آفات تبلیغ و موانع آن

هر حركتی به دنبال موفقیت است و سعی میكند به اصولی تمسك جوید كه به آن فرا خوانده شده است بدون اینكه در این راه سستی كند. بنابراین بر اوست كه تمام كوشش خود را در بررسی موانعی كه بر سر راه است مبذول دارد و آفاتی كه او را از رسیدن به اهدافش باز می دارد بشناسد. تبلیغ نیز از این قاعده مستثنی نیست.

حضرت علی ( ع ) می فر ماید : برای هر چیزی آفتی است. و این مصداق بارز آن است همانگونه كه روشن خواهد شد زیرا تبلیغ از جهتی یك حركت سیاسی اجتماعی است و هر حركت سیاسی و اجتماعی برای آن موانع و آفاتی متصور است و بر متولیان آن است كه این موانع را بشناسند.

ما هیچ توجهی به موانع طبیعی موجود بر سر راه تبلیغ نخواهیم داشت بلكه تمام هم و غم ما بر موانع غیر طبیعی آن است تا بعد از شناسایی تدابیر لازم را برای براندازی و تسلط برآن اتخاذ نماییم و از این طریق از ادای این وظیفه ی الهی آن طور كه شایسته است برآییم و اگر غیر از این باشد اسلام در خطر می افتد كه در این صورت نیاز به سربازان مسلح دارد كه سلاحشان علم و تقوی باشد كه اگر این سلاح ها نابود شوند سرنوشت اسلام تغییر خواهد كرد همان گونه كه علی ( ع ) مردم را به آن متنبه ساخته است : " زمانی بر مردم می رسد كه در آن از قرآن جز رسم و از اسلام جز اسم آن باقی نمی ماند( غرر الحكم _ ص 111)

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سمینارها و كنفرانسهایی از جانب جهان استكبار طراحی شد كه میان ما و اهداف و مقاصد ما فاصله ایجاد كرده است و نتایج بدی به همراه داشته است. بنابراین بر ماست كه روش و سلوك مان را تغییر دهیم و اسلوب دیگری برای جذب این نسل جوان بكار گیریم مثلا از علم روانشناسی به صورت عام استفاده كنیم و یا از دلیل و برهان كمك گیریم تا از عهده ی جوابگویی به سوالات مطروحه ی جوانان باشیم.

جهت وقوف بر آفات تبلیغ باید خود مبلغ و محتوای تبلیغ و گروهی كه مبلغ با آنان سروكار دارد و هم چنین علت اعزام مبلغ مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس آفات تیلیغ را می توان به 2 صورت بیان كرد:

عوامل داخلی:

در این زمینه عوامل مختلفی دخیل است كه مهم ترین آن ذكر می شود:

1. ناهمگون بودن قول و عمل: هرگاه گفتار یك چیز باشد و عمل چیز دیگر تبلیغ هیچ اثری بجا نمی گذارد بلكه خود تبلیغ سبب گناه میشود و داعی به سوی انحراف و سقوط.

قرآن كریم می فرماید : " فاستبقوا الخیرات" ( بقره _ 148) یعنی ای مبلغ تو خود هم سبقت گیرنده باش بنابراین به آنچه كه موعظه می كنی قبل از مردم خود بدان عمل كن ودر انجام آن مداومت به خرج ده . همانگونه كه امام صادق ( ع ) می فرماید: " كونوا دعاه للناس بغیر السنتكم " ( اصول كافی : 2 / 78) ومصداق این آیه ی شریفه نباش: " اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم و انتم تتلون الكتاب ". ( بقره _ 44).

2. تبلیغ مستقیم و رو در رو face to face : نسل جوان به این نوع تبلیغ تمایل نشان نمی دهد و امر به معروف و نهی از منكر به طور مستقیم اثر منفی می گذارد و آنها از كلمه ی ( این كار را بكن ) و ( این كار را نكن ) متنفر هستند.

آری مخاطبینی هم هستند كه این نوع تبلیغ را دوست دارند و سعی میكنند به مبلغ نزدیك شوند و از نزدیك با او گفتگو كنند بنابراین بر مبلغین است كه افراد جامعه را به چند دسته تقسیم كنند و با هر گروه مخاطبان آنگونه كه دوست دارند رفتار شود.

