فرصت‌هاى تبلیغى را دریابیم (2)
نام نشریه: مبلغان، شماره 41
چكيده مطالب سرمقاله شماره قبل
در شماره قبل اهميت بهره گيري از فرصت‌ها مطرح شد و سپس شيوه‌هاي تبليغي قرآن در استفاده از فرصت‌ها و همچنين چگونگي فعاليت تبليغي پيامبران در فرصت‌های مناسب از سويي و فرصت سازي آنان از سوي ديگر مورد بحث قرار گرفت و در نهايت به اين مطلب پرداخته شد كه لازم است مبلغ هدف خود را در تبليغ كه همان دعوت انسانها به خداوند است كاملا مورد توجه قرار داده، سپس براي رسيدن به اهداف الهي خويش از فرصت‌ها كمال بهره جوئي را داشته باشد.
براي اينكه مبلغين به اهداف تبليغي خويش با موفقيت دست يابند، لازم است از سويي در فضاي فرصت‌ها فعال باشند و از سوي ديگر براي رسيدن به هدف فرصت سازي كنند.
از بهترين فرصت‌های تبليغي شناخته شده ماههاي رمضان، محرم، صفر، وفيات، اعياد، نماز جمعه، مناسبتهاي انقلاب، اوقات فراغت تابستاني و. . . مي‌باشد كه مبلغين مي‌توانند در اين فرصت‌ها جهت ارشاد و رشد مخاطبان كوشش كنند.
شناخت زيرساختهاي فرهنگي
رويكرد كارشناسانه به تبليغ مقتضي شناخت مخاطبان و فرهنگ فضاي تبليغ است و اين امر شدني نيست مگر آنكه مبلغ به گردآوري اطلاعات در زواياي مورد نياز پرداخته، سپس مترصد بماند تا در فرصت‌های مناسب به تصحيح فرهنگ روي آورد و يا با ابتكار و خلاقيت، فرصت‌های تبليغي ايجاد كند و با استفاده بهينه از فرصت، براي تبليغ و نشر معارف ديني دست يازد.
براي شناخت فرهنگ، آسيبهاي فرهنگي اجتماعي و آگاهي نسبت به زيرساختهاي فرهنگي موجود، مبلغ ابتدا لازم است اطلاعات مورد نياز خود را گردآوري كرده و سپس در جهت تقويت نقاط مثبت و تصحيح نمودهاي باطل به برنامه‌ريزي بنشيند. اطلاعات مورد نياز مبلغ مي‌تواند بر اساس شاخصهاي متفاوتي گردآوري شود كه در اين نوشتار به بخشهايي از آن شاخصها اشاره مي‌شود.
1 - تحصيلات مخاطبان
تبيين سطح تحصيلات مخاطبان، درصد مربوط به هر سطح و دسته بندي آنها و تعيين جايگاه هر گروه در فعاليتهاي تبليغي.
2 - آداب و رسوم
شناخت آداب، رسوم و سنن اجتماعي موجود و مقدار وابستگي و حساسيت مردم نسبت به آن نيز ضرورت دارد.
3 - مفاسد اخلاقي
آگاهي از مفاسد اخلاقي موجود جامعه و مقدار فراواني آن و تبيين گروه‌هاي سني آسيب ديده و آمار آنها. البته گردآوري اين اطلاعات نبايد به تجسس بي جا بيانجامد و يا حساسيت اجتماعي ايجاد كند.
4 - معتادان
تعداد معتادان و چگونگي فعاليت آنان.
5 - آگاهي‌هاي ديني مردم
مقدار اطلاعات مردم در زمينه مسائل اعتقادي، احكام و اخلاق اسلامي و فعاليتهاي تبليغي مبلغان قبلي.
6 - شبهات
شبهاتي كه در بين اقشار مختلف اجتماعي خصوصا جوانان مطرح است و فراواني هر شبهه در هر گروه اجتماعي.
7 - اماكن و مجموعه هایي كه مي‌تواند پايگاه تبليغي باشد؛
مانند مساجد، حسينيه ها، تكايا، دارالقرآنها، بسيج، مدارس آموزش و پرورش، دانشكده‌ها و دانشگاهها، مدارس حوزه‌هاي علميه، كانونهاي فرهنگي، اماكن ورزشي و. . . .
8 - مجموعه‌هاي مردمي؛
مانند مؤمنين اهل مسجد، هيئات مذهبي، جلسات قرآن، اتحاديه‌هاي صنفي، تشكلهاي ورزشكاري، جوانان و. . . .
9 - سازمانها، ادارات و افرادي كه اهل نيكوكاري و كمك به امور خير هستند
نيز بايد مشخص شوند؛ مانند بسيج، قرض الحسنه، كميته امداد امام، مؤمنين خير و نيكوكار، تشكلهاي كمك به مستمندان، بودجه‌هاي فرهنگي سازمانها و نهادها مانند سازمان تبليغات، وزارت كشور، وزارت ارشاد و. . . .
