سرمایه سخن (3)

چنان كه پیش‌تر نیز یادآور شدیم، در مقالات سرمایه سخن كتاب‌هایی به صورت اجمالی معرفی می‌شود كه منبع مناسب و پرباری برای مواد اولیه سخنرانی است.

در دو بخش پیشین از مجموعه سرمایه سخن به معرفی آثاری چون فرهنگ قرآن، تفسیر راهنما، اعلام القرآن، المعجم المفهرس لمعانی القرآن العظیم، فرهنگ موضوعی تفاسیر، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، الكشاف الموضوعی للقرآن الكریم، مفصل آیات القرآن، المعجم المفهرس لآیات القرآن الكریم، مرشد الحیران الی بحوث القرآن، فهرست موضوعی تفسیر نمونه، مفتاح المیزان، فهارس المیزان، فهرست راهنمای موضوعی المیزان و تفسیر القرآن بالقرآن عندالعلامة الطباطبایی پرداختیم.

در این بخش از «سرمایه سخن‌» ، نیز برخی از منابع قرآنی به اختصار معرفی می‌شود.

الف - كتاب‌های مختصر

این آثار دارای محتوای غنی و حجم كم هستند و در سفر نیز می‌توان از محضرشان بهره برد.

امروزه چكیده نویسی به یك سیستم عمومی اشاعه اطلاعات تبدیل شده و حلقه پربار ارتباطی است. نخستین نشریه ادواری چكیده - برای اشاعه اطلاعات در سطح عموم - در سال (1665 م) در پاریس چاپ شد و از آن پس چكیده نامه‌های متعددی منتشر گردید.

گزیده نویسی در فرهنگ ما سنتی كهن و موفق است. چه بسیارند كتاب‌هایی كه به دست نویسندگان آن‌ها یا دیگران، به صورت چكیده درآمده و با عناوینی چون خلاصه... ، تلخیص... ، زبدة... ، لباب و حتی گاه خلاصة الخلاصه و لب اللباب، عرضه شده است. بی تردید دهه‌های آینده از آن چكیده نویسی و چكیده خوانی است. از هم اكنون در عصری پا نهاده ایم كه آن را عصر «انفجار انتشارات‌» خوانده اند و این گزاف نیست، زیرا هر سال بیش از نیم میلیون عنوان كتاب و چهارمیلیون مقاله در جهان منتشر می‌شود. بنابراین همان گونه كه می‌نگریم، دست ما كوتاه است و خرما بر نخیل و مجالی برای مطالعه آثار مورد نظر نیست و چاره كار در چكیده خوانی است.

گزیده‌ها، مطالب كوتاه و گویایی است برای آنان كه وقت كمتر، پول كمتر، حوصله و توان مطالعه كمتری دارند. پس كارآمد و سودمندند. اینك به نمونه‌هایی از این نوع اشاره می‌شود:

برگزیده تفسیر نمونه

چاپ چهارم، 1377، دارالكتب الاسلامیه تهران.

حجم مفصل تفسیر نمونه حدود پانزده هزار صفحه و برگزیده، یك پنجم آن، یعنی، حدود سه هزار صفحه است. استقبال فراوان از تفسیر نمونه، مرهون نثر روان، اشتمال بر مسائل روز و نیازهای زمان، مطالب سودمند و قابل استفاده برای عامه مردم است و نشان از كمبود محسوس در همین زمینه است. متاسفانه به دلیل همین كمبودها تفاسیر وهابیان به فارسی ترجمه شده و در تهران و... با استقبال روبه رو شده است.

مختصر المیزان فی تفسیر القرآن

الیاس كلانتری، 6 جلد، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1421 ق، قیمت دوره 000/150 ریال.

پیش از این نیز برخی مثل مصطفی شاكر و سلیم الحسنی گزیده‌ای از المیزان را به عنوان «خلاصه المیزان‌» عرضه كردند ولی مجموعه حاضر دارای برتری‌ها و امتیازاتی است. آقای كلانتری در مقدمه، شیوه كارش را در تلخیص این كتاب چنین توضیح می‌دهد:

1- حتی یك كلمه بر نوشته‌های مؤلف افزوده نشده است.

2- آرای مولف به صورت ریشه‌ای گزینش شد.

3- مقدمه المیزان حذف نشد.

4- موضوع‌هایی كه به كلی حذف شد عبارت است از: مباحث مستقل علمی، كلامی، فلسفی، اجتماعی، تاریخی، روایی و... كه ذیل برخی آیات بود.

5- در برخی موارد خلاصه‌ای از بحث روایی آورده شده است.

6- هر جا مؤلف پس از بیان رای خویش آرای دیگران را نیز آورده، به رای مؤلف بسنده كردیم و هر جا مخلوط بود، همه را آوردیم. (1)

ارزیابی همه جانبه این اثر مجال و مقال گسترده‌تر می‌طلبد ولی‌ای كاش! نام علامه طباطبایی رحمه الله روی جلد تفسیرش باقی بود، گرچه او در فكر نام و نان نبود.

