وظایف و ویژگی‌های مبلغ در انجام تبلیغ دینی
نام نشریه: سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد موسوی هوایی، معاون آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی به مناسبت سالروز تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی که به عنوان «روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی» نام‌گذاری شده است یادداشتی در خصوص وظایف و ویژگی‌های مبلغ دینی در اختیار خبرگزاری بین‌المللی قرآن قرار داده است.
در این یادداشت آمده است:
با حدوث انقلاب و پایه‌گذاری حکومت دینی، جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت و آنگاه ضرورت ایجاد نهادها و ارگان‌هایی که بتوانند هر یک به نوعی مروج آرمان‌های فرهنگی و دینی و باورهای فکری رهروان امام و پیروان اسلام در جامعه اسلامی باشند، به صورت بی‌وقفه مدنظر مقامات ارشد کشور قرار گرفت. در این راستا دیری نپایید که با فرمان امام راحل نهادهای انقلابی یکی پس از دیگری شکل گرفتند و به انجام خدمات محوله مشغول شدند.
سازمان تبلیغات اسلامی از جمله نهادهایی است که با هدف اعتلای فرهنگ پربار اسلام راستین و تبلور حیات معنوی و تعیین و ترویج شاخص‌های اعتقادی، بنیاد نهاده شد. در طی سال‌هایی که از فعالیت این سازمان سپری شده است به اقتضای نیازمندی‌های مطرح در سطح جامعه و به تناسب سیاست‌های کلی نظام اسلامی فعالیت‌های این سازمان دستخوش تغییر و تحول بوده است.
پیرو تحولاتی که لازمه وجودی یک نهاد پویاست، و با عنایت خاص مقام معظم رهبری، طی حکمی در تاریخ سوم مهرماه سال ۱۳۸۰ حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمهدی خاموشی به ریاست این سازمان منصوب شد و محورهای اساسی آموزش، تحقیق و پژوهش، نشر و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و انس با قرآن، با بهره‌گیری از ابزارهای جدید و فن آوری روز در سرلوحه فعالیت این سازمان قرار گرفت.
وظائف و ویژگی‌های مبلّغ
از جمله محورهای تعیین کننده در اثر بخشی تبلیغات دینی خود مبلّغ است، چرا که مبلّغ دینی نمی‌تواند به عمق جان و روح مخاطب نفوذ کند مگر اینکه خود دارای ویژگی‌های خاصی از لحاظ علم و عمل نسبت به مخاطبین باشد تا علم خود را به کمک الگو دهی در مخاطب به عمل تبدیل کند.
لذا ذیلا به اهم وظایف و ویژگی‌های مبلّغ به اختصار اشاره می‌شود:
۱ـ اخلاص (رکن اول تبلیغ) /مؤثر واقعی خداوند متعال است
مبلّغ باید با اخلاص و به دور از حب و بغض برنامه‌های تبلیغی را انجام دهد. اخلاص در عمل رمز موفقیت مبلّغ است. زیرا مؤثر واقعی خداوند متعال است و اگر تبلیغ به خاطر خدا انجام گیرد، بر دل‌ها اثر خواهد گذاشت. قیام برای خدا شیوه تمامی رسولان الهی همچون حضرت نوح، هود، صالح، لوط، شعیب و خاتم رسولان حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است.
رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: «اخلاص شرط اصلی تبلیغات است، اگر از بالاترین سطوح تا پایین‌ترین سطوح ذره‌ای اغراض شخصی به میان آمد و من و ما مطرح شد، تبلیغات خراب می‌شود. رکن اول تبلیغات سرآغاز آن به نام خدا و اتمام آن برای خداست و الا اگر بر خلاف این باشد دیگر تبلیغ نیست. تنها کلامی که از قلب خارج می‌شود به قلب خواهد نشست. کلامی که برای خاطر خدا نباشد به دل نیز نمی‌نشیند».
۲ـ تبلیغ عملی/ باید اعمال و رفتار دعوت کنند
تلاش تبلیغی باید به وسیله کسانی که مورد اعتماد مردم هستند انجام گیرد. برای جلب اعتماد مردم باید اعمال و رفتار دعوت کننده مطابق گفتار و پیامش باشد. چنانکه تمامی پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام، چنین بودند و به هر آنچه می‌گفتند خود عامل بودند.
رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: «عمل هر فرد (مبلّغ و روحانی) در سفر حج ... می‌تواند در معرفی و شناسائی جمهوری اسلامی و رهبران آن نقش بسزایی داشته باشد».
۳ـ صیانت از آرمان و ارزش‌های انقلاب اسلامی
مبلّغ باید در مسیر دفاع از اصول نظام مقدس جمهوری اسلامی و آرمان‌های انقلاب اسلامی و شناخت توطئه‌های فرهنگی ـ تبلیغی بیگانگان حرکت کرده و نسبت به برانگیختن احساس مسئولیت آحاد جامعه در قبال نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران حساس باشد.
