بزرگترین پایگاه تبلیغ
نام نشریه: مبلغان، شماره 53
مهم ترین مكان تبلیغی كه - از ابتدای اسلام تاكنون از جایگاه مهم و اساسی برخوردار بوده - مسجد است. در آیات و روایات بسیاری، مطالب ارزشمندی درباره مسجد بیان گردیده كه مبلغین محترم با مطالعه منابع دینی می‌توانند از سویی آن مباحث را برای مردم مطرح كرده و آنان را نسبت به اهمیت مسجد حساس سازند و از سوی دیگر نقش خویش و وظیفه خود را نسبت به این مكان مقدس به خوبی شناخته و به ادای مسئولیت بپردازند. برای پی بردن به قداست مسجد به چند مطلب اشاره می‌شود.
1. نبرد برای حفظ مساجد
قرآن مجید جایگاه مسجد و دیگر اماكن پرستش خدا را آنچنان مهم و عظیم می‌داند كه ثمره تلاش رزمندگان و جان فشانیهای مجاهدان راه خدا را حفظ این اماكن معرفی می‌كند و می‌فرماید: «و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذكر فیها اسم الله كثیرا و لینصرن الله من ینصره ان الله لقوی عزیز» ؛ (1) و اگر خداوند برخی از مردم را با بعضی دیگر دفع نمی‌كرد، صومعه‌ها و كلیساها و كنیسه‌ها و مساجدی كه نام خدا در آنها بسیار برده می‌شود، سخت ویران می‌گردید. و البته خداوند هر كسی را كه او را یاری كند، نصرت می‌بخشد. خداوند قوی و شكست ناپذیر است.»
2. اجازه عمران مسجد به مؤمنین
آنچنان مسجد از جایگاه رفیعی برخوردار است كه قرآن مجید پرداختن به آبادانی مسجد را حق افراد با ایمان و با ویژگیهای خاص می‌داند.
«انما یعمر مساجد الله من آمن بالله والیوم الاخر و اقام الصلوة و آتی الزكوة و لم یخش الا الله فعسی اولئك ان یكونوا من المهتدین » ؛ (2)
«مساجد خدا را تنها كسانی می‌توانند آباد كنند كه به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز بپا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسند، پس امید است كه اینان از هدایت شدگان باشند.»
علامه طباطبائی ذیل این آیه در تفسیر شریف المیزان می‌فرماید:
این آیه در مقام انشاء حق و جواز در قالب اخبار است، نه اخبار، و خداوند شرط كرده است در اثبات حق آبادانی و جائز بودن آن، اینكه آباد كننده باید ایمان به خدا و قیامت داشته باشد، نماز بپا دارد، زكات بپردازد و از غیر خدا نترسد.
كسانی حق دارند به آبادانی مسجد روی آورند كه علاوه بر ایمان به خدا و قیامت، در عمل هم برپایی نماز و پرداخت زكات را در كارنامه نورانی خویش داشته باشند و بالاخره انسانی ترسو و بزدل نباشند و از هیچ كس جز خدا نترسند.
این صفت، جایگاه سیاسی عبادت كنندگان مسجد را بیان می‌كند كه در مقابل زورگویان خضوع نكرده، فقط از خدا بترسند.
3. عمران مسجد توسط مشركین
مسجد مكانی نیست كه هر كس با هر عقیده‌ای اجازه داشته باشد به عمران آن بپردازد و این امر دلالت بر اهمیت این مكان مقدس دارد. قرآن مجید می‌فرماید:
«ما كان للمشركین ان یعمروا مساجد الله شاهدین علی انفسهم بالكفر اولئك حبطت اعمالهم و فی النار هم خالدون » ؛ (3)
«مشركین حق آباد كردن مساجد خدا را ندارند در حالی كه اعتراف به كفر خود دارند، آنان اعمالشان به هدر رفته و خود در آتش جاودانند.»
4. احترام به مسجد
در معارف اسلامی احترام و بزرگداشت مسجد مورد توجه قرار گرفته و به پرهیز از كارهای چندش آور یا خوف انگیز در مسجد سفارش شده است، مانند انداختن آب دهان و اخلاط بینی، شمشیر از غلاف بیرون آوردن، تراشیدن تیر، ورود افراد جنب و حائض و... كه جهت استفاده از این روایات مبلغان محترم می‌توانند به وسائل الشیعه، جلد 3، ص 477 به بعد مراجعه كنند.
بطور كلی در برخی از روایات بزرگداشت مسجد و احترام به آن مورد توجه قرار گرفته كه از باب نمونه یك روایت نقل می‌شود.
عن جعفر عن ابیه عن علی علیهم السلام قال: «من وقر مسجدا لقی الله یوم یلقاه ضاحكا مستبشرا و اعطاه كتابه بیمینه؛ (4)
كسی كه به مسجد احترام كند روزی كه خدا را ملاقات كند پروردگارش را خرسند می‌بیند كه به او بشارت داده و نامه اعمالش را به دست راستش می‌دهد.»
مسجد مركز فعالیتهای دینی
در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام مسجد مركز كلیه فعالیتهای اسلامی بوده، برگزاری نماز جماعت، آموزش قرآن، نشر معارف و... در مسجد انجام می‌شده است. چه زیبا است كه امروز نیز تلاش شود تا كه فعالیتهای مختلف دینی در مسجد انجام گردد.
