرد، از مسجدالحرام به عنوان پایگاهی اساسی بهره گرفت.

کارکرد فرهنگی، آموزشی و تبلیغی مسجد

از عملکردهای مهم مسجد در صدر اسلام، استفاده های فرهنگی، آموزشی و تبلیغی است. دینی که با امر به خواندن و آموزش و قلم و مبارزه با جهل و نادانی آغاز شود، طبیعی است که برای رسیدن به این اهداف، نیازمند مراکز آموزش و تبلیغ باشد و چه جایگاهی از مسجد بالاتر و بهتر. شواهد نشان می دهد که پیامبر و یارانش، قبل و بعد از هجرت، از مسجد برای آموزش و تبلیغ و ترویج دین استفاده می کردند. از آنجا که کعبه و مسجدالحرام پیش از ظهور اسلام، محل تجمع مردم بود و مشرکان برای پرستش بت ها و طواف کعبه در آنجا گردهم می آمدند، پیامبر و یارانش از این فرصت در راه ترویج و تبلیغ دین مبین اسلام نهایت استفاده را به عمل می آوردند.

جنبه های معنوی مسجد از منظر قرآن کریم

آموختن در مسجد

پژوهش های تاریخی در مورد جایگاه مسجد در بین مسلمانان، نشان می دهد که مسجد در تاریخ اسلام و به ویژه زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام ، مهم ترین مرکز آموزش بوده است. پس از آن نیز در برهه ای از زمان، مراکز آموزشی ویژه ای در کنار مسجد به وجود آمد که به آموزش افراد می پرداخت. از نمودهای این آموزش ها، برگزاری جلسه های پرسش و پاسخ دینی و علمی در این مکان مقدس است.

زیباگرایی مسجدیان

بر اساس آیه «ای فرزندان آدم! زیورهای خود را در مقام عبادت به خود برگیرید»، آراستگی به هنگام عبادت، امری پسندیده شمرده شده است. امام حسن مجتبی علیه السلام وقتی می خواست اقامه نماز کند، زیباترین لباسش را می پوشید و می فرمود: «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و من هم خود را برای پروردگارم زینت می دهم. چون خدا زیبایی را دوست دارد، من هم دوست دارم زیباترین لباس خود را بپوشم». پوشیدن لباس های پاکیزه و زیبا، در صورتی که شکل فخرفروشی به خود نگیرد و از حد اعتدال خارج نشود، به هنگام نماز به ویژه در مساجد، امری ستوده است و اهمیت والایی دارد؛ زیرا اثر روانی مثبتی بر اهل مسجد می گذارد. رعایت نکردن این نکته ظریف قرآنی از سوی بعضی نمازگزاران در مساجد، سبب می شود عده ای از این مکان مقدس دور شوند و برداشت های منفی داشته باشند.

حضور قلب

خرید و فروش، یکی از ضروری ترین نیازهای اجتماعی است. به یقین داد و ستد کالاها و نیز جاذبه های مادیِ فراوان این عمل، فعالان بازاری و شاغلان حرفه ای این امور را بیشتر از دیگران در معرض خطر غفلت از یاد حق قرار می دهد. اما قرآن کریم بر این نکته تأکید دارد که خرید و فروش، نمازگزارانی را که به جنبه های معنوی و آرمانی مسجد توجه دارند از یاد خدا غافل نمی کند. این نکته، در دو آیه متوالی قرآن کریم ذکر شده است: «در خانه هایی (مانند معابد، مساجد و منازل انبیا و اولیا) خدا رخصت داده که آنجا بلندی یابد و در آن ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند. پاک مردانی که هیچ کسب و تجارت، آنان را از یاد خدا غافل نگرداند و نماز به پا دارند و زکات فقیران دهند و از روزی که دل و دیده ها در آن روز حیران است، ترسان و هراسانند».

نقش اجتماعی مسجد

ماهیت مسجد به گونه ای است که از یک سو سبب ایجاد ارتباط با خداوند و عالم غیب می شود و از طرف دیگر انسجام اجتماعی گروه های گوناگون مردم را تقویت می کند. نقش محوری مسجد در جوامع اسلامی به گونه ای بوده است که همواره در کنار این مکان های مقدس، امور فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و علمی نیز صورت می گرفته است. این مسئله، از تأثیر شگرف مسجد در تداوم حیات اجتماعی جامعه مسلمانان خبر می دهد.

نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی

کارکرد اجتماعی مسجد به گونه ای است که می توان گفت تمام جنبش های اجتماعی مسلمانان، در مسجد سازمان یافته اند. در دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، کارکرد سیاسی و اجتماعی مسجد به اوج رسید. مسجد در جامعه جدید ایران، یعنی در دوران منتهی به تأسیس نظام جمهوری اسلامی، جایگاه و کاربردهای نخستین خود را بازیافت و در دو برهه از انقلاب اسلامی، به ویژه در جنگ تحمیلی، ظرفیت بی نظیر این نهاد عبادی ـ اجتماعی برای همگان آشکار گردید.

منبع: گلبرگ - مرداد 1385، شماره 77 - محراب مؤمن /آغاز هفته جهانی مسجد