گفتگو با آیت الله سیدان؛ کاوشی در تبلیغات دینی (شیوه‌ها، وظیفه‌ها، و آفت‌ها)

· مبلغان: با تشکر از حضرت عالی به خاطروقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفاً درباره نقش تبلیغ در اسلام توضیح دهید.

در اهمیت تبلیغ همین بس که، تبلیغ نوعی از امر به معروف و نهی از منکر است ونقش این فریضه الهی در میان تمام اعمال عبادی و دینی بر کسی پوشیده نیست. برای تبیین اهمیت تبلیغ و امر به معروف و نهی از منکر، این فرمایش مولی الموحدین علیه السلام کفایت می‌کند که فرمود: «و ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عندالامر بالمعروف و نهی از منکر الا کنفثه فی بحر لجی؛ تمام کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر چون آب دهان است در برابر دریای پهناور..»

· مبلغان: با توجه به نقش و جایگاه رفیع تبلیغات دینی، وظیفه حوزه‌های علمیه را در گسترش تبلیغات دینی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حوزه اولاً باید تلاش کند تا طلاب محترم، سرمایه‌های علمی و اخلاقی لازم را پیدا کنند. تکامل علمی و اخلاقی طلاب حوزه به هیچ روی نباید مورد غفلت واقع شود. بدون علم و اخلاق، قدم گذاشتن در وادی تبلیغ بیهوده است و موجب ایجاد انحراف فکری و اخلاقی در جامعه خواهد بود. در مرحله بعد برای گسترش تبلیغات دینی انجام امور زیر ضروری است:

1ـ شناسایی و سطح بندی طلاب و فضلای حوزه بر حسب نیاز و صلاحیت افراد.

2ـ آموزش کاربردی افراد بر اساس نیازهای تبلیغی و برحسب موقعیت زمانی و مکانی.

3ـ اعزام افراد با توجه به ویژگی‌ها و صلاحیت‌های آن‌ها و با در نظر گرفتن موقعیت تبلیغی

در این جا تذکر یک نکته لازم است و آن این که اعزام‌های تبلیغی فقط نباید شامل حال روحانیون و طلاب جوان باشد بلکه با در نظر گرفتن شرایط زمانی ومکانی به فراخور حال باید از فضلا و بزرگان حوزه نیز استفاده گرد.

· مبلغان: پرداختن به مسائل علمی طلاب را یکی از وظایف حوزه شمردید. لطفاً بفرمائید که چه سطی ازمعلومات عمومی را برای روحانیون مبلغ لازم می‌دانید؟

حداقل واجب برای کسی که می‌خواهد به تبلیغ برود، رسائل و مکاسب است. به این شرط که کار تفسیری و حدیثی نیز، آن هم زیرنظر اساتید مجرب حوزه انجام داده باشد. اگر سطح معلومات او تا حد درس خارج و بیشتر باشد بهتر است. مبلغ باید با علم وافر و بیان جذاب و شیوا معارف دینی را به مردم برساند.

40 سال پیش حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی از منبرهای موفق تهران بود. ایشان با آن که سطح علمی بالایی داشتند، در خطابه و منبر نیز بسیار حساب شده معارف دینی را به مردم ابلاغ می‌کردند. از ویژگی‌های ایشان این بود که از عبارات سنگین فقهی و اصولی در منبر استفاده نمی‌کردند.

· مبلغان: با توجه به شرایط فعلی، آیا تبلیغ به روش سنتی ثمربخش است یا باید چاره دیگری اندیشید؟

درهمین زمان فعلی، مناطق مختلف تبلیغی دارای ویژگی‌ها و شرایط مختلفند. در بعضی از مناطق باید همان روش‌های سنتی اجرا شود. اگر درجایی زمینه تبلیغ به شیوه سنتی باشد و مبلغ اعزامی نیز بر روش سنتی تبلیغ، مسلط باشد هنوز هم بهترین روش، همان روش سنتی امتحان داده شده است که با سیره علمی معصومین علیه السلام نیز بیشتر شباهت دارد. اگر در منطقه‌ای زمینه اجرای روش سنتی تبلیغ نباشد و یا مبلغ به دلیل عدم تسلط بر آن روشها نمی‌تواند تبلیغات معقولی داشته باشد، باید به شیوه‌های جدیدی که جاذبه بیشتری مخصوصاً برای جوانان دارد با رعایت شئون روحانی تمسک جست. در هر حال مبلغ دینی با هریک از دو شیوه که وارد میدان تبلیغ می‌شود باید بر روش و ابزار کار تسلط داشته باشد.

