نقش تجربه در تبلیغ کارآمد
نام نشریه: مبلغان، دی و بهمن 1389 ، شماره 136
در طول تاریخ بشر انتقال تجارب از انسانی به انسان دیگر و از نسلی به نسل بعد نقش بیبدیلی در رشد دانش بشر داشته و بخش زیادی از علوم انسانی را تشکیل میدهد. این تجارب با گذر زمان و تکرار آن تبدیل به قواعد کلی و گزارههای علمی گردیده، و به دانشطلبان آموزش داده شده است.
علم ارتباطات به عنوان علمی نوین سالیانی است در میان علوم مطرح گردیده و از زوایای مختلف به موضوع چگونگی ارتباط با انسانها، با بهرهگیری از ابزارهای مختلف ارتباطاتی جهت تأثیرگذاری بر آحاد بشر میپردازد که تبلیغات در ابعاد مختلف تجاری، سیاسی و... از این مقوله است.
دانش ارتباطات به دلیل اهمیت فراوان آن در جهان امروز با سرعت در حال گسترش است. دانشمندان این عرصه با پشتوانههای مالی فراوان سیاستمداران و سرمایهداران و به دلیل منافع کلان سرمایهگذاری در تبلیغات تجاری و سیاسی همواره میکوشند که شیوههای مختلف تبلیغی را بکار گرفته آثار گوناگون آن را با دقت بررسی و به گزارههای علمی دانش ارتباطات بیافزایند. این حرکت سریع، بیش از هر چیز در گرو بررسی فعالیتهای مختلف تبلیغی و گردآوری تجارب موفق و تجارب خطای تبلیغی است.
تبلیغ دین که به تأثیرگذاری بر انسانها برای هدایت آنان میپردازد، یکی از مباحث بسیار مهمی است که میتواند در دانش ارتباطات از جایگاه ویژهای برخوردار باشد؛ اما از پژوهش و تحقیق کارشناسانه در این زمینه چندان خبری نیست، گرچه برخی از ادیان به این موضوع توجه نمودهاند؛ لیکن نسبت به تحقیقاتی که در مبحث تبلیغات تجاری و سیاسی انجام شده از پشتوانه بایستهای برخوردار نیست.
در دنیای تبلیغات دینیِ شیعه، کتابهایی تدوین گردیده که قابل تقدیر است؛ لیکن همچنان جای فعالیت و تحقیق در حد بایسته به شدت خالی و به کاری گسترده و عمیق نیاز است.
برای تحقق این مهم گردآوری تجارب مبلغان دینی میتواند نقش بسیار تعیین کنندهای داشته، در گسترش علم تبلیغات دینی تأثیر بسزایی داشته باشد؛ اما با کمال تأسف باید گفت: در طول تاریخ، مبلّغان بسیار ورزیده، توانمند و کارآمد داشتهایم؛ اما برای تحقیق علمی در این باب نیاز بود رفتارهای آنها بخوبی توصیف شده و تجارب آنان گردآوری و بالاخره به گزارههای علمی تبدیل میگردید، که چنین امری صورت نگرفته است.
اهمیت گردآوری تجارب
با توجه به تأثیر شگرف تجارب بشر در سیر ارتقائی علوم از سویی و لزوم بهرهگیری هر شخص از تجارب موفق خویش و پرهیز از ارتکاب تجارب خطا از سوی دیگر، لازم است مبلّغان محترم ضمن حفظ تجارب تبلیغی برای خود، سعی در انتقال آن به دیگران داشته، به مبلّغان در انجام امور تبلیغی موفق کمک کرده، در پاداش و اجر اخروی تبلیغیِ مؤثر شریک گردیده و برای خود باقیات الصالحاتی بر جای نهند.
