گفت وگو با حضرت آیت الله معصومی؛ نگرشی به مساله تبلیغ

اشاره

حضرت آیت الله معصومی امام جمعه محترم تربت حیدریه و عضو مجلس خبرگان رهبری از استان خراسان، از شاگردان حضرت امام خمینی رحمه الله بوده و با برخورداری از محبوبیتی ویژه در میان مردم منطقه خود و داشتن یك زندگی ساده و بی آلایش، می‌توانند الگویی خوب برای روحانیون جوان و مبلغین محترم باشند. بدین مناسبت بر آن شدیم جهت استفاده از نظرات و تجربیات سالیان دراز تبلیغی شان، لحظاتی را با طرح پرسش‌هایی در مورد تبلیغ، با ایشان به گفت وگو بنشینیم.

· مبلغان: با تشكر از عنایتی كه نسبت به مجله مبلغان فرمودید و وقت خودتان را در اختیار ما گذاشتید، لطفا برای شروع بحث در مورد نقش تبلیغ در نشر و گسترش اسلام توضیحاتی را ارائه بفرمایید.

با سلام به روان پاك 124 هزار پیغمبر و ائمه اطهار و روح مطهر امام راحل رحمه الله و شهداء.

در تاثیر تبلیغ همین بس كه تمام هدایت‌های الهی به وسیله تبلیغ و بیان صورت گرفته است و تمام انبیاء در زمان‌های مختلف از عنصر بیان استفاده كرده اند.

اگر انبیاء نبودند و تبلیغ نمی‌كردند، انسان‌ها با وجود برخورداری از عقل به عنوان حجت باطنی، به طریق صحیح هدایت نمی‌شدند.

تمام انسان‌ها گرچه متدین به دین و پیغمبر نباشند، باز هم در واقع مدیون زحمات تبلیغ انبیاء و علماء هستند. چون انبیاء و علماء با سلاح تبلیغ، فرهنگ بشری را تصحیح كرده اند و به راه كمال رهنمون شده اند.

انبیاء موضوع تبلیغ را منحصر به بیان احكام شریعت نكرده اند بلكه در صحنه‌های مختلف و موقعیت‌های گوناگون از طریق تبلیغ، آرمان‌های دین مثل حكومت عدل، احقاق حق، دفاع از مظلومین، عیادت از بیماران، صله رحم و روابط اجتماعی با همسایگان را - در قالب دعا و راز و نیاز، درس، مناظره، تربیت شاگردان - به جامعه آموزش داده اند.

اگر زمانی از تبلیغ غفلت شود هر آینه دین از دست می‌رود كما اینكه فرموده اند: «لولا القمیون لاندرست آثار الجعفریه.‌» این بدان جهت بود كه قمیون دین را تبلیغ می‌كردند. حتی خود خداوند برای بقای كعبه تبلیغ می‌كند و می‌فرماید: «و اذن فی الناس بالحج یاتوك رجالا و علی كل ضامر یاتین من كل فج عمیق‌» (1) ؛ «و در میان مردم برای حج بانگ برآور تا پیاده و بر هر شتری لاغر از هر دره ژرفی به سوی تو آیند.‌»

اگر این تبلیغات خداوند در قرآن برای كعبه و حج نبود، مردم اینچنین از راه دور و نزدیك، پیاده و سواره، به حج نمی‌رفتند.

وقتی كه برای موضوع كعبه چنین تبلیغی لازم است، برای حفظ دیگر شعائر دینی كه علنی هستند و مورد هجوم دشمن هم قرار دارند، تبلیغ از اهم واجبات بشمار می‌آید.

· مبلغان: برای بهبود كیفیت تبلیغ و كارا نمودن آن در زمان حاضر چه توصیه‌ای دارید؟

تبلیغ باید بر پایه تخصص و برنامه‌ریزی باشد و اگر این دو شرط نباشد تبلیغات نقش اساسی خودش را ایفا نمی‌كند. باید اول مبلغ تربیت كنیم و در آموزش تبلیغ بحث اولویت‌های تبلیغی را بر موضوعات دیگر مقدم بداریم. چرا كه در هر كاری اگر اولویت هایش مشخص نشود درصد موفقیت كم می‌شود. اولویت‌ها در اصطلاح دینی اوجب واجبات هستند كه باید بدان‌ها پرداخته شود.

پس از آموزش باید برای مبلغین برنامه‌ریزی كرد تا در سراسر كشور، از مناطق محروم گرفته تا مراكز دانشگاهی، به فراخور حال آن جا مبلغ وجود داشته باشد. ایجاد تخصص و برنامه‌ریزی كلان وظیفه حوزه است.

مبلغان گرامی نیز برای كارآمد نمودن تبلیغات خود باید اولویت‌های تبلیغی هر منطقه را در نظر بگیرند.