· مبلغان: عدم تسلط بر ابزار و راه و روش تبلیغ یکی از آفت‌های تبلیغ است. اگر ممکن است در مورد دیگر آفات تبلیغ توضیح بیشتری بدهید.

در مورد آفات تبلیغ فقط به چند نکته بسنده می‌کنیم:

1ـ یکی از آفات تبلیغ عملکرد نادرست شخص مبلغ است. مبلغ باید رعایت ادب گفتار و ادب حضور در محضر حضار مجلس و شئونات مستمعین رابنماید،او باید متانت داشته و کاملاً مراقب باشد. گاهی ممکن است با یک منبر و خطابه افرادی را جذب کند و گروهی را بر انجام یک وظیفه الهی مصمم سازد و آنها را در مسیر هدایت قرار دهد اما با یک شوخی بیجا در حال خطابه و یا بعد از منبر، آن عده را از جاده ارشاد و هدایت خارج سازد. بعضی از شوخی‌ها و قصه‌ها برای ایجاد تنوعت و جاذبه در منبر مناسب ولازم است ولی در بیان این شوخی‌ها باید کمال دقت را داشت تا به خاطر نابجا بودن، موجب ضربات جبران ناپذیر بر روح و ذوق مستمعین و مخصوصا ً تازه هدایت شده‌ها نشود.

حرکات و سکنات گوینده مذهبی باید حساب شده باشد. خودم شاهد بودم که عده‌ای از مومنین ضمن تشکراز خطیب توانایی که افراد زیادی را جذب کرده بود، به شدت گلایه مند بودند که ایشان بالای منبر حرکات و سکنات مناسب شان یک روحانی مخصوصاً در جایی که زنان هم ایشان را می‌بینند ندارد.

2ـ اگر گوینده مذهبی بتواند معارف دینی را به صورت رسا وگویا بیان کند اما خودش دارای تقوای لازم نباشد، کلامش بی اثر خواهد بود و مومنین را راضی نخواهد کرد.

3ـ اگر سخنان مبلغ معقول و متناسب با مخاطبین نباشد، زحماتش به هدر خواهد رفت.

4ـ اگر هم زمان با برنامه تبلیغی دینی و یا بلافاصله بعد از آن برنامه جذاب‌تر غیردینی وجود داشته باشد، اثر تبلیغ از بین می‌رود و یا کم می‌شود. مثل این که بعد از پخش سخنان مقام معظم رهبری از سیمای جمهوری اسلامی، یک آهنگ تند مشکوک گذاشته شود یا بعد از برنامه مذهبی مسجد و حسینیه، برنامه‌های جذاب و شادی که احساسات شهوانی جوان‌ها را تحریک می‌کند، برگزار شود.

· مبلغان: بحث از جوانان پیش آمد به نظر حضرتعالی در مورد چگونگی جذب جوانان به محافل مذهبی چیست؟

برای جذب جوانان اقدامات زیادی را میتوان انجام داد به عنوان نمونه:

1ـ یکی از عوامل مهم در جذب جوانان، بی آلایش وتمیزی مکان تبلیغ و شخص مبلغ است.

2ـ دست اندرکاران مجلس باید برخوردشان با جوانان حکیمانه و مودبانه باشد.

3ـ برای انجام برنامه‌های دینی باید بین جوانان ایجاد رقابت کرد تا بیشتر به محافل مذهبی و تبلیغی جذب شوند.

