راه‌های پاک شدن از گناه

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|

اشاره
یکی از جلوه‌های رحمت الهی، آن است که اعمال نیک را مایه پاکی از گناهان قرار داده و راه هدایت و کمال را فراسوی همگان گشوده است؛ تا آدمیان در پرتو این طهارت، به مغفرت و عنایت خداوندی دست یابند و جامه پارسایی بر تن کنند. در قرآن کریم، بیش از پانصد آیه با مضامین و عبارات مختلفی چون: «غَفُورٌ رّحیم»، «اِنَّهُ کانَ غفّاراً»، «یَغفِرُ الذُّنوبَ جَمِیعاً»، «عَزیزٌ غَفُورٌ»، «رَحیمٌ وَدودٌ» و «إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ‏ رَحيم»،‏ در مورد پذیرش توبه و بخشش خداوند مهربان نسبت به گنهکاران وجود دارد؛ ضمن اینکه تمامی سوره‌های قرآن، به جز سوره توبه، با «بسم الله الرحمن الرحیم » آغاز گردیده و خداوند متعال، خود را بخشنده و مهربان معرفی می‌کند.
بخشندگی و بخشایندگی حق تعالی نسبت به بندگان خویش، در آیات و روایات بسیاری مورد توجه و تأکید قرار گرفته و این خود، نشانه کامل‌بودن دین اسلام است که راه نجات و سعادت را فراروی همه گسترده می‌داند. گفتنی است، پاک‌شدن از گناهان، به توبه زبانی اختصاص ندارد و راه‌های فراوانی برای پاک‌شدن از معاصی وجود دارد که در این نوشتار به چند مورد مهمّ آن اشاره می‌شود.

راهکار‌های پاکی از گناه
به طور کلی، می‌توان راه‌های ذیل را برای پاکی از گناه این‌گونه برشمرد:

1. توبه
«توبه» در لغت، به معنای بازگشت و ترک گناه به طور کامل است؛ یعنی پشیمانی از گذشته و تصمیم بر ترک بازگشت به گناه و جبران اعمال پیشین به قدر امکان. و «توّاب»، یعنی بسیار توبه‌کننده؛ البته این واژه در مورد خداوند هم به‌کار رفته است؛ مانند آیه «اِنَّهُ هُوَ التَّواب الرَّحِیم» که در اینجا توّاب، یعنی اینکه خداوند متعال «بسیار توبه‌پذیر» است.[1]

شرایط توبه
توبه، شرایط و مراتب مختلفی دارد که در کلام نورانی حضرت علی(ع) بیان شده است. گویند آن حضرت خطاب به کسی که در محضر ایشان گفت: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ»، فرمود: مادرت در عزای مرگت بگرید! می‌دانی استغفار چیست؟ استغفار، درجه بلندمرتبگان است و بر شش معنا استوار می‌باشد:
1. پشیمانی بر گناهان گذشته؛
2. تصمیم بر عدم تکرار گناه؛
3. ادای حقوق مردم؛ چنان‌که وقتی خدا را ملاقات می‌کنی، چیزی بر عهده تو نباشد؛
4. واجبات [مانند نماز و روزه]
قضا نمایی؛
5. با اندوه و ریاضت، گوشتی را که از حرام بر تن تو روییده است، آب کنی تا پوست بر استخوان چسبد و گوشت نو بروید؛
6. رنج طاعت را به تن بچشانی؛ چنان‌که شیرینی گناه را بر او چشانده‌ای. پس از آن، بگو: «اَستَغفِرُ اللهَ.»[2]
گفتنی است که دو قسم اخیر در بیان حضرت، نشانه کمال توبه است؛ نه شرط تحقق آن.

