تئوری دینی امام موسی‌صدر سوغات ارزشمندی برای جوامع امروزی است

به گزارش بلاغ به نقل از خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست تخصصی «امام موسی صدر و سبک زندگی مسلمانی در جامعه متکثر» که عصر سه‌شنبه چهارم آذر در موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در تهران برگزار شد، با بیان این‌که از دیدگاه امام موسی صدر در حوزه دینی و سیاسی سه نوع شعار وجود دارد، اظهار داشت: سکولاریزم، فرقه‌گرایی و اعتدال دینی نظریاتی هستند که در حوزه‌های دین و سیاست در دنیای امروز مطرح بوده و رایج هستند.

وی با اشاره به تلاش امام موسی صدر برای داشتن نوعی قرائت از دموکراسی و مذهبی افزود: وی سعی می‌کند مسائل مذهبی را با تکیه بر قواعد سکولار حل کند. در ادبیات اخیر امام موسی صدر یک دوگانه بی‌بدیلی ساخته شده است که می‌توان سکولاریزم و فرقه‌گرایی را به حاشیه رانده و دوگانه دیگری را دنبال کرد که این دوگانه جدید دین‌ورزی است، اما فرقه‌گرایی نیست؛ دموکراسی است، اما دموکراسی سکولار نیست و امروزه از آن به عنوان «دموکراسی انجمنی» نام برده می‌شود.

حجت‌الاسلام فیرحی در تشریح دموکراسی انجمنی ابراز داشت: در این نظریه دین‌ورزی وجود دارد، اما حکومت، دینی نیست؛ جامعه دینی است و مردم با دیدگاه‌های دینی در سیاست حضور دارند، اما حکومت تابلوی دینی ندارد و دموکراسی نیز حداکثری نیست، بلکه سهمیه‌ای است؛ دولت روی ائتلاف بزرگ می‌ایستد؛ سیستم انتخاباتی سهمیه‌ای است و اقلیت طرد یا سرکوب نمی‌شود.، حکومت‌ها محلی و خودمختاری است.

وی با طرح این پرسش که امام موسی صدر چگونه به این تئوری رسیده است، اظهار داشت: ادبیات امام موسی صدر در این زاویه قرار دارد که از دوگانه سکولار و فرقه‌گرایی گسسته و در دموکراسی، البته به عنوان یک مسلمان، باقی مانده است. از امام موسی صدر سوال می‌شود، شما در لبنان در حال تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان هستید. آیا این فرقه‌گرایی نیست؟ تصور از شما یک روحانی سکولار است؛ و امام موسی صدر در جواب می‌گوید، «من به سکولاریزم اساساً اعتقادی ندارم. هم فرقه‌گرایی و هم سکولاریزم را می‌توان یکجا مردود دانست و به جای آن از رهاوردها و نتایج مثبت دین بهره گرفت.» در واقع وی راه‌حل مسائل سیاسی و اجتماعی را در دین می‌داند.

این استاد مطالعات اسلامی ادامه داد: فرقه‌گرایی منفی این است که فرقه خود را در دیواری آهنین قرار دهیم که ما را از دیگران جدا کند. فرقه‌گرایی یا باید دیگران را حذف کند و یا خود و پیروان خود را در حصار قرار دهد. در فرقه‌گرایی گفت‌وگو نیست. امام موسی صدر به دنبال آن است که شیعیان لبنان در عین حال که منزوی و یا مجبور به جنگ نباشند، در سیستم حضور داشته باشند. وی معتقد است گفت‌وگو تنها راه همبستگی ملت‌هاست که قطعاً به تفاهم و وحدت می‌انجامد. او اطمینان داشت که دینش در گفت‌وگو آسیب نمی‌بیند.

وی اندیشه امام موسی صدر را در شرایط جامعه امروزی بسیار ضروری خواند و تصریح کرد: وی از یک طرف تکثر را به شدت می‌پذیرد و از سوی دیگر بر اهمیت مذهب تأکید می‌کند. این اندیشه برای جامعه امروز ما نیز ضروری است. متأسفانه در جامعه امروز ما شهروند غیر دینی به سختی تحمل می شود، در حالی که امام موسی صدر می‌خواهد جامعه را به سمت همزیستی جهانی بکشاند.

حجت‌الاسلام فیرحی یادآور شد: امام موسی صدر بیان می‌دارد که تنها سرمایه لبنان نیروی انسانی آن است و این انسان را نباید در تنور فرقه‌گرایی ذوب کرد. این بسیار مهم است، چون از یک‌ سو باید دین را حفظ کرد و از سوی دیگر دین هم باید انسان‌ساز باشد، نه انسان‌سوز. 

وی سپس به دیدگاه امام موسی صدر درباره مسائل سیاسی، دینی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: دولت باید دولتی آسمانی یا دینی و فراتر از دعواها و گروه‌بندی‌ها باشد. دولت اگر نماینده اقلیت باشد، ظلم آشکاری در حق اکثریت است و اگر اکثریت باشد، سرنوشت اقلیت معلوم نیست چه خواهد شد؛ لذا دولت باید نماینده منافع عمومی باشد. امام همچنین آشکارا ناسیونالیسم و ملی‌گرایی را نفی می‌کند. این، از جدیدترین نظریه‌هایی است که در قرن اخیر در دنیا در حال مطرح شدن است.

این استاد حوزه و دانشگاهدر تشریح فهم امام موسی صدر از دین اظهار داشت: وی بر این عقیده است که دین درست را باید از میوه‌اش شناخت نه با استدلال‌های کلامی. دین درست باید راه را از چاه نشان دهد و به مردم خدمات ارائه کند. در حقیقت دین باید در خدمت جامعه قرار گیرد. مهمترین وجه دین خدمت اجتماعی است که باید انجام دهد. دین به مفهوم درست، پیروان خود را از دیگران منزوی نمی‌کند و آنها را به رها کردن خدمات اجتماعی فرا نمی‌خواند، زیرا تقرب به خدا از منطق دین از راه خدمت به خلق است.

وی به دیدگاه امام موسی صدر درباره سیاست اشاره و خاطرنشان کرد: دین مطلقاً مانع فعالیت‌های سیاسی سالم نیست، به شرط آن‌که به لحاظ اصول و راه و هدف با آن هماهنگ باشد. فعالیت سیاسی سالم، مشارکت در سازندگی آینده است. امام موسی صدر از کاندیداها، حتی کاندیداهای غیرمسلمان نیز حمایت می‌کرد و آنها هم رأی می‌آوردند. این نگاه، نگاه خاصی به دین و سیاست است.

حجت‌الاسلام فیرحی ادامه داد: حضور امام موسی صدر در عرصه سیاست به معنای برد و باخت نیست، بلکه او در حال تدارک یک اجماع است. بخش عمده دین از نظر او اهداف اجتماعی است، مثل مبارزه با فقر، ناامنی، بی‌سوادی . در اهداف ملی هم معتقد است که هیچ‌کس حق ندارد به هویت ملی لبنان اندکی خدشه وارد کند. هدف این شکل مذهبی، حفظ امنیت ملی است و این تئوری دینی می‌تواند سوغات امام موسی صدر برای جوامع امروزی باشد.

وی در پایان با بیان این‌که در امام موسی صدر یک دین‌شناسی در جامعه متکثری را می‌توان یافت، ابراز داشت: دین‌شناسی از دیدگاه امام موسی صدر یعنی الهیاتِ زیستن با دیگران. در فلسفه‌های جدید، این تئوری با عنوان «فلسفه‌های مبتنی بردیگران» در حال رواج یافتن است، در حالی‌که وی به «الهیات مبتنی بر دیگران» اعتقاد داشته است و شرط اساسی برای آن‌که بتوانیم اندیشه‌ها، رنگ‌ها و تجارب متنوع را در کنار هم گرد آوریم، آزادی، احترام، اعتماد و تحمل است.