3. ضعف اخلاص : اخلاص نتیجه ی ایمان قوی است و آن ملاك قبول اعمال یا رد اعمال است و بدون آن عمل هیچ ارزش و اثری ندارد: " و ما امروا الا لیعبدوا اله مخلصین له الدین حنفا و یقیموا الصلوه و یو توا الزكوه و ذلك دین القیمه " . ( بینه _ 5 ).

بنابر این بر مبلغ است كه در عملش به خدای تعالی اخلاص داشته باشد زیرا توفیق در تبلیغ منوط به اخلاص است و به وسیله ی اخلاص است كه مبلغ ثمرات تبلیغ خود را می بیند.

4. ضعف علمی : مبلغ نباید آن چیزی را كه بدان علم ندارد مطرح كند زیرا منجر به گفتار باطل و گمراهی مردم می شود همانگونه كه این ضرب المثل می گوید : " یرید ان یعربه فیعجمه " . زیرا علم او در مورد آن مطلب یا از منابع معتبر نمی باشد و یا اینكه بدون تحقیق به شنیده ها اكتفا می كند. شنیده ها گاهی جذاب هستند ولی گاهی از الهامات شیطان است : " ... شیاطین الانس و الجن یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا ... " . ( انعام _ 112 ).

" و لا تقف ما لیس لك به علم ان السمع والبصر و الفواد كل اولیك كان عنه مسولا". ( اسراء 36 ).

بنابراین باید در مسموعات تحقیق نمود و اگر از شنیده هایی كه بدان علم نداریم تبعیت كنیم در قیامت مسوول خواهیم بود و باید جواب بدهیم در حالی كه جوابی نداری . روزی كه مردم در برابر خدایشان حاضر می شوند تا از آنچه كه پیش فرستاده اند جواب دهند.

در آیه ی دیگر می فرماید : " ... و تقولون بافواههم ما لیس لكم به علم و تحسبونه هینا و هو عند اله عظیم ". ( نور 15 ).

كسی كه او را " هین " می شماری این گناهی بزرگ است زیرا این گفتار شما مردم رابه گمراهی و هلاكت می افكند . بنابر این بر مبلغ است كه بینش داشته باشد. و قرآن به زبان رسول اكرم ( ص ) با ما سخن می گو ید : " ادعوا الی اله علی بصیره انا و من اتبعنی ". ( یوسف 108 ).

5. عدم ارزشیابی درست : مبلغ باید نمونه ای را برای تبلیغ برگزیند و منطقه ای كه تبلیغ در آن به اتمام رسیده ونهایت اثری كه تبلیغش برجای نهاده را مورد كنكاش قرار دهد و نكات مثبت و منفی كه از او سر زده و سبب عدم موفقیت او شده را بررسی نماید . بعد از ارزیابی نمونه ی غیر موفق تبلغ خود سعی كند از اشتباهات در مرحله ی بعدی اجتناب نماید. این ارزیابی و بررسی عملكرد مبلغ نسبت به خود و منطقه ای كه تبلیغ نموده درسی برای آینده اش است.

6. عدم توجه به زمان و مكان : با عنایت به تبلیغات جهانی و اینكه چگونه رسانه ها با ابزار مختلف مومنان را به گمراهی می كشانند ایجاب می كند كه مبلغ توجه جدی به زمان و مكان داشته باشد. و بر اوست كه به ضرورت ها در شرایط خاص عنایت داشته باشد. مثلا اگر در خشكسالی قرار گرفتند و مردم آن منطقه از بی آبی رنج می برند از باران سخن بگوید و به وسیله ی دعا از خدا باران بطلبد زیرا باران آن رحمتی است كه افراد آن منطقه منتظر آن هستند و دعا درب گشایش و فرج است و مبلغ با دعای استسقاء امید را در قلوب مردم كاشته است و آن ها را بدین وسیله به عالم غیب ارتباط داده است.

7. تفسیر به رای: حب ذات و اباء كردن از گفتار ( لا اعلم ) انسان را در مرحله ای قرار می دهد كه منجر به تفسیر به رای می گردد هر چند به همراه مطالعه و فهم نباشد ما از آن به تفسیر به رای تعبیر می كنیم به عبارت دیگر افترا ء به خداوند متعال است زیرا با این عمل نادرست حلال را حرام و حرام را حلال می داند و قرآن این عمل را زشت می شمارد.

همچنین احادیث تفسیر به رای را كه از خود بزرگ بینی سرچشمه می گیرد را زشت می شمارد : " من فسر القرآن برایه فقد افتری علی اله الكذب ". ( بحار الانوار 36 / 227 )

احادیث بدعتی را كه از بزرگ بینی نشات می گیرد را نا پسند می داند چون میان بدعت و اجتهاد فرق بسیار است. اجتهاد استنباط درست است در حالی كه بدعت تغییر در آنچه كه خدا فرموده است می باشد.