اقسام توبه
در یک تقسیم‌بندی کلی، توبه بر دو نوع است: توبه از نافرمانی الهی و توبه از رعایت‌نکردن حقّ‌الناس.
الف. توبه از نافرمانی خدا
راه پاک‌شدن از این نوع گناه، انابه و پشیمانی قلبی از گناهان گذشته و تصمیم به عدم تکرار آنهاست. بدون تردید، چنین توبه‌کننده‌ای، مورد بخشش الهی قرار می‌گیرد. خدای سبحان در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ؛[3] بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‏آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»
دقت در تعبیرات این آیه، نشان مى‏دهد که از امیدبخش‏ترین آیات قرآن مجید نسبت به همه گنهکاران است و شمول و گستردگى آن، به حدّى است که امام على(ع) فرمود: «ما فِى القُرآنِ آيةٌ اَوسَعُ مِن‏ «يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا...»؛[4] در تمام قرآن، آیه‏اى وسیع‌تر از این آیه نیست.» دلیل آن نیز روشن است؛ زیرا تعبیر به «یا عبادى» (اى بندگان من!)، آغازگر لطفى است از ناحیه پروردگار. تعبیر به «اِسراف» به جاى ظلم و گناه و جنایت نیز لطف دیگرى است. تعبیر به «عَلى‏ أَنْفُسِهِم» که نشان مى‏دهد گناهان آدمى همه به خود او بازمى‏گردد، نشانه دیگرى از محبت پروردگار است؛ همان‌گونه‌که یک پدر دلسوز به فرزند خویش مى‏گوید: این همه بر خود ستم مکن! تعبیر به «لا تقنطوا» (مأیوس نشوید)، با توجه به اینکه «قنوط» در اصل به معناى مأیوس‌شدن از خیر است، یعنی گنهکاران نباید از لطف الهى نومید گردند. تعبیر «مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ‏» بعد از جمله «لا تقنطوا» نیز تأکید بیشترى بر این‏ خیر و محبت مى‏باشد. همچنین، جمله «إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ‏» نیز با حرف تأکید آغاز شده و کلمه « الذنوب» (جمع با الف و لام) همه گناهان را بدون استثنا در بر مى‏گیرد. کلمه «جمیعاً» نیز به عنوان تأکید دیگرى بر آن افزوده مى‏شود و امیدوارى به آخرین مرحله مى‏رسد. علاوه بر اینها، توصیف به «غفور و رحیم» در پایان آیه، از اوصاف امیدبخش پروردگار است و جایى براى کمترین یأس و نومیدى باقى نمى‏گذارد. آرى، به همین دلیل، می‌توان آیه فوق را امیدبخش‌ترین آیات قرآن برای گنهکاران دانست.[5]
رسول خدا(ص) فرمود: «طُوبی لِمَن وَجَدَ فِی صَحیفَةِ عَمَلِهِ یَومَ القِیامَةِ تَحتَ کُلِّ ذَنبٍ اَستَغفِرُ اللهَ؛[6] خوشا به حال کسی که روز قیامت در نامه عمل خود زیر هر گناهی استغفاری را بیابد.»
البته باید توجه داشت که اگر کسی در زمان تکلیف، واجبات شرعی خود مانند نماز و روزه را انجام نداده باشد، باید قضای آن را به جای آورد و صرفِ استغفار و توبه زبانی، کافی نیست.