10 - تعداد اماكن تفريحي سالم
كه قابل بهره برداري براي جوانان و نوجوانان مذهبي است.
11 - ظرفيتهاي لازم براي ايجاد و احداث اماكن مذهبي مانند مسجد و. . . .
12 - نيروهاي فرهنگي مستعد براي همكاري با روحاني در فعاليتهاي ديني.
13 - ظرفيتهاي موجود براي آغاز فعاليتهاي فرهنگي و امكانات موجود براي بهره برداري در اين راستا.
14 - پيروان اديان و مذاهب
پيروان اديان يا مذاهب مختلف در محل فعاليت مبلغ، تعداد آنان، اماكن فعاليت تبليغي، نوع تبليغات، شيوه‌هاي نفوذ در بين مردم خصوصا جوانان و نيروهاي فعال آنان.
تهديدها يا فرصت‌ها
تمام مواردي كه ذكر شد براي مبلغ مي‌تواند فرصت و يا تهديد باشد. اگر براي هر يك برنامه‌ريزي شود، مي‌تواند فرصت باشد و اگر براي آن برنامه‌ريزي انجام نشود و فعاليت مناسب تحقق نيابد، گاهي يك عامل خنثي نبوده بلكه بصورت تهديدي براي تبليغات ديني در مي‌آيد و مشكلات عديده‌اي را فرا روي مبلغ ايجاد مي‌كند.
فرصت‌های تبليغي و فرصت‌های فرهنگي
اگر فرصت‌های تبليغي بسيار ارزشمندي كه در اختيار داريم مانند ماههاي رمضان، محرم، صفر، تابستان و. . . ، با فرصت‌های فرهنگي موجود در محل تبليغي در هم بياميزد، مي‌تواند تبليغات ديني را آنچنان فعال سازد كه جايي براي نفوذ فرهنگ ابتذال و بيگانه باقي نماند.
در زمان ما آرام آرام فرصت‌ها و زمانهاي تبليغي از آموزشهاي ديني و مباحث علمي فاصله مي‌گيرد و صرفا جنبه عزاداري پيدا مي‌كند. گرچه اين جهت بايد حفظ گردد و ليكن علماء شيعه در طول تاريخ از اين فرصت‌ها بيشترين بهره برداري را جهت نشر معارف ديني داشته و سعي مي‌كردند كساني را كه با عشق ائمه اطهارعليهم السلام در مجالس ابا عبدالله عليه السلام گرد مي‌آيند علاوه بر عزاداري، از سويي با مسائل ديني آشنا كنند و از سوي ديگر اين ارتباط مقطعي را به ارتباط دائم با مسجد و نيايش خداوند تبديل كنند.
برنامه‌ريزي براي فرصت‌ها
اكنون بد نيست به اين امر بپردازيم كه نسبت به فرصت‌ها يا تهديدهاي فرهنگي چه بايد انجام داد.
بنظر مي‌رسد پس از گردآوري اطلاعات و آگاهي نسبت به شاخصهايي كه مطرح گرديد، لازم است براي دست يابي به نتايج مطلوب پس از تحليل اطلاعات به برنامه‌ريزي توجه كرده و به تناسب هر شاخص فعاليتهاي آينده خود را پيش بيني و ثبت كرده و سپس در آن راستا اقدام كنيم. اكنون جهت نزديك كردن مبلغين محترم به فضاي برنامه ريزي، برخي از مسائلي كه بايد مورد توجه قرار گيرد به تناسب هر شاخص مطرح مي‌شود.
1 - گروه‌هاي داراي تحصيلات
از آنجا كه افراد مشغول به تحصيل يا تحصيل كرده از سويي داراي آمادگي بيشتر براي پذيرش مباحث علمي هستند و از سوي ديگر در معرض تاثير پذيري از شبهات علمي - فلسفي مي‌باشند، سرمايه گذاري جهت پشتيباني علمي از آنان از اهميت خاصي برخوردار است. اگر اين افراد در تهاجم فرهنگي به عقب نشيني از تفكرات اعتقادي مبتلا شوند، هم خود بعنوان يك مسلمان داراي مشكل مي‌شوند و هم به دليل مورد توجه بودن و مقبوليت اجتماعي در ديگران تاثير نامطلوب مي‌گذارند.
براي نفوذ در اين افراد بهتر است فرايند ذيل مورد توجه قرار گيرد.
الف) اين افراد در سطوح مختلف دبستاني، راهنمائي، دبيرستاني و دانشگاهي تقسيم شوند.
ب) آسيبها و نيازمنديهاي ديني و اخلاقي آنان؛ هر گروه بطور مجزي مورد توجه قرار گيرد.
ج) مطالبي كه لازم است براي هر گروه بيان شود مشخص گردد.
د) شيوه‌ها و قالبهاي تبليغي به تناسب مخاطبان پيش بيني گردد.
ه) در هر شب از هفته براي يك گروه برنامه تبليغي ويژه‌اي در نظر گرفته شود.