بنابراین دوباره می گوییم كه مبلغ باید تحقیق و مطالعه داشته باشد تا از خطا مصون بماند و سبب تحریف معارف و اختلاط حق از باطل نشود زیرا اختلاط حق و باطل مقد مه ای برای استیلای شیطان بر اولیاء می شود.

مبلغ نباید در تفسیرش به شكل نا معقول وارد شود وآنچه را كه مربوط به اسلام نیست به آن منتسب كند بلكه باید اسلام را آنگونه كه هست تبیین كند. وی باید از خرافات و اوهام و سنتهای باطل دوری كند و استقلا لش را حفظ كند و دست یاری در زندگی مادی اش برای كسی دراز نكند و ساده باشد و هر چیزی را بدون تحقیق قبول نكند تا در مسیر مستقیم و راه استوار گام بردارد و رضای عموم را جلب نماید و در این صورت است كه موفق خواهد بود.

8. سایر عوامل داخلی عبارت است از :

الف ) نسیان تكلیف از سوی مبلغ كه همان هدایت مردم به غور در تفكر است.

ب ) عدم عنایت به كودكان و نو جوانان و جوانان .

ج) غفلت از ذكر خدا و تهجد و عبادت خالص برای خداوند بزرگ و عدم انس با قرآن و احادیث اهل بیت علیهم السلام.

د) عدم توانایی در تفهیم رسالت خویش به دلیل ضعف بیان و عدم فصاحت و بلاغت و كثرت كلام و عصبیت و افتراء بر مردم و تردد در اماكنی كه مورد تنفر مردم است و راه رفتن با افرادی كه منفور جامعه هستند و نزهتی كه با شرع و شان مبلغ ناساز گار است و عدم انشراح صدر.

ح ) سخن ناصواب كه منجر به ایجاد مشكلات می شود.

خ ) تصور منفی نسبت به جامعه ای كه در آن تبلیغ می كند.

ج ) تحجر و اظهار تقدس.

س ) انجام اعمال منافی شرع و شان مبلغ از سوی او و مسوولین منطقه.

ش ) عدم برنامه ریزی صحیح جهت تبلیغ . علی علیه السلام می فرماید: " تدبیر قبل از عمل تو را از ندامت مصون میدارد. ( بحار الانوار ج 71 باب 82 حدیث 1 )

عوامل خارجی :

1. عدم برگزیدن یك مبلغ موفق : معمولا مبلغین بدون رعایت ضوابط انتخاب می شوند و برنامه ی مدونی وجود ندارد.

2. عدم توجه به نیازها ی واقعی در اعزام مبلغ به اماكن مختلف.

3. عدم كنترل كارهای مبلغ و ارزیابی درست از فعالیتهای او در مناسبتهای دیگر.

4. عدم شناخت مبلغ از مسایل فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی منطقه ی مورد تبلیغ.

5. عدم توجه به زمان و مكان و جامعه و وجود دشمنان .

6. نبودن برنامه ی كلی برای تبلیغ و مناسبت های خاص.

7. كمبود منابع علمی و تخصصی جهت تبلیغ و نبودن كتابخانه ی تخصصی تبلیغی.

8. وجود ضعف در آموزش موارد ضروری و بسنده كردن به تعالیم قدیمی نقل شده از قدماء.

9. وجود موانع مختلف در محل تبلیغ مثل نبودن وسایل لازم برای تبلیغ یا محل مناسب برای استراحت مبلغ و عدم توجه مردم و وجود برنامه های جذاب دیگر مانند ورزش در زمانهای تبلیغ.

10. عدم استمرار در اعزام مبلغین به منطقه و وجود فاصله های طولانی مدت در اعزام آنها به دشمنان دین فرصت می دهد تا در جامعه نفوذ كنند.

11. عدم تهیه ی ما یحتاج مبلغین جهت امور تبلیغی و عدم رفع نیازهای مادی آنها از سوی مراكز مسوول .

12. از بین رفتن اموال ذخیره شده و ابزار تبلیغ به سبب نبود یك برنامه ی واحد . مردم هم با مشاهده ی این موارد و انجام نشدن فعالیت های موثر از كمك كردن منصرف می شوند.

منبع: سایت پژوهه دین، معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی