نظریه عدالت پژوهی علامه طباطبایی

به گزارش بلاغ، حجت‌الاسلام احمد واعظی، رییس دفتر تبلیغات اسلامی ظهر امروز در همایش بین المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که در مؤسسه امام خمینی(ره) برگزار شد، به بررسی نظریه علامه درباره عدالت پرداخت.

وی گفت: در مکاتب فلسفی و سیاسی نقطه نظرات و دیدگاه‌هایی داریم که به فضیلت عدالت اعتقاد دارند ولی عدالت اجتماعی را باور ندارند همانند لیبرال‌های کلاسیک.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان این‌که به هر متفکری که در بخش یا بخشی از حوزه عدالت پژوهشی را انجام دهد، نظریه پرداز عدالت و یا عدالت پژوه می‌گویند، اظهار داشت: هر چند این فرد به صورت جامع درباره عدالت اجتماعی سخن نگفته باشد بازهم به او عدالت پژوه می‌گویند.

حجت‌الاسلام واعظی با بیان این‌که علامه طباطبایی نیز نظریه پرداز حوزه عدالت هستند، خاطرنشان کرد: ایشان درباره مفهوم، تعریف، ضرورت، منشأ ارزشمند و دیگر مباحث عدالت سخن گفته است، در تفسیر المیزان و اصول فلسفه نیز در این باره مباحثی را بیان کرده است.

وی یادآور شد: البته علامه درباره مواردی همانند شاخص، معیار، نسبت عدالت اجتماعی و دیگر مسائل مربوط به این حوزه بحث نکرده است، ایشان نیز همانند سایر متفکران بخش‌های را بیان و بخش‌هایی را مغفول گذاشته‌اند.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان این‌که برخی در بخشی از بحث‌های علامه طباطبایی درباره عدالت مناقشه کرده‌اند، خاطرنشان کرد: حتی شاگردان ایشان نیز در بخشی‌ها از گفته استاد خود نقد وارد می‌کنند.

وی تصریح کرد: علامه طباطبایی در باب ضرورت عدالت و منشأ تصدیق به ارزشمندی آن می‌فرمایند که عدالت به استخدام گریی انسان باز می‌گردد، به این‌که انسان برای رفع نیازهای خود تمایل دارد دیگران را همانند ابزاری به کار گرفته و به استخدام خود در بیاورد؛ از این‌رو انسان به صورت طبیعی به دنبال سود خود از دیگران است و برای سود خود سود همه را می‌خواهد و در اجتماع نیز عدل اجتماعی را بیان می‌کند.

حجت‌الاسلام واعظی بیان داشت: ایشان درباره حسن عدالت و قبح ظلم نیز می‌فرمایند «حسن عدل و قبح ظلم یک امر اعتباری است» که از نظر مشهور افراد پیوند زدن عدالت به اعتبارات و استخدام‌گری انسان سه تالی فاسد دارد.

وی اضافه کرد: به گفته افراد نخستین تالی فاسد این‌ است که انسان مدنی به طبع نخواهد بود، بلکه مدنی به اضطرار خواهد بود؛ اضطرار برای رفع حوائج سبب می‌شود فرد به مدنیت روی کند؛ تالی فاسد دوم این است که عدالت یک فضیلت نیست بلکه اضطرار اجتماعی است.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی یادآور شد: سومین تالی فاسد نیز این خواهد بود که عدالت یک ارزش فی نفسه نمی‌شود، بلکه ارزش ابزاریی می‌شود، یعنی عدالت ارزشمند است چرا که ابزار است برای رسیدن به نفع است.

حجت‌الاسلام واعظی در رد این سه نظریه گفت: به نظر بنده سه تالی فاسد بیان شده درباره نظریه عدالت علامه صحیح نیست، البته منظور این نیست که علامه این سخنان را بیان نکرده ولی تمام سخنان علامه درباره عدالت و فضیلت عدالت این سخنان نیست، مطالب بیان شده سطحی از سخنان ایشان درباره عدالت است، یعنی این اقل سخنان ایشان درباره عدالت را بیان کرده و دارای عمق است.

وی تأکید کرد: بلکه علامه تحلیلی از ارزشمندی عدالت را در سطح شعور اجتماعی مطرح می‌کند؛ یعنی بشر فارغ از هر دین، مذهب و رتبه کمال روحی در سطح ناظر شعور اجتماعی به این درک می‌رسد که عدالت یک چیز خوب و پسندیده‌ای است که اگر رعایت شود برای جامعه سود خواهد داشت.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: ایشان همچنین بیان می‌کند که توحید و عدالت یک امر فطری است، یعنی فطرت بشر ناطق آنها است، همچنین برای عقل عملی بشر که حسن و قبح‌ها را درک می‌کند دو سطح قائل می‌شود، یک عقل عملی که در همه افراد بالفعل بوده و گرفته شده از احساسات و شهوات است، این سطح عقل عملی همان سطح عقل عملی است که به سطح شعور اجتماعی درباره عدل می‌رسد.

وی در پایان گفت: علامه همچنین یک سطح بالقوه‌ای نیز برای عقل عملی بیان می‌کند که برگرفته از نفس ناطقه قدسیه انسان است که در افراد بسیاریی بالقوه بوده و بالفعل نشده است، علامه بیان می‌کند که وحی بر فعلیت بخشیدن این عقل عملی کم می‌کند، از این‌رو بنده سه اشکال وارده را برای علامه درست نمی‌دانم./*