چلچراغ تبلیغ (1)
نام نشریه: مبلغان، شماره 12
«چلچراغ تبلیغ» مجموعه‌ای است متنوع، نو، جذاب و آموزنده که دربردارنده 40 آیه،40 حدیث، 40 رهنمود از حضرت امام خمینی قدس سره، 40 رهنمود از مقام معظم رهبری مدظله العالی، 40 رهنمود از بزرگان دین و دانش، و 40 نکته آموزشی، 40 شعر و سروده و 40 کتاب در زمینه آموزه‌های تبلیغی برای مبلغان گرانمایه و گرانپایه است.
گفتنی است در هر شماره، برای هر یک از عنوان‌های هشت گانه پیشین، پنج مورد را به قلم می‌آوریم که مجموعاً 40 مورد خواهد شد. امید است صائب نظران را مقبول و مبلغان را مطبوع افتد.
آیات
1ـ ارزش و اهمیت تبلیغ
«ما علی الرسول الا البلاغ...» ؛ [1] «بر پیامبر جز تبلیغ (وظیفه ای) نیست.»
2ـ خداسویی در تبلیغ
(و من احسن قولاً ممن دعا الی الله و عمل صالحاً و قال اننی من المسلمین) ؛ [2] «و کیست نیکو سخن‌تر از آن که به سوی خدا فرا خواند و کاری شایسته پیش گیرد و گوید که من از تسلیم شدگانم؟»
3ـ تبلیغ وحیانی و ولایی
(یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته) ؛ [3]
«ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت بر تو فرو فرستاده شده است به مردم برسان؛ و اگر چنین نکنی، پیام او را نرسانده ای.»
4ـ وظایف مبلغ
(و لتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون) ؛ [4]
«و باید از میان شما گروهی باشندکه به نیکی فرا خوانند و به کارهای پسندیده فرمان دهند و از کارهای ناپسند باز دارند، و آنان همان رستگارانند»
5ـ ژرف آگاهی دینی، لازمه تبلیغ
(و ما کان المومنون لینفروا کافه فلو لانفر من کل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون) ؛ [5]
« و شایسته نیست که مومنان همگی برای جهاد کوچ نمایند. پس چرا از هر گروهشان، دسته‌ای کوچ نمی‌کنند (و دسته‌ای بمانند) تا در دین ژرف آگاهی یابندو مردم خویش را چون به سویشان بازگشتند هشدار دهند، باشد که پروا کنند؟»
احادیث
6ـ عمل به گفته ها
امام امیرالمومنان علی علیه السلام:
«احسن المقال ما صدقه حسن الفعال؛ [6]
زیباترین گفتار آن است که عمل خوب (گوینده اش) ، آن را تصدیق کند.»
7ـ خودداری از سخنان پیچیده و نامانوس
امام امیرمومنان علی علیه السلام:
«احسن الکلام ما لا تمجه الا ذان و لا یتعب فهمه الافهام؛ [7]
زیباترین سخن آن است که برای گوش‌ها ناخوشایند و درک آن برای فهم مردم سخت نباشد.»
8ـ تنظیم و دسته بندی مطالب
امام امیرالمومان علی علیه السلام:
« احسن الکلام ما زانه حسن النظام و فهمه الخاص و العام؛ [8]
زیباترین سخن آن است که نظمی زیبا آن را آراسته کرده و برای خاص و عام (مردم) قابل فهم باشد.»
9ـ پرهیز از سخنان زشت و ناپسند
امام امیرمومنان علی علیه السلام:
«ایاک و ما یستهجن من الکلام فانه یحبس علیک اللئام و ینفر عنک الکرام؛ [9]
« از سخنانی که ناپسند شمرده می‌شود بپرهیز؛ زیرا این کار، فرومایگان را بر گردت نگه می‌دارد و بزرگواران را از گردت می‌راند.»
10 ـ بیماری درازگویی
امام امیرمومنان علی علیه السلام:
«ءافه الکلام الاطاله؛ [10] بیماری سخن، درازی آن است.»