توبه شعوانه
مرحوم نراقی در معراج السعاده نقل می‌کند: در بصره زنی بدکاره به نام «شعوانه» زندگی می‌کرد و مجلس فسق و فجوری نبود که از او خالی باشد. روزی در بصره با جمعی از کنیزان خود، از کوچه‌ای می‌گذشت. به در خانه‌ای رسیدند که صدای بلند گریه و ناله، شعوانه را متوقف و متعجب ساخت. یکی از کنیزان را به منظور کشف ماجرا به اندرون فرستاد؛ ولی او بازنگشت. کنیز دیگری فرستاد، او نیز برنگشت و به کنیز سوم دستور مؤکّد داد: «داخل شو و زود بازگرد.» او رفت و بی‌درنگ برگشت و گفت: ای خاتون! این ناله و شیون، برای مردگان نیست؛ بلکه ماتم عاصیان و نامه‌سیاهان است. شعوانه، خود نیز داخل خانه شد. واعظی را دید که دورش جمعی گرد آمده‌اند و آنان را به عذاب روز رستاخیز انذار می‌دهد و شنونده‌ها چون مادرِ بچه‌مرده به گریه و زاری مشغول‌اند و خطیب این آیه عذاب را می‌خواند: «إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَها تَغَيُّظاً وَزَفِيراً * وَإِذا أُلْقُوا مِنْها مَكاناً ضَيِّقاً مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنالِكَ ثُبُورا؛[7] هنگامى که این آتش آنها را از دور مى‏بیند، صداى وحشتناک و خشم‏آلود او را که با نفس‌زدن شدید همراه است، مى‏شنوند. و هنگامى که در مکان تنگ و محدودى از آن افکنده مى‏شوند، درحالى‌که در غل‏ و زنجیرند، فریاد واویلاى آنها بلند مى‏شود!»
وقتی شعوانه این سخن را شنید، بسیار متأثر گشت و گفت: ای شیخ! من نیز یکی از روسیاهان گنهکارم هستم. آیا خداوند توبه مرا می‌پذیرد؟ واعظ گفت: آری، اگرچه گناهان تو به اندازه معاصی شعوانه باشد. گفت: من، خود شعوانه هستم. اگر با این همه روسیاهی توبه نمایم، آیا خدا می‌پذیرد؟ واعظ پاسخ داد: آری، او «أرحم الراحمین» است و اگر توبه کنی، می‌آمرزد. شعوانه در مسیر بندگی خدا قرار گرفت و تمام بردگان و کنیزانش را در راه خدا آزاد نمود و به صومعه پناه برد و به عبادت و ریاضت مشغول گشت و در نهایت، از بندگان مقرب الهی گردید.[8]

ب. توبه از عدم رعایت حقّ‌الناس
کسی که با رفتار و گفتارش به آبرو و حیثیت خانوادگی و یا اجتماعی دیگری لطمه بزند، راه توبه و پاک‌شدن از چنین گناهانی، تنها گریه و ناله به درگاه الهی نیست؛ بلکه کسب رضایت صاحب حق و کمک به اعاده این حیثیت، ضرورت دارد و اگر شخصِ مقابل وفات کرده باشد، باید وارثان آنان را راضی نماید و در غیر این صورت، از طریق ردّ مظالم و یا صدقه به نیت ذوی‌الحقوق، قابل جبران است.[9] شخصی از امام باقر‌(ع)پرسید: من از زمان حجّاج‌بن‌یوسف ثقفی تاکنون، والیِ مردم بوده‌ام. آیا می‌توانم از گناهانم توبه کنم؟ امام ساکت بودند و جواب ندادند. آن شخص دوباره سؤالش را تکرار کرد. امام فرمود: «راهی برای توبه‌ات نیست؛ مگر اینکه حقوق تمام کسانی را که ضایع کرده‌ای، به آنان بازگردانی.»[10]

اهمیت بیت‌المال
حقّ‌الناس، یا مربوط به اشخاص است و یا مربوط به بیت‌المال. اگرچه جبران هر دو ضروری و لازم است، ولی جلب رضایت اشخاص، آسان‌تر از عموم مردم است؛ چون بیت‌المال به شخص خاصی اختصاص ندارد؛ بلکه به تمام مردم تعلق دارد. بر این اساس، مسئولان نظام اسلامی و کسانی که بیت‌المال مسلمانان در دست آنان است، باید در حفظ آن بکوشند و در این مسیر، از سیره بزرگانی همچون: امام راحل;، رهبر معظم انقلاب و رزمندگان هشت سال دفاع مقدس، الگو بگیرند. در خاطرات یکی از شهدای تخریب‌چی آمده است: پیش از آنکه روی مین برود و معبر را باز نماید، پوتین‌هایش را درآورد و آن را به یکی از رزمندگان داد. وقتی علت آن را از او پرسیدند، گفت: «چون این پوتین، نو و تازه است و از اموال بیت‌المال می‌باشد و نباید در انفجار مین از بین برود.» سپس، با پای برهنه روی مین رفت و به فیض شهادت نایل شد.
بنابراین، بازتاب منفی پاره‌ای از کارها، به شخص خاصی بازنمی‌گردد و به حقوق و منافع عموم مردم آسیب می‌رساند؛ مانند: آلوده‌ساختن هوای پاک شهرها از طریق وسایلی همچون ماشین‌های فرسوده و موتورهای دودزا؛ استعمال دخانیات در اماکن عمومی؛ از بین بردن جنگل‌ها و قطع درختان؛ آلوده‌ساختن فضاهای سبز و محیط زیست به وسیله ریختن زباله‌ها؛ عرضه مواد غذایی ناسالم؛ ایجاد ترافیک که موجب هدر رفتن سوخت وسایل نقلیه و ضایع‌شدن وقت و عمر مردم می‌گردد؛ حقوق‌های نجومی؛ اختلاس از بانک‌ها؛ اسراف و زیاده‌روی کارمندان ادارات از خدمات دولتی؛ ارسال پیامک‌های تبلیغاتی به گوشی‌های موبایل و یا نصب اطلاعیه‌ها به درب منازل و مغازه‌ها، بدون اجازه و کسب رضایت مردم؛ ایجاد آلودگی صوتی و مواردی از این دست، جزء حقّ‌الناس محسوب می‌شوند و برای توبه، باید خسارت‌های احتمالی را جبران نمود که در غیر این صورت، عقوبت سخت و دردناک اخروی در پی خواهد داشت.

توبه واجب فوری
مرحوم شیخ بهایی درباره تأثیر گناه بر وجود انسان و اهمیت توبه زودهنگام می‌گوید: «بدون شک، توبه، واجب فوری است؛ چون گناهان مانند سمّ مضر به بدن می‌باشد؛ همان‌طورکه خورنده سمّ کشنده باید برای معالجه آن شتاب نماید، تا حیات مادی را از دست ندهد، همچنین، بر گناهکار نیز ترک گناه، واجب فوری است، تا دینش را از دست ندهد و اگر در این امر خطیر سهل‌انگاری کند و آن را تأخیر اندازد، با دو خطر بزرگ مواجه است: یکی رسیدن ناگهانی مرگ و دیگری آلودگی روزافزون گناه که چنانچه با آب توبه فوراً پاک نگردد، ممکن است در اثر کثرت گناه، تاریکی و ظلمت دل، دیگر قابل تطهیر نباشد.»[11]

2. ایمان و تقوا
دومین راهکاری که به پاک‌شدن از گناهان می‌انجامد، دستیابی به ایمان و پرهیزکاری است. قرآن کریم در این باره فرموده: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنا عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَلَأَدْخَلْناهُمْ جَنَّاتِ النَّعيم‏؛[12] و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، گناهان آنها را مى‏بخشیم و آنها را در باغ‌هاى پُرنعمت بهشت، وارد مى‏سازیم.»
در قرآن هفده مرتبه کلمه «تقوا» آمده است و در مجموع، با مشتقات و کلمات هم‌خانواده آن، 258 مرتبه به صورت اسم و فعل به‌کار رفته است. این مطلب، بیانگر اهمیت مسئله تقوا و دوری از گناهان است. امام جواد(ع) فرمود: «لَو كانَت السَّماواتُ وَالاَرضُ رَتقاً عَلى عَبدٍ ثُمَّ اتَّقى اللهَ تَعالى لَجَعَلَ مِنها مَخرَجاً؛[13] اگر آسمان‌ها و زمین به روی بنده‌ای بسته شود، چنین بنده‌ای می‌تواند به وسیله پارسایی و تقوای الهی، برای خویش گشایش ایجاد کند.»