اولویت‌های تبلیغی بر حسب زمان و مكان و مردم هر منطقه‌ای فرق می‌كند. گاهی اولویت اساسی، ایمان مردم است و گاهی ایمان مردم به طور كلی درست است ولی نسبت به یك واجب الهی مثل جنگ یا موضوع زكات در غفلت قرار گرفته یا منحرف شده اند، در این جا باید به بیان و تبلیغ مساله مورد غفلت پرداخت. مثل اینكه مقام معظم رهبری چند سال پیش موضوع امر به معروف و نهی از منكر را مطرح كردند و دستور فرمودند مسؤولان و مبلغان و مردم به تبیین و تبلیغ و اجرای آن بپردازند.

بد نیست به عنوان نمونه چند اولویت تبلیغی در این جا عرض شود:

ما روحانیون نتوانسته‌ایم اهمیت اصل زكات را برای مردم جا بیندازیم و متاسفانه شاهد ضررهای آن هم هستیم.

پیامبر صلی الله علیه و آله گاهی مخصوصا برای تبلیغ و تفهیم موضوع زكات، مبلغ ویژه می‌فرستادند تا از ناحیه ترك آن، ضرری متوجه جامعه اسلامی نشود.

اولویت دیگر، تبیین و تبلیغ اصل اساسی و فراگیر و مهم ولایت فقیه است. باید تبلیغ كرد تا مردم گول نخورند و كار به جایی نرسد كه مردم بین نظام و حكومت ولایتی و نظام حكومتی شاهنشاهی فرق نگذارند.

· مبلغان: یكی از بحث‌های اساسی در امر تبلیغات دینی، شناسایی آفت‌های تبلیغ است. به نظر حضرتعالی بیشترین آفت‌ها از كدام ناحیه متوجه تبلیغات دینی می‌شود؟

بیشترین آفات تبلیغ از ناحیه خود مبلغین است. تبلیغ اهل خاصی دارد كه اگر ما اهل تبلیغ را انتخاب و گزینش صحیح نكنیم، تبلیغ نتیجه برعكس می‌دهد. موارد زیر می‌تواند به عنوان آفت از ناحیه مبلغ بیان شود:

1- رعایت نكردن مقتضای حال 2- نداشتن ذوق و سلیقه مردم داری و جذب جوانان 3- نداشتن روحیه صبر و استقامت و پایداری در تبلیغ 4- طولانی كردن خطابه و منبر 5- براساس نیاز صحبت نكردن مثل این كه مبلغ در زمانی كه مردم گرفتاری‌های شدید معنوی، روحی، روانی، اجتماعی و اقتصادی دارند، از موضوع بی ربطی مثل جن صحبت كند. 6- جلوه گری برای مشهور شدن.

جدا توصیه می‌كنم كه آقایان محترم به فراخور سواد خویش در جامعه ایجاد انتظار از خود كنند یعنی اگر متخصص نیستی خود را متخصص در دین جلوه نده.

· مبلغان: برای جذب جوانان چه باید كرد؟

جذب جوانان، از مسائل مهم است كه مبلغ باید برای آن برنامه‌ریزی كند. برای جذب جوانان، عوامل زیر مؤثر است:

1- داشتن دانش دینی و عمومی:

اصلی‌ترین عامل كمك دهنده، سواد در حد قابل قبول در باب دین و داشتن اطلاعات عمومی است.

2- تطبیق دادن دین با فن آوری‌های جدید.

3- احترام به شخصیت جوانان و رفیق شدن با آن‌ها به طوری كه احساس كنند مبلغ از خود آنان است و خیر آن‌ها را می‌خواهد و آنان را درك می‌كند. روایت داریم كه پیامبر صلی الله علیه و آله با جوانان بازی می‌كردند.

مقام معظم رهبری یك الگوی خوب برای این موضوع هستند كه چگونه با جوانان رابطه برقرار می‌كنند، با اصل علم و فن و تكنولوژی چگونه برخورد می‌كنند و.... با نظامیان كه می‌نشینند گویا كسی است كه عمرش را فقط در مسائل نظامی بوده است، با هنرمند می‌نشینند فكر می‌كنی آقا یك هنرمند ماهر است، و....

4- خرج كردن بودجه‌های فرهنگی توسط روحانیون در اجرای اموری مثل اردوهای زیارتی و تفریحی و سیاحتی.

5- راه اندازی مراكز فرهنگی كه در اجرای آن خود جوانان نقش داشته باشند.

6- با رحمت با جوانان برخورد كردن و انس پیدا كردن با آنان.

انسان از ماده انس است و نیازمند به مانوس شدن می‌باشد.

قرآن درباره خصیصه بارز پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد تبلیغ می‌فرماید: «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لانفظوا من حولك. ‌» (2) ؛ «پس با مهری از خدا برای آن‌ها نرم شدی و اگر تندخوئی سنگین دل بودی همانا از پیرامونت پراكنده می‌شدند.‌»

7- داشتن جدیت و دلسوزی: پیامبر صلی الله علیه و آله غصه هدایت انسان‌ها را می‌خورد و خودش را برای هدایت آنان واقعا به زحمت می‌انداخت و جدیت و دلسوزی زیادی داشت تا حدی كه چنین مورد خطاب قرار گرفت كه: «طه - ما انزلنا علیك القرآن لتشقی‌» (3) ؛ «طاها. ما قرآن را بر تو نفرستادیم تا رنج بری.‌»

· مبلغان: وظیفه حكومت اسلامی در قبال تبلیغ دین چیست؟

سردمداران حكومت باید دیندار باشند تا مردم هم دیندار باشند یا بشوند. مقام جاذبه دارد، لذا حضرت می‌فرمایند: «اللهم انا نرغب الیك فی دولة كریمة تعز بها الاسلام و اهله.‌» معلوم می‌شود كه دولت اسلامی و كریمه باعث عزت مسلمین می‌شود و باید بشود.