رهنمودهای امام خمینی (قدس سره)
11ـ تعریف تبلیغ
«تبلیغات که همان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن وترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن است، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است. انشاءالله در محدوده توانتان، نقاط کور و مجهول را برای مردم شرف ایران و جهان اسلام باز و روشن نمائید، و چهارچوب اسلام ناب محمدی که در ترسیم قهر و خشم و کینه مقدس و انقلابی علیه سرمایه داری غرب و کمونیزم متجاوز شرق است، و نیز راه مبارزه علیه ریا و حیله و خدعه را به مردم و بخصوص جوانان سلحشورمان نشان دهید.» [11]
12ـ تبلیغ، از واجبات اسلام
«جزء واجبات است که ما از اسلام تبلیغ بکنیم.» [12]
13ـ تبلیغ در راس همه امور
«مساله تبلیغات یک امر مهمی است که می‌شود گفت که در دنیا در راس همه امور قرار گرفته است و می‌توان گفت که دنیا بر دوش تبلیغات است.» [13]
14ـ تبلیغ برتر از تحصیل
«همانطور که تحصیل یک تکلیفی است، تبلیغ بالاتر است از او؛ تحصیل مقدمه تبلیغ است؛ مقدمه انذار مردم است.» [14]
15ـ لزوم تبلیغ برای همه
«امروز، تبلیغ یک ویژگی خاص دارد و بر همه لازم است که تبلیغات کنند.» [15]
رهنمودهای مقام معظم رهبری (مدظله العالی)
16ـ تعریف تبلیغ
«تبلیغ در اسلام، یعنی رساندن حقایق اسلام به دنیا و شناساندن انقلاب اسلامی به مردم.» [16]
17ـ ارزش و اهمیت تبلیغ
« مساله تبلیغات از مسائل بسیار مهم این کشور و انقلاب، و موضوع آن اشرف موضوعات است.» [17]
18ـ تبلیغ، طراوت بخشیدن به درخت انقلاب
«اگر قبول کنیم انقلاب یک امر مستمر است، پس باید هماهنگ با آن، تبلیغ و ارشاد مستمر کنیم؛ زیرا عدم تداوم تبلیغ باعث خشکی درخت انقلاب خواهد شد.» [18]
19ـ مسئولیت طلبگی، یعنی تبلیغ
«مسئولیت طلبگی، یعنی تبلیغ و جذب مردم به سمت اسلام، باید هرچه بیشتر جدی گرفته شود.» [19]
20ـ تبلیغ یا شیوه‌های مدرن
«یکی از وظایف مهم حوزه‌های علمیه، تبلیغ است در سطح وسیع و به شیوه مطلوب و م درن.» [20]
رهنمودهای بزرگان
21ـ محدث نوری قدس سره:
«بر هر روضه خوانی که عزم نموده بر داخل کردن نفس خویشتن در این صنف و رسیدن به مقامات عالیه و درجات سامیه و ثواب‌های بی نهایت و اکرام‌های بی منت و اذیت که برای این زمره مهیا نموده اند ووعده داده اند، لازم است پیش از اشتغال در این فن، درست کردن این دو شرط:... یکی اخلاص است و دیگری صدق که به جای دو پله منبری است که بر آن بالا می‌رود که اگر هر دو یا یکی از آن دو، صحیح و بی عیب نباشد، به رو خواهد افتاد و از فیوضات عرشه منبر بالمره محروم خواهد ماند.» [21]
22ـ محدث قمی قدس سره:
«بر اهل منبر و روضه خوان هاست که در کار خویش اموری را پاس دارند، از جمله:
1. از سخن دورغ و افترا به خدا و حجت‌های او و علمای دین دروی کنند: نه بر حدیث بیفزاید و نه در آن تدلیس کند و نه دروغی را، به عنوان زبان حال، نقل کند.
2. اگر مجتهد نیست، در زمینه احکام فتوا ندهد.
3. اگر توان پاسخ نیکو به شهبه‌های عقیدتی را ندارد، وارد آن نشود و اساس دین و عقیده مردم را ویران نسازد.
4. سزاوار است، بویژه در غیر ایام عاشورا، حالت‌های روحی مردم را مراعات نماید؛ به اندازه‌ای ذکر مصیبت نماید که دل‌ها رمیده نشود و گفته‌ها سست نگردد، مثلاً مصیبت‌های بسیار فجیع و دلخراش را بر زبان نیاورد.» [22]
23ـ شهید مطهری قدس سره:
« اگر بگویم: مقام «تبلیغ اسلام»، رساندن پیام اسلام به عموم مردم، معرفی و شناساندن اسلام به صورت یک مکتب، از مرجعیت تقلید کمتر نیست، تعجب نکنید؛ مقامی است در همان حد.» [23]
24ـ مرحوم فلسفی قدس سره:
«خطیب اسلامی باید در حد خودش دین را بشناسد و از آن بالنسبه آگاه باشد و مطلبی را که برای بحث انتخاب می‌کند، بخوبی بفهمد تا بتواند به شنوندگان بفهماند. کسی که خود، مطلبی را به خوبی درک نکرده و آن طور که باید از آن آگاهی ندارد، نمی‌تواند به دیگران تفهیم نماید:
ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش
خشک ابری که بود ز آب تهی ناید از وی صفت آب دهی» [24]
25ـرایموند دونکن:
«اگر شما شنوندگانتان را ترک کنید، بهتر از آن است که شنوندگانتان شما را ترک کنند.» [25]
نکته‌ها
26ـ اقناع عقلی مخاطبان
مبلغ باید مخاطبان را در زمینه موضوع مورد نظرش اقناع کند، یعنی در آن موضوع آن قدر آگاه و مسلط باشد که بتواند عقل آنان را در صحت واصالت آن موضوع قانع کند به گونه‌ای که مخاطبان آن را بپذیرند و جای تردید برای آنان باقی نماند. و اقناع مخاطبان گاه با ادله عقلی و گاه با ادله نقلی مانند آیات و روایات، وگاه با ادله عقلی و ادله نقلی ـ هردو با هم ـ انجام می‌شود.