3. نماز
راه دیگر پاکی از گناه، اقامه نماز است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَزُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ‏ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى‏ لِلذَّاكِرين؛[14] در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چراکه حسنات، سیئات [و آثار آنها را] از بین مى‏برند. این، یادآوری است براى کسانى که اهل تذکرند.»
علامه طباطبایی; در ذیل آیه یادشده می‌فرماید: «جمله «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ» تعلیل برای امر «أَقِمِ الصَّلاةَ» است؛ یعنی نمازها، حسناتى است که در دل‌هاى مؤمنان وارد شده و آثار معصیت و تیرگی‌هایى را که دل‌هایشان از ناحیه سیئات کسب کرده، از بین مى‏برد.»[15]
شخصی به نام ابوعثمان مى‏گوید: من با سلمان فارسى زیر درختى نشسته بودم. او شاخه خشکى را گرفت و تکان داد تا تمام برگ‌هایش فرو ریخت. سپس، رو به من کرد و گفت: سؤال نکردى چرا این کار را کردم. گفتم: بگو ببینم منظورت چه بود؟ گفت: این، همان کارى بود که پیامبر(ص) انجام داد؛ هنگامى که خدمتش زیر درختى نشسته بودم، پیامبر این سؤال را از من کرد و فرمود: سلمان! نمى‏پرسى چرا چنین کردم؟ من عرض کردم: بفرمایید، چرا؟ فرمود: «مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ‌، تَحَاتَّتْ خَطَايَاهُ كَمَا تَحَاتَّتْ هَذِهِ الْوَرَقَةُ ثُمَّ قَرَءَ هذه الاية «وأقم الصلاة»؛ هنگامى که مسلمان وضو بگیرد و خوب وضو بگیرد، سپس، نمازهاى پنجگانه را به جای آورد، گناهان او فرو مى‏ریزد؛ همان‌گونه‌که برگ‌هاى این شاخه فرو ریخت. آنگاه این آیه را تلاوت نمود که: «و نماز را برپای دار.»[16]
امام صادق7 ذیل آیه «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ‏ السَّيِّئاتِ» فرمود: «صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّيْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ؛[17] نماز شبِ انسان مؤمن، گناهان روز او را از بین می‌برد.»
امام کاظم7 نیز فرموده: «انْتِظَارُ الصَّلَاةِ جَمَاعَةً مِنْ جَمَاعَةٍ إِلَى جَمَاعَةٍ كَفَّارَةُ كُلِّ ذَنْبٍ؛[18] منتظر‌بودن از نماز جماعت تا نماز جماعت دیگر، شوینده همه گناهان می‌باشد.»

4. روزه‌داری
روزه، از مهم‌ترین فروعات دین اسلام است و در برخی روایات، از آن به عنوان یکی از ارکان دین یاد شده است. روزه‌داری در ماه صیام همراه با حفظ آداب و شرایط آن، آثار و برکات فراوان مادی و معنوی دارد که یکی از آنها، بخشش و پاک‌شدن از گناهان است. از رسول اکرم‌(ص) پرسیدند: چرا به ماه مبارک رمضان‌، رمضان گفته‌اند؟ فرمود: «أمرَضَ اللهُ فِيهِ ذُنُوبَ العِبادِ؛ چون خداوند در این ماه، گناهان بندگانش را می‌سوزاند و از بین می‌برد.» همچنین، فرمود: «يَا جَابِرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وَقَامَ وِرْداً مِنْ لَيْلِهِ وَعَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ وَكَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقَالَ جَابِر يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِيثَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ: يَا جَابِرُ وَمَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوطَ؛ ای جابر! این، ماه رمضان است و کسی که روزهای آن را روزه بگیرد و در شب‌های آن مشغول عبادت و یاد خدا باشد و شکم و دامن خویش را حفظ کند و عفیف باشد و زبانش را نیز حفظ نماید، از گناهانش خارج می‌شود؛ مانند خارج‌شدن او از این ماه مبارک. جابر عرض کرد: چه سخن نیکی را فرمودی. پیامبر فرمود: البته چه سخت است، رعایت این شروط.» [19]
امام صادق(ص) فرمود: «مَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً، كَانَ كَفَّارَةً لِذَنْبِهِ إِلَى قَابِلٍ؛[20] افطاری‌دادن به مؤمن روزه‌دار، پوشاننده گناهان است.»