4ـ برنامه‌های تبلیغی طبق شوق و ذوق جوانان باشد به شرط این که شئونات دینی توسط متولیان تبلیغ رعایت شود. مثلاً شرکت روحانی در جمع اردویی آنان بسیار موثر است.

· مبلغان: تبیین چه مسائلی در زمان‌های تبلیغی از اهمیت بیشتری برخوردار است؟

تبیین مسائل اعتقادی در اولویت اول است. البته باید دقت کنیم تا با تبلیغات صحیح و درست به مردم رشد اعتقادی بدهیم. مثلاً اگر درمیان مردم عادی سخن می‌گوئیم، نباید شبهاتی را مطرح کنیم که با شنیدن آنها در دین خود به شک و تردید بیفتند و توان فهم پاسخ آن شبهات را نداشته باشند. برای مردم عادی می‌توان با تبیین آثار مثبت اعتقاد به اصول اعتقادی اسلام، اعتقاداتشان را تقویت کرد. در ایامی که مناسبت خاص تبلیغی وجود دارد، باید دقت بیشتری در انتخاب موضوع سخن داشت. در این موارد باید موضوع سخن مرتبط با مناسبت مورد نظر باشد و از طرفی چون جمعیت خوبی جمع می‌شود، باید از بیان مسائل اخلاقی و اعتقادی مورد نیاز غفلت نورزید. مثلاً در مراسم شب عاشورا اگر سخنگوی دینی از امام حسین چیزی نگوید، خطا کرده است. در عین حال از این موقعیت باید استفاده کند و مسائل کلی و زیربنایی اسلام را نیز مطرح کند. تجربه مفیدی که در این زمینه هست، این است که خطیب از زبان آن کسی که مناسبت تبلیغی به او تعلق دارد، مسائل زیربنایی و مواعظ اخلاقی را بیان کند. مثلاً بگوید شب عاشورا متعلق به امام حسین علیه السلام است، بعد وارد این بحث شود که امام حسین علیه السلام در فلان مساله اعتقادی یا اخلاقی چنین بیاناتی را داشته است. این روش بحث بسیار مفید و موثر واقع می‌شود.

· مبلغان: با تشکر از جنابعالی که حوصله کردید و به پرسش‌های ما پاسخ دادید. در پایان اگر خاطره‌ای از تبلیغ دارید برای خوانندگان مجله بیان بفرمایید.

روزی یک دفعه به ذهنم رسید که به تهران بروم. حرکت کردم. کنارخیابان ایستاده بودم که ماشینی توقف کرد و من سوار شدم. در بین راه بین من و راننده صحبت‌هایی رد و بدل شد و ایشان مرا تا آخر مقصد، یعنی همان جایی که می‌خواستم بروم، برد و گفت: آقا چند سالی است که سوالاتی در ذهنم ایجاد شده و واقعاً برایم مشکل روحی ایجاد کرده بود. چند روز پیش به خدا گفتم: خدایا مرا به راه راست هدایت فرما. امروز دعایم مستجاب شد و جواب سوالاتم را یافتم.

وقتی از ماشین پیاده شدم، با خودم فکر کردم که اصلاً چرا امروز به تهران آمدم. گویا کار من اصلا ارزش آمدن به تهران را نداشت و فقط مقرر شده بود که من خودم با پای خودم به تهران بروم و عامل هدایت یک انسان تشنه هدایت شوم و این را از برکات تبلیغ برای خدا می‌دانم.

· مبلغان: چنان که نکات خاصی به نظرتان می‌رسد که بیان آن را لازم می‌دانید، بیان بفرمایید.

سرمایه علمی، پایبند بودن به بیان معارف دینی و نه چیز دیگر و عامل بودن به آنچه انسان می‌گوید از شرایطی است که هر مبلغ دینی باید داشته باشد و اگر کسی این شرایط را ندارد، تبلیغ نرفتنش بهتر است.

· مبلغان: با تشکر از حضرتعالی به خاطر وقتی که در اختیار ما گذاشتید.

   من هم از همه دست اندرکاران مجله مبلغان تشکر می‌کنم و برای همه شما آرزوی توفیق دارم.