۴ـ ایمان به هدف
مبلّغ باید آنقدر به هدف خود ایمان قلبی داشته باشد که سخنان او در دیگران تأثیر گذارد. همچنین رسول خدا (ص) فرموده‌اند: اگر خورشید را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند دست از هدف خود بر ندارم. و همچون خضر در حالت گرسنگی و تشنگی رسالت خویش را انجام دهد. رسول خدا به خاطر ایمان به هدف، حاضر به مباهله شد. یعنی دشمنان خدا فرمودند در صورتی که سخنانش دروغ باشد حاضر است خود و عزیزترین کسانش مورد نفرین و هلاکت قرار گیرد. در نهایت این که بداند سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل می‌نشیند اگر به گفته‌های خود ایمان قلبی داشته باشد، سخنانش تاثیر پذیر خواهد بود
۵ـ شناخت مخاطبان
شناخت و ارزیابی فرهنگ و آداب و رسوم، آرمانها، آرزوها، کمبودها، مشکلات و نیز گروه سنی، میزان تحصیلات، شغل اقشار مختلف مردم در جامعه یکی از رموز موفقیت مبلغین و روحانیون در اتخاذ شیوه تبلیغات مناسب و مطلوب، و تنفیذ و ترویج محتوای پیامشان در بین مردم می‌باشد.
رهبر انقلاب در این رابطه (خطاب به مسئولین سازمان تبلیغات اسلامی) می‌فرماید: «جامعه ما از اقشاری شکل یافته‌اند که هر کدام به یک نوع زبان و بیان نیازمند هستند، و به همین لحاظ است که باید (برای تبلیغات) در همه سطوح مواد و مایه‌های لازم را با محتوای مناسب داشته باشید».
۶ـ پیشگام بودن در هر امر خیری
مبلّغ؛ امام، رهبر و پیشوای دیگران است و کسی که خود را برای رهبری مردم گمارده است باید در همه کارها پیشگام باشد و قبل از تعلیم دیگران به تعلیم خود بپردازد. باید قبل از اینکه مردم را به انجام کارهای خوب دستور دهد، خود آنها را انجام داده باشد و قبل از نهی دیگران از اعمال زشت و ناروای خودش آن اعمال را ترک کند که این صفت الهی بوده است. زیرا امر به معروف از عامل به آن موثر است و خلاصه این که: دو صد گفته چون نیم کردار نیست
۷ـ سعه صدر و استقامت
حضرت موسی (ع) به عنوان یک مبلّغ هنگام رفتن به سوی فرعون زمان خویش، برای هدایت و آگاه کردن او از پروردگارش سعه صدر و قدرت تحمل سختی‌ها را درخواست کرد. «قال رب اشرح لی صدری، و یسرلی امری، و احلل عقده من لسانی یفقه قولی».
مبلغ باید بداند که مخاطبان او یکسان نیستند بعضی به زبان ایمان می‌آورند اما در قلب ایمانی ندارند و در مسیر کفر بر یکدیگر سبقت می‌گیرند. بنابراین نباید اندوهگین شود که خدای متعال، رسول گرامیش را دلداری می‌دهد مبلغ با ایمان، از زخم زبان‌ها و طعنه‌های منکران غمگین نمی‌شود و صبر پیشه می‌کند و می‌داند که عزت برای خدا است و او شنوا و داناست.
۸ـ قاطعیت در گفتار
از صفات بسیار خوب یک مبلغ آنست که در گفتار حق در مقابل کجی‌ها و بدی‌ها از هیچ کسی هراسی را به دل راه ندهد. «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لایخشون احداً الا الله»(سوره احزاب/۳۹)
۹ـ انتقاد پذیری
همه ما انسان‌ها از خطا و اشتباه مصون نیستیم و احتمال خطا و اشتباه در همه افراد وجود دارد به خاطر اینکه نفس اماره انسان، او را به طرف بدی دعوت می‌کند و امر به بدی می‌کند. دیگر اینکه انتقاد پذیری یکی از صفاتی است که انسان را در راه رسیدن به کمال کمک می‌کند. کسی که عیوب خود را نادیده بگیرد خود را بین مردم رسوا می‌کند. اما کسی که نصیحت دیگران را بپذیرد در عقل مردم شریک شده است. «ما اُبرء: نفسی ان النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربی».
۱۰ـ مهربان و دلسوز بودن
نه تنها در سخن گفتن بلکه در برخوردها و معاشرات‌ها نیز نرم بودن و مدارا کردن لازم است؛ چرا که با نرمی و نیکی کردن مردم به دین خدا کشیده می‌شوند و بنا به تجارب فراوان مبلغین، تندی و اکراه نمی‌توان مردم را به راه راست هدایت کرد.
خداوند متعال در قرآن دلیل موفقیت پیامبر را، مهربانی و ملایمت او می‌داند که اگر پیامبر این صفت را نداشت مردم از دور او متفرق می‌شدند.«فبما رحمه من الله کنت لهم و لو کنت ففلا غلیظ القلب لا نفضوا من حولک» و پیامبرش را پیامبر رحمت برای عالمیان، بخصوص مومنین می‌داند:«و کان بالمومنین رحیما».