5. عمل صالح
عمل صالح نیز باعث پاک شدن از گناهان است؛ چنان‌که قرآن کریم فرموده: «مَنْ تابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَكانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛[21] کسانى که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، پس، آنان کسانی‌اند که خداوند بدى‏هایشان را به نیکى تبدیل مى‏کند و خداوند، آمرزنده و مهربان است.»
رسول خدا‌(ص) فرمود: «إِذَا عَمِلْتَ سَيِّئَةً فَاعْمَلْ حَسَنَةً تَمْحُوهَا؛[22] هرگاه گناهی را مرتکب شدی، عمل نیکی را انجام بده تا از بین برنده آن گناه باشد.» البته این سخن، بدان معنا نیست که آدمی به انجام معصیت جرئت و عادت پیدا کند و بدون دغدغه هر گناهی را مرتکب شود و سپس، برای جبران آن، دنبال عمل صالح برود؛ بلکه باید توجه داشت عمل صالح، زمانی گناهان را جبران می‌کند که انسان از خطایی که مرتکب شده، در قلب پشیمان بوده، قصد ترک آن را نیز برای همیشه داشته باشد.
امام باقر‌(ص) در این باره می‌فرماید: «مَا أَحْسَنَ الْحَسَنَاتِ بَعْدَ السَّيِّئَاتِ وَمَا أَقْبَحَ السَّيِّئَاتِ بَعْدَ الْحَسَنَاتِ؛[23] کارهای نیک بعد از گناهان، چقدر زیبا و ارزنده است. و چه زشت است ارتکاب معاصی، پس از کسب اعمال صالح.»
علامه طباطبایی; می‌فرماید: «عمل صالح، عملی است که برای کسب رضایت پروردگار با تحمل دشواری‌ها انجام می‌شود.»[24] بر اساس این تعریف‌، عمل صالح، مصادیق فراوانی دارد و هر آنچه را در مسیر بندگی خدای سبحان و یا خدمت به بندگان قرار دارد، شامل می‌گردد.

6. اُنس با قرآن
قرآن، کتاب راهنمای زندگی انسان است و خواندن و تأمّل در آن، آثار و برکات فراوانی دارد؛ از جمله، موجب بخشش گناهان می‌گردد؛ به‌خصوص در ماه مبارک رمضان که ثواب خواندن یک آیه، برابر ختم قرآن است. رسول خدا‌9 فرمود: «یا سَلمان! عَلَیکَ بِالقُرآنِ فَانَّ قِرائَتَهُ کَفّارَةٌ لِلذُّنُوبِ؛[25] ای سلمان! ملازم قرآن باش؛ چون قرائت آن، پوشاننده گناهان است.»
امام باقر(ع) فرمود: «مَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ يَجْهَرُ بِهَا صَوْتَهُ كَانَ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَنْ قَرَأَهَا سِرّاً كَانَ كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَنْ قَرَأَهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ غُفِرَتْ لَهُ عَلَى نَحْوِ أَلْفِ ذَنْبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ؛[26] کسی که سوره «إنّا أنزلناه في ليلة القدر» را با صدای بلند بخواند، ثوابش مانند شمشیرزدن در راه خداست. و کسی که آن را در نهان بخواند، مانند کسی است که خونش را در راه خدا اهدا نموده است و اگر کسی آن را ده مرتبه بخواند، هزار گناه از او بخشوده می‌شود.»
رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ حِينَ يَأْخُذُ مَضْجَعَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَ خَمْسِينَ سَنَةً؛[27] کسی که سوره «قُل هُوَ اللهُ اَحَد» را صد مرتبه پیش از خواب‌ بخواند، خداوند متعال گناه پنجاه سال او را می‌آمرزد.»
البته این آمرزش، در صورتی تحقق می‌یابد که گناهان آدمی از نوع حقّ‌الناس نبوده، قصد بازگشت به گناه را نیز نداشته باشد.