نقش دولت اسلامی و دولتمداران آن در دینداری مردم قطعا از نقش علماء و مراجع تقلید بیشتر است، چون مردم با دولتمداران به عنوان مجریان نظرات اسلام برخورد می‌كنند و از طرفی نیز قدرت مالی، حكومتی و سیاست گذاری جامعه، به دست دولتمردان است. لذا وظیفه دولتمردان در مرحله اول، عمل كردن به دستورات اسلام و بعد از آن تبلیغ و تبیین مفاهیم و دستورات دینی در ارگان مربوط به خودشان است. و نهایتا دولت باید زیر بال مبلغین دینی را بگیرد تا آن‌ها دین را برای مردم تفهیم و تبیین نمایند. در این صورت جامعه به سوی رشد و تعالی حركت می‌كند. وای بر آن روزی كه دولتمردان، یك سری از اصول دین را قولا و عملا زیر سؤال ببرند، كه دیگر مردم صدبرابر آن به فرهنگ دینی ضربه می‌زنند و به فرهنگ غرب و ضددینی روی می‌آورند.

اگر زباغ رعیت ملك خورد سیبی                          برآورند غلامان درخت از بیخ

· مبلغان: حضرتعالی به عنوان كسی كه سالیان زیادی را به امر تبلیغ دین پرداخته و در این عرصه تجارب زیادی كسب نموده اید، چه توصیه‌هایی برای مبلغان گرامی دارید؟

1- روحانی باید توصیه‌های قرآنی را سرلوحه امور اجرایی خویش قرار دهد. قرآن كریم می‌فرماید: «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله و كفی بالله حسیبا»؛ «آنان كه پیام‌های خدا را رسانند و ترسندش و از كسی جز خدا نترسند. و خداوند به عنوان حساب گیرنده كفایت می‌كند.‌»

2- مبلغان باید اول طبیب شوند و سپس دنبال مداوای روح مردم بروند. یعنی هم دانش داشته باشند و هم خودشان برای مداوای امراض روحی مردم حركت كنند نه این كه بنشینند تا مردم به سراغ آن‌ها بیایند.

3- روحانی باید اول خودش به آنچه می‌گوید عامل باشد و حتی در مستحبات بر همه سبقت گیرد.

4- مبلغین باید در امر تبلیغ، بی طمع وارد شوند و آن را به عنوان شغلی كه برایشان درآمد زاست نبینند، بلكه آن را به عنوان تكلیف انجام دهند، آن گاه اگر مردم كمكی به آنان كردند بگیرند و به این فكر كنند كه از اول ورود به حوزه با شهریه امام زمان (عج) اداره شده اند. لذا خود را بدهكار به امام زمان (عج) بدانند، آن گاه دیگر در مورد مكان تبلیغ و... دچار تزلزل نخواهند شد. و این یكی از عوامل مهم اثرگذاری تبلیغ است.

هنوز كه هنوز است مردم برای نام سلمان و اباذر و مقداد و... احترام قائلند و نامشان را به نیكی یاد می‌كنند، زیرا آنان دنبال دنیا و مادیات نبوده اند و به قدر نیاز و كفاف اكتفا كرده و به حدی رسیده بودند كه حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند: «سلمان از ما اهل بیت است.‌»

5- تدین، اخلاص و توجه به خدا، سه ویژگی مهم و ضروری برای یك مبلغ است. اگر مبلغ خودش پاك و طاهر نباشد نمی‌تواند مطهر روح مردم بشود.

به هر شهر و منطقه‌ای بروید معمولا نام یك عالم بزرگ ورد زبان مردم است. وقتی پی گیری می‌كنید می‌بینید شاخصه مهم آن روحانی همین سه نكته است و به همین دلیل سالیان درازی نام او بر سر زبان‌ها مانده است و عملكرد و گفتار او الگوی هدایت مردم شده است. و سرانجام قبرش، زیارتگاه عام و خاص می‌شود.

6- مرحوم آیت ا... العظمی بروجردی فرموده بودند: «من حاضرم سه سال درس و بحث حوزه‌ام را به یك روحانی بدهم كه در روستاها تبلیغ می‌كند و دین را برای هدایت ایتام آل محمد صلی الله علیه و آله تبیین می‌كند ورنگ دینی را در اعمال مردم زیاد می‌كند و او ثواب كار خودش را به من بدهد. پس مبلغان عزیز قدر این توفیق الهی را بدانند و از هیچ كوششی در این راه دریغ نورزند.

· پاورقــــــــــــــــــــی

1) حج / 27.

2) آل عمران / 159.

3) طه / 1 و 2.