و) علاوه بر دعوت بصورت عام، افراد هم سن و هم پايه تحصيلي در هر سطح براي جذب ديگر افراد بكار گرفته و فعال شوند.
ظ) اعضاء هر جلسه جهت جذب افراد ديگر به برنامه ها، بطور مستمر و در طول سال فعال شوند.
ح) از اعضاء جلسه نسبت به محتوي و شيوه فعاليت نظرخواهي شود.
ط) به تناسب سطح معلومات مخاطبان هر جلسه، بايد براي اعضاء نقشي فعال در نظر گرفته شود؛ زيرا مشاركت و فعاليت آنان موجب دلگرمي و احساس مسئوليت بيشتر خواهد شد.
مثلا مي‌توان افراد دبستاني را با همراه ساختن در سخن و يا سؤال كردن و پاسخ خواستن فعال كرده و يا در فعاليتهاي شاد مشاركت داد، اما افراد مقطع راهنمائي را با طرح سؤال و تشويق جهت يافتن پاسخ با مطالعه كتاب فعال نمود و نيروهاي دبيرستاني را مي‌توان با طرح موضوعات يا مسائل به پژوهش واداشته، سپس از آنان خواست كه در جلسات نتائج مطالعات خود را بيان و در نهايت توسط مبلغ راهنمائيهاي لازم انجام شود.
در همه مقاطع بايد توجه داشت كه سؤالات، موضوعات و مباحث بگونه‌اي انتخاب شوند كه كاملا در جهت اهداف تربيتي ديني باشند. اين اهداف بر اساس مؤلفه رفع نيازها و آماده سازي جهت دفع آسيبهاي فرهنگي پيش بيني مي‌شود كه در بخشهاي بعدي به آنها خواهيم پرداخت.
اما افراد داراي تحصيلات عاليه، ابتدا بايد براي آنان جلساتي خصوصي برگزار كرد و ضمن آموزش و آماده سازي آنان افراد با استعداد و متخلق را انتخاب كرد، سپس از اين افراد در برگزاري جلسات قرآن و. . . براي دبستانيها و يا اداره كتابخانه، قرض الحسنه و يا فعاليتهاي ديگر استفاده نمود، گرچه پس از فعال سازي اين افراد، روحاني بايد خيلي محترمانه و با سعه صدر، در عين حال با هوشياري بر فعاليتهاي آنان كنترل داشته باشد.
2 - آداب و سنن اجتماعي
پس از شناسائي آداب و سنن اجتماعي محل تبليغ بايد اين سنتها را به چند دسته تقسيم و براي هر كدام در برنامه‌هاي تبليغي جايگاه مناسبي در نظر گرفت.
آداب و رسوم و سنتهاي اجتماعي به لحاظ نگرش تبليغي در دسته‌هاي ذيل قابل تقسيم اند:
الف) بسياري از آداب و سنن اجتماعي در ايران متاثر از گزاره‌هاي ديني است، مانند احترام به پدر و مادر، برخورد عاطفي با محرومان و تهيدستان و. . . .
مبلغ مي‌تواند اين سنتها را با بيان روايات، قرآن و احاديث مربوط تقويت و آنها را به نسل جديد منتقل كند.
ب) سنتهايي كه در معارف ديني با مشخصه‌هاي اجتماعي امروز آن وجود ندارد ليكن بخشهايي از آن يا برآمدهاي آن در منابع ديني مورد تشويق واقع شده مانند آنكه در بين برخي از مناطق هنگام ازدواج جوانان خويشان بگونه‌اي كمك مي‌كنند كه فرد براي اداره زندگي خود هيچ مشكلي احساس نمي‌كند و به راحتي در چرخه زندگي جاي خود را مي‌يابد كه اين رسوم نيز بايد مورد تقويت قرار گيرد.
ج) سنتها و رسومي كه مردم به آن پايبندند ليكن در شرع مقدس اسلام در مورد آن مطلبي اثباتا و نفيا بيان نشده است؛ در اين موارد هم مبلغين مي‌توانند بدون هيچ داوري از كنار آن بگذرند.
د) آداب و رسومي كه از نظر ديني مطرود و مورد نهي دين قرار گرفته است؛ در اين موارد بهتر است مبلغين محترم بسيار با ظرافت عمل كرده و آرام آرام مردم را نسبت به كار خطاي خويش آشنا نموده و با مهر و محبت سعي در ارشاد آنان داشته باشند.
در اصلاح رسوم باطل، مبلغين نبايد مردم و مخاطبان را به سخريه گيرند كه تمسخر موجب لجاجت مي‌شود و همچنين نبايد سخنان مبلغ اهانت آميز باشد. مبلغان بايد با استدلال عقلي و ديني سعي در اقناع مخاطب داشته باشند.
انشاء الله در شماره‌هاي بعد رؤوس برنامه‌ها نسبت به هر شاخص دنبال خواهد شد.
ادامه دارد...
افزودن دیدگاه جدید