7. نمونه‌های دیگر کفّاره گناهان
بر اساس روایات معصومان‌:، عوامل دیگری نیز موجب پاکی آدمی از گناهان می‌گردد؛ ولی چون بنای این مقاله بر اختصار است، در پایان، به ارائه عناوین آنها بسنده می‌کنیم:
احیای شب‌های قدر، انجام غسل شب قدر، خواندن برخی دعاها مانند دعای مجیر در ایام البیض ماه مبارک رمضان، صله رحم، خوش‌خُلقی، نیکی و احسان به والدین، انفاق در راه خدا‌، بردباری و صبر در برابر بیماری‌ها و سختی‌های زندگی، جهاد و شهادت در راه خدا، مصافحه با برادران دینی، زیارت و دیدار با برادران ایمانی، محبت به یتیمان، صدقه‌دادن، یاری مظلوم، برآورده ساختن حاجت مؤمنان، سجده‌های طولانی، همکاری مرد با همسرش در کارهای خانه، خدمت زن به همسرش، گریستن برای کوتاهی در بندگی، تشییع جنازه، رسیدگی به مریض، در پی تحصیل دانش ‌بودن، خواندن سوره قدر هنگام وضو‌، به یاد مرگ ‌بودن، تبسم به چهره مؤمن غریب، خواندن تسبیحات حضرت زهرا‌(س) بعد از نمازهای واجب، اطاعت از پیشوایان معصوم:، صلوات‌فرستادن، زیارت بارگاه قدسی معصومان‌: به‌خصوص زیارت امام حسین‌(ع)، گریه برای مصائب اهل‌بیت:.

[1]. راغب اصفهانی، مفردات، ذیل ماده «توبه».

[2]. نهج البلاغه، ص 491.

[3]. زمر، آیه 53.

[4]. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج 4، ص 326.

[5]. ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج ‏19، ص 498.

[6]. شعیری، جامع الأخبار، ص 146.

[7]. فرقان، آیه 12 ـ 13.

[8]. ملا احمد نراقی، معراج السّعادة، ص 614.

[9]. البته این مسئله، فروعات دیگری نیز دارد که باید به توضیح المسائل و یا استفتائات مراجع معظّم رجوع نمود.

[10]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 75، ص 329.

[11]. علی‌محمد حیدری نراقی، گنج‌های بهشتی، ص 213.

[12]. مائده، آیه 65.

[13]. موسوعة الإمام الجواد، ج 1‌، ص 33.

[14]. هود، آیه 114.

[15]. ترجمه تفسیر المیزان، ج ‏11، ص 78.

[16]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌4، ص 103.

[17]. شیخ کلینی، الکافی‌، ج ‌3، ص 266‌.

[18]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج ‌85، ص 99.

[19]. شیخ کلینی، الکافی‌، ج ‌4، ص 87.

[20]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌10، ص 141.

[21]. فرقان‌، آیه 70.

[22]. شیخ طوسی، الأمالی، ص 186.

[23]. شیخ کلینی، الکافی، ج ‌2، ص 458‌.

[24]. سید محمدحسین طباطبایی، المیزان‌، ج ۱، ص ۴۵۸.

[25]. شعیری، جامع الأخبار، ص 113.

[26]. شیخ کلینی، الکافی‌، ج 2‌، ص 621.

[27]. همان‌، ص 620.

منبع: ره توشه ۱۳۹۶_حجت‌الاسلام والمسلمین احمد دهقان(پژوهشگر و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم.)