27ـ برانگیختن احساسات و عواطف
مبلغ علاوه بر اقناع مخاطبان، باید آنان را نسبت به موضوع مورد نظر خود ترغیب و تشویق کند ودر آنان، برای انجام وظایف مربوط به آن موضوع، انگیزه به وجود آورد، یعنی پس از اقناع عقلی بتواند احساسات و عواطف مخاطبان را برانگیزاند و تهییج کند.
28ـ تبلیغ به مقتضای حال
مبلغ باید هماهنگ و متناسب با مخاطبان خود تبلیغ کند. از این رو، مثلاً باید پیش از سخنرانی، علت تشکیل و مناسب آن آگاه شود و بداند که مخاطبان او بیشتر چه کسانی هستند تا مطابق با مقتضای حال آنان سخن بگوید.
29ـ تنظیم مطالب و دسته بندی فیش ها
برگه‌های یادداشت (= فیش) و مطالبی را که برای تبلیغ خود آماده می‌کنیم، حتماً تنظیم ودسته بندی نماییم. اسپنسر می‌گوید: «اگر افکار انسان مرتب و منظم نباشند، هرچه اطلاعات او بیشتر باشد، اشتباهات او نیز بیشتر می‌شود.»
30ـ سخنرانی ارتجالی
چنانچه به طور ناگهانی برای تبلیغی دعوت شویم که فرصت مطالعه برای آن نداریم، از پذیرفتن چنین تبلیغی خودداری وزریم، مگر آنکه از اندوخته‌های علمی و تجارب عملی فراوانی در این زمینه برخوردار باشیم و بتوانیم تبلیغ قابل قبولی را ارائه کنیم. این گونه تبلیغ پذیرفتن را «تبلیغ ارتجالی» می‌نامند. و ارتجال به معنای انجام دادن کاری یا گفتن سخنی بالبداهه و بدون درنگ است.
اشعار
31ـ سعدی:
تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد
هر بیشه گمان مبر که خالی است باشد که پلنگ خفته باشد
32ـ ادیب:
به گوینده، گیتی برازنده است که گیتی به گویندگان زنده است
33ـ سنایی:
نطق زیبا ز خاموشی بهتر ورنه در جان فراموشی بهتر
34ـ سنایی:
در سخن در ببایدت سفتن ورنه گنگی به از سخن گفتن
35ـ سعدی:
تا نیک ندانی که سخن عین صواب است باید که به گفتن، دهن از هم نگشایی
گر راست سخن گویی و در بند بمانی به زان که دروغت دهد از بند رهایی
کتاب ها
36ـ اصول و مبادی سخنوری
محمدباقر شریعتی سبزواری، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1373.
37ـ تبلیغ و مبلغ در آثار شهید مطهری (قدس سره)
به کوشش عبدالرحیم موگهی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1377.
38ـ خاطراتی خواندنی از مبلغان دینی
حسین دهنوی، چاپ اول، قم، انتشارات یمین، 1377.
39 ـ راه و رسم تبلیغ
تهیه و تنظیم: کانون نویسندگان فضلای قمی حوزه علمیه قم، چاپ اول، قم، دفتر نشر برگزیده، 1378.
40ـ سخن و سخنوری از نظر بیان و فن خطابه
محمد تقی فلسفی، چاپ اول، تهران، انتشارات الحدیث، 1368.
· پاورقــــــــــــــــــــی
[1] ـ مائده (5) /99.
[2] ـ فصلت (41) /33.
[3] ـ مائده (5) /67.
[4] ـ آل عمران (3) 104.
[5] ـ توبه (9) /122.
[6] ـ معجم الفاظ غرر الحکم و دررالکلم، مصطفی درایتی، چاپ اول، قم، مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1413، ص233.
[7] ـ همان، ص233.
[8] ـ همان، ص233.
[9] ـ همان، ص995.
[10] ـ همان، ص995.
[11] ـ صحیفه نور، امام روح الله موسوی خمینی، تهیه و جمع آوری مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 22ج، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1364، ج21، ص113، 14/1/1368.
[12] ـ همان، ج18، ص100، 15/6/1362.
[13] ـ همان، ج18، ص100، 16/11/1359.
[14] ـ همان، ج15، ص8249، 1/9/1360.
[15] ـ همان، ج16، ص150، 26/2/1361.
[16] ـ 14/1/1369.
[17] ـ 27/2/1362.
[18] ـ 2/4/1361.
[19] ـ 13/10/1363.
[20] ـ 16/11/1368.
[21] ـ راه و رسم تبلیغ، تهیه و تنظیم: کانون نویسندگان فضلای قمی حوزه علمی، قم، چاپ اول، قم، دفتر نشر برگزید، 1378، ص45ـ46.
[22] ـ همان، ص72ـ82.
[23] ـ حماسه حسینی، شهید مرتضی مطهری، 3 جلد، چاپ بیستم و چهارم، قم، انتشارات صدرا، 1357، ج1، ص347.
[24] ـ راه و رسم تبلیغ، همو، ص31.
[25] ـ عطر اندیشه‌های بهاری، حسین سیدی، چاپ اول، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی نقش، 1378، ص135
افزودن دیدگاه جدید