تجارب تلخ وشیرین
برخی تصور میکنند که تجربه همواره در موارد مثبت و تجربههای موفق بکار میرود؛ در حالیکه تجربه در موارد مثبت و منفی استعمال میشود. اگر به فردی انسان مجرَّب یا باتجربه گفته میشود، به معنای آن است که این فرد موارد را در زمینهای از تلخ و شیرین تجربه کرده و سرد و گرم روزگار را چشیده است. کسانی که تصور میکنند انسانهای فرهیخته هیچگاه اشتباه نمیکنند به خطای مسلّمی مبتلا شدهاند. انسانهای دانا و خردمند، اولاً: توان فهم و درک اشتباهات خود را دارند؛ ثانیاً: شجاعت پذیرش خطا و تجربه غلط و نابجای خویش را دارند؛ ثالثاً: مهمترین ویژگی خردمند آن است که از تکرار خطا پرهیز میکند.
بعضی هم بر این باورند که: نمیتوان تجربه موفقی از انسانهای نادان دریافت کرد و همچنین انسانهای فرهیخته هرچه انجام میدهند شایسته و موفق است و هرگز تجربه ناموفق ندارند؛ در حالیکه باید پذیرفت هم انسانهای دانا، خطا داشته و تجارب ناموفق دارند و هم افراد ضعیف، تجارب موفق دارند، با این تفاوت که تجارب ناموفق دانایان کم است و تجارب موفق نادانان نیز کم است؛ اما در هر صورت باید این تجارب را از هر کس استفاده کرد.
حضرت علی بن موسی الرضا‌علیه‌السلام از پدران بزرگوارشان و آنان از پیامبر اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل میکنند که آن حضرت فرمودند: «غَرِیبَانِ كَلِمَةُ حِكْمَةٍ مِنْ سَفِیهٍ فَاقْبَلُوهَا وَ كَلِمَةُ سَفَهٍ مِنْ حَكِیمٍ فَاغْفِرُوهَا فَإِنَّهُ لَا حَكِیمَ إِلَّا ذُو عَثْرَةٍ وَ لَا سَفِیهَ إِلَّا ذُو تَجْرِبَةِ؛ (1) دو کلمه غریباند: یکی سخن حکیمانهای از نادان که آن را باید پذیرفت و سخن بیخردانهای که حکیمی بیان میکند، پس او را ببخشید؛ زیرا هیچ حکیمی نیست که لغزش نداشته باشد و هیچ نادانی هم نیست که تجربه [موفق] نداشته باشد.»
پندگیری از تجارب
اگر تجربهاندوزی با درسآموزی و پندگیری همراه شود، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار میگردد. درسآموزی و پندگیری به این معنا است که اگر فعالیتی انجام داد و آثار مثبتی در پی داشت، سعی بر تکرار آن داشته باشد و اگر حرکتی انجام شد که آثار و تبعات منفی در پی داشت، حتماً از انجام آن پرهیز کند.
حفظ و اندوختن تجربه و پندگیری از تجارب خود و دیگران، در روایات دینی ما مورد تأکید قرار گرفته است؛ امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام میفرماید: «اَلْعَاقِلُ مَنْ وَعَظَتْهُ التَّجَارِبُ؛ (2) عاقل کسی است که تجربهها به او پند دهند.»
انسان عاقل و خردمند نه تنها از تجارب خود بخوبی بهره میبرد، بلکه سعی میکند از مشورت انسانهای با تجربه نیز سود برد. از امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام نقل شده است که: «خَیرُ مَنْ شَاوَرْتَ ذَوُو النُّهَى وَ الْعِلْمِ وَ أُولُو التَّجَارِبِ وَ الْحَزْمِ؛ (3) بهترین کسی که میتوانی با او مشورت کنی انسانهای پارسا، عالم، باتجربه و ژرف نگر میباشند.»
حفظ تجارب
از مسائل بسیار مهم و اساسی، حفظ تجارب است؛ اگر تجارب تبلیغی مبلّغانِ شیعه فقط در یک دهه حفظ و گردآوری میشد، مبلّغان جوان و حتی مبلّغان کارآزموده میتوانستند از مطالب گردآوری شده بهره برده، در تبلیغات خود بسیار مؤثرتر عمل کرده، در حرکت ارزشمند و خدا پسندانه هدایت انسانها اثر بخشتر عمل کنند.
امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام به فرزند برومند خویش امام حسن مجتبی‌علیه‌السلام میفرمایند: «وَ الْعَقْلُ حِفْظُ التَّجَارِبِ وَ خَیرُ مَا جَرَّبْتَ مَا وَعَظَكَ؛ (4) عقل به حفظ کردن تجارب است و بهترین تجربهها آن است که شما را درس آموزد.»