تفسیر شبر

از محقق بزرگوار مرحوم سید عبدالله شبر (م 1242 ق) . مرحوم شبر بیش از 60 اثر (2) ارزنده به جا نهاده و علاوه بر ربیت شاگردان و تالیف، به تبلغ، امور مردمی و اجتماعی اهمیت می‌داد و ضمن مجالس انس و الفت، تبلیغ و قضاوت برای مردم، با قلم و كاغذ و كتابت مانوس بود و انصافا تفسیرش بسیار پربار است و مكرر در ایران و... منتشر شده است.

تفسیر المعین للواعظین و المتعظین

شیخ محمد هویدی، المؤسسة العالمیه لعلوم القرآن، یك جلد.

چنان كه از نام این اثر پیداست، كار مایه واعظ است. در هر صفحه از قرآن كریم، برخی از واژه‌های دشوار، به عربی معنا و تشریح شده و تقریبا 10 سطر ذیل صفحه به احادیثی در یكی از موضوعات مربوط به همان صفحه مزین است. در واقع ستون فقرات یك منبر را در یك صفحه پیش رو می‌نهد. این اثر شامل شرح بیش از 7000 واژه قرآنی، 5000 حدیث در 500 موضوع، معجم موضوعات برای سهولت دستیابی به سوژه مورد نظر همراه متن قرآن كریم و ثواب قرائت است.

التفسیر المبین

محمد جواد مغنیه، موسسه دارالكتاب الاسلامی، یك جلد.

مؤلف محترم دارای ذوق و قریحه‌ای سرشار، قلمی روان، درك زمانه، غیرت و همت و جبران كمبودها بود. انجام وظیفه و ساده نویسی را بر بسیاری از عناوین موهوم، مقدم می‌دانست و دارای تالیفات كارآمد، به روز و مفیدی است. این تفسیر نیز از ویژگی‌ها و امتیازات فراوانی برخوردار است.

ترجمه و تفسیر قرآن عظیم

مرحوم حاج سید علی نقی فیض الاسلام، سه جلد، انتشارات فیضیه، تهران، چاپ اول 1378.

مرحوم فیض الاسلام پس از نائل شدن به درجه اجتهاد و تالیف «الافاضات الغرویة فی الاصول الفقهیة‌» در 1352 ق. در نجف اشرف، به تهران بازگشت. در سال 1365 ه. ق به ترجمه فارسی و شرح نهج البلاغه و پس از آن به ترجمه صحیفه سجادیه و شرح و تفسیر قرآن پرداخت و پس از چهارده سال تلاش در سال 1388 ه. ق. پایان یافت. (3) در این اثر ترجمه با حروف سیاه‌تر و متمایز از شرح است.

الاصفی فی تفسیر القرآن

دو جلد، مولی محمد محسن فیض كاشانی رحمه الله، مركز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول 1376.

مرحوم فیض كاشانی آثار گرانبهای فراوان دارد. اصفی كه گزیده تفسیر شریف صافی است دو سال پس از صافی نوشته شده و به جهت ایجاز، اسناد روایات را حذف كرده است.

این تفاسیر همه از مفسران شیعه بود و از مفسران اهل سنت تفاسیر مختصر زیادی در دست است و حتی آنچه امروزه وهابیان در مسجد النبی صلی الله علیه و آله می‌گویند، به فارسی ترجمه و در تهران و... به وفور منتشر می‌شود.

به هر حال دو اثر نیز از مفسران اهل سنت معرفی می‌شود.

التفسیر الوجیز و معجم معانی القرآن العزیز

دكتر وهبه الزحیلی، دمشق، دارالفكر.

دكتر زحیلی تفسیر 30 جلدی به نام المنیر و چندین كتاب فقهی دارد و مكرر به ایران سفر كرده اس ت. اثر حاضر سه بخش است:

الف - متن قرآن كریم،

ب - مختصر تفسیر و اسباب نزول آیات،

ج - خلاصه معجم المفهرس لمعانی القرآن، هر سه بخش در یك جلد، گفتنی است كه بخش اخیر در مقاله‌های پیشین معرفی شد. در این كتاب متن آیه حذف و موضوع با آدرس آمده است.

تفسیر الجلالین

از جلال الدین محمد بن احمد و جلال الدین سیوطی است.

«جلالین‌» تفسیر جلیل القدر، موجز، مزجی، معتبر و مشهور از دو نویسنده است و چاپ‌های گوناگونی دارد، در یك مجلد، همراه متن قرآن و معمولا ذیل آن اسباب النزول سیوطی نیز منتشر می‌شود.

· پاورقــــــــــــــــــــی

1) ر. ك: مقدمه، با اندكی اختصار.

2) مقدمه‌های همین تفسیر، چاپ مجلس شورای اسلامی.

3) ر. ك: مقدمه، صص 7- 11.