۱۱ـ ساده زیستن و همدردی با محرومین
آنچه مسلم است این است که هنگام مطالعه و ارزیابی اوضاع فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی هر جامعه می‌بایست شیوه زندگی علماء و اندیشمندان و رهبران مذهبی و مبلغان و متولیان آن جامعه را به عنوان یکی از عوامل موثر و تعیین کننده در وضعیت فرهنگی، اجتماعی آن سامان مورد بررسی قرار دهیم.
به عنوان نمونه در کشورهای غربی، به علت برخورداری رهبران مذهبی و اربابان کلیسا از زندگی پر زرق و برق و سکونت در کاخ‌های مجلل و شاهانه، مراوده و حشر و نشر با یال و کوپال دارها و اشراف و در نتیجه دوری از مردم و نیز عدم درک دردها و مشکلات، آنان، نه تنها بیان و کلامشان کمترین تأثیر و نفوذ را در مخاطبان نداشته، بلکه موجبات انحطاط و انحراف فکری و اخلاقی آنان را فراهم ساخته است.
لذا رعایت ساده زیستی و همدردی با محرومان و پرهیز از دنیا طلبی و تشریفات و تجملات از سوی مبلغان و روحانیون، از موثرترین و مفیدترین عوامل نشر و تبلیغ اسلام به شمار می‌آید.
۱۲ـ توکل به خدا
مبلغ باید در عمل کردن به وظیفه تبلیغی خود نگاه اصلیش را معطوف به خدا کند، چون او فقط یک ابزار است و موثر واقعی خداوند متعال است و مبلغ باید کار خودش را که تبلیغ دین است انجام دهد، خواه مردم به حرف او گوش دهند یا گوش ندهند. او نباید نه از ایمان مردم دچار عجب شود و نه از کفر آنان دچار یأس شود بلکه باید در تمام لحظات به خداوند توکل کند. «فاذا عزمت فتوکل علی الله؛ پس هنگامی که تصمیم گرفتی به خدای بزرگ توکل کن».
۱۳ـ داشتن شجاعت
شجاعت و حضور مستمر در صحنه‌های جهاد و مبارزه با دشمنان اسلام یکی دیگر از ویژگی‌ها و مشخصه‌های بارز مبلغ است. مبلغی که مخاطبان و دوستان خود را به مبارزه علیه استکبار و مظاهر طاغوت دعوت می‌کند، خود می‌بایست در رأس جبهه مبارزه با آنها حضور یابد. در غیر اینصورت اغلب پیام‌ها و دعوت‌های او نتیجه معکوس خواهند‌داشت.
۱۴ـ آراستگی و نظافت
به شهادت تاریخ یکی از عوامل مهم موفقیت رسول الله (ص) در گسترش دین اسلام پاکیزگی، خوشبویی و آراستگی ظاهر ایشان بوده است. هر گاه می‌خواستند از خانه خارج شوند در آب نگاه می‌کردند. در مسجدالنبی جایگاه حضور امام زین العابدین (ع) را از بوی خوش آن تشخیص می‌دادند. پیامبر (ص) برای عطر بیش از هر چیز دیگری پول مصرف می‌کردند.
از آنجا که مبلغ بیشتر از راه سخن گفتن تبلیغ می‌کند علاوه بر نظافت لباس و بدن به نظافت دهان و دندان‌ها نیز باید توجه زیادی داشته باشد. نظافت بدن و لباس و همراه داشتن بوی خوش هم احترام به عبادت مردم و مسجد است و هم دعوت عملی برای زیاد شدن جمعیت در مجالس وعظ و تبلیغ.
۱۵ـ آشنایی با زبان‌های زنده دنیا
امروز که ملل محروم و تحت ستم جهان با عطش و امید، و گوش‌های باز به نتایج انقلاب ما می‌نگرند و آرمان و پیروزی خویش را در پیروزی انقلاب اسلامی می‌بینند، بجاست که مبلغین اسلام و جمهوری اسلامی (لااقل) به یکی از زبان‌های زنده دنیا آشنا شوند، تا بتوانند عمق پیام این انقلاب را به سمع آنان رسانده و دام‌های شیاطین شرق و غرب را نشانشان دهند.
۱۶ـ دخالت ندادن ملاحظات شخصی
مبلغ در راه انجام وظیفه تبلیغی با مشکلات و موانعی روبرو است. بنابراین اگر آمادگی کافی جهت مقابله با این موانع را در خود ایجاد نکند این ملاحظات موجب کم اثری یا بی‌اثر شدن تبلیغ و پایین آمدن انگیزه مبلغ خواهد شد. مبلغ باید در بیان حق ملاحظه خویشاوندان و حتی خود را نکند. «یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط شهداء لله و لو علی انفسکم و الوالدین و الاقربین» و یا ملاحظات اجتماعی و موقعیتی را کنار بگذارد، «و لا یجر منکم شأن قوم علی ان لا تعدلوا»
افزودن دیدگاه جدید