بدان امید که همگی سعی کنیم ضمن درس گرفتن از تجارب، آنها را برای خود و دیگران حفظ کنیم.
محورهای تجربه در تبلیغات دینی
در همۀ فرایند فعالیتهای تبلیغی، مبلّغان دارای تجارب ارزشمندی هستند که اکنون به مواردی در چند محور اشاره میشود:
فضای تبلیغی
مقصود از فضاهای تبلیغی، کلیه اماکنی است که بتوان به نحوی در آنها به پیامرسانی دینی پرداخت. مانند: مساجد، حسینیهها، دارالقرآنها، ادارات، سازمانها، مدارس، دانشگاهها، پارکها، مجموعههای ورزشی و مجموعههای تفریحی.
سؤالاتی که میتواند در این محور برای گردآوری تجربه مورد نظر قرار گیرد، عبارتند از:
برای انتخاب محل تبلیغ چه ملاکهایی را در نظر داشتید؟
در محل تبلیغ چه فضاهای جدیدی برای تبلیغ ایجاد نمودید؟
برای همراهسازی مسئولین و ایجاد زمینه برای ورود به فضاهای مختلف تبلیغ دین از چه روشهایی استفاده کردید؟
برای جذّاب سازیِ فضاهای مختلف تبلیغی چه فعالیتهایی انجام دادید؟
برای تأسیس، توسعه و تعمیر فضاهای تبلیغی و جذب کمکهای مردمی از چه راههایی استفاده نمودید؟
جذب مخاطبان
روشهای مختلف جذب مخاطبان، میتواند عرصه بروز خلاقیتها و تجارب ارزشمند باشد. مخاطبان را میتوان در گروههای زیر مورد توجه قرار داد:
· جوانان
· کودکان
· بزرگسالان
· بانوان
· کسبه
· کارگران
· کشاورزان
· تحصیل کردگان
· دانشجویان
· فرهیختگان
· دگراندیشان
· آسیب دیدگان
· مجرمان
· و... .
انتخاب موضوع سخن
چگونگی انتخاب موضوع سخنرانی از مسائل بسیار مهم عرصه تبلیغ است که دقت در آن گاهی رمز موفقیت در تبلیغ میباشد. در این خصوص توجه به محورهای زیر اهمیت دارد:
1. چگونگی انتخاب موضوع برای اقشار مختلف اجتماعی؛
2. شیوه انتخاب موضوع در مناسبتها؛
3. نحوه انتخاب موضوع برای سخنرانیهای عمومی.
القاء پیام
برای رساندن پیام در تبلیغات دینی به مخاطبان مختلف، شیوههای بسیار متفاوتی وجود دارد و به تناسب مخاطبان گوناگون باید به اتخاذ شیوههای مناسب پرداخت تا نتیجه بخش باشد. تجارب مبلّغانِ گرانقدر در این زمینه، میتواند برای همه مبلّغان درس آموز باشد. به طور مثال: اگر مبلغ بخواهد در القاء پیامهای دینی موفق باشد، نیاز به جلب توجه مخاطب دارد. در زمانهایی که مخاطبان مشغول سخن گفتن هستند، راه چاره چیست؟ در این مورد مبلّغان تجارب بسیار متنوعی دارند که ثبت و نقل آن میتواند در حد زیادی کار ساز باشد.
در پایان از همه مبلّغان گرامی تقاضا میکنیم هر تجربهای که در عرصه تبلیغ دارند برای ما ارسال نمایند تا با نشر آن، مبلّغان عزیز را در هدایت انسانها و رشد فرهنگ دینی جامعه موفق سازند.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). بحارالأنوار، علامه مجلسی، مؤسسۀ الوفاء، لبنان، 1404 هـ. ق، ج2، ص 44.
(2). بحارالأنوار، ج1، ص 160.
(3). مستدركالوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت، قم، چ اول، 1408 هـ. ق، ج8، ص343.
(4). بحارالأنوار، ج1، ص 160.
افزودن دیدگاه جدید