اگر هزینه‌هایی كه برای ساخت كانونها و دارالقرآنها و... مصرف می‌شود، در ساخت و آبادانی مسجد متمركز شود قطعا به سیره معصومین علیهم السلام نزدیك‌تر خواهد بود و با انجام همه فعالیتهای دینی و قرآنی در مسجد می‌توان جایگاه بی‌بدیل مسجد را احیاء نمود.
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ما جلس قوم فی مجلس من مساجد الله تعالی یتلون كتاب الله و یتدارسونه بینهم الا تنزلت علیهم السكینة و غشیتهم الرحمة و ذكرهم الله فیمن عنده؛ (5) هرگاه گروهی در مجلسی از مساجد خداوند تعالی كتاب خدا را تلاوت كنند و آنرا به یكدیگر آموزش دهند، آرامش بر آنان نازل شود و رحمت آنها را فرا گیرد و خداوند از آنان در بین فرشتگان مقرب یاد كند.»
از روایات بسیار دیگری هم چنین فهمیده می‌شود كه مسجد علاوه بر محل عبادت و پرستش، مهد آموزش معارف و مفاهیم قرآنی بوده است؛ از این رو بهتر است مبلغان دینی بیش از هر چیز به ساخت و عمران مسجد اهتمام ورزیده و به جای ساخت دارالقرآن، حسینیه و... كمكهای مردمی را به سوی ساخت مسجد سوق دهند. گاهی حسینیه ساخته می‌شود و در طول سال بلا استفاده باقی می‌ماند و تنها در مقطعی كوتاه برای عزاداری از آن استفاده می‌شود.
امروزه در سراسر جهان بهره وری به طور جدی مورد توجه مسئولین و مدیران می‌باشد و مبلغین به عنوان مدیران فرهنگی دینی بهتر است در مدیریت مسائل فرهنگی دینی، سرمایه گذاری و هزینه‌ها را در مسجد متمركز سازند كه هم محل پرستش و نشر معارف باشد و هم عزاداری ابا عبد الله الحسین علیه السلام در آن انجام شود.
مدیریت مسجد
با توجه به اهمیت مسجد و محوریت آن در رشد فرهنگ دینی مردم و تاثیر آن بر جهت گیریهای سیاسی جامعه و بالاخره بافت و ساختار حكومت، لازم است این پایگاه مهم از مدیریت دقیق و كارشناسانه‌ای برخوردار باشد و این در صورتی تحقق خواهد یافت كه در مورد انتخاب كارگزاران مساجد، با حساسیت عمل شود. این كارگزاران، امام جماعت مسجد، هیئت امناء، مسئولین بخشهای مختلف مربوط به مسجد و خادم می‌باشند؟
مبلغان و ائمه جماعات باید از مساجد به عنوان بهترین فرصتهای تبلیغی بهره برده و با تقویت و تصحیح مدیریت مسجد، زمینه نشر معارف دینی و افزایش تاثیر گذاری پیامهای اسلامی در مخاطبان را فراهم سازند و این امر بدون فعال سازی نیروهای مناسب در اداره مسجد امكان پذیر نیست.
1. هیئت امناء
ائمه جماعات می‌توانند بكوشند تا نیروهایی حتی الامكان با مشخصه‌های ذیل در هیئت امناء مسجد قرار گیرند:
الف) مسجدی بودن
از ویژگیهایی كه حتما باید اعضای هیئت امناء از آن برخوردار باشند، مسجدی بودن خود آنان است. اگر كسانی عضو هیئت امناء باشند كه در نماز جماعت و مراسم مسجد شركت نمی‌كنند و حساسیتی نسبت به مسائل مسجد ندارند، نمی‌توانند تصمیم گیرنده گان مناسبی برای اداره مسجد باشند.
ب) تقوی و پارسایی
افرادی كه در هیئت امناء قرار می‌گیرند باید در بین مردم به تقوی و پارسایی شناخته شده باشند؛ زیرا بسیاری از مردم به دلیل كارگزاران غیرصالح از مسجد گریزان می‌شوند. در آیه سوره توبه از ویژگیهای آبادگران مسجد، بپا داشتن نماز و پرداخت زكات بر شمرده بود كه نشان دهنده جایگاه و اهمیت عمل به دستورات دینی برای این گروه می‌باشد.
ج) اهلیت فكری - فرهنگی
اعضاء هیئت امناء باید از افراد فكری - فرهنگی باشند كه اهمیت كار فرهنگی در قشرهای مختلف اجتماعی را درك كرده و ارزش آن را به خوبی بدانند. در صورتی كه همه اعضاء هیئت امناء از این ویژگی برخوردار نیستند، حداقل لازم است چند نفر از آنان نیروی فرهنگی باشند.
د) سوابق دینی - انقلابی
بهتر است نیروهای اهل جنگ و مبارزه كه دارای سوابق روشن و درخشان مقاومت در طول تاریخ انقلاب هستند، در هیئت امناء و تصمیم گیریهای مسجد حضور داشته باشند؛ نه افرادی كه صرفا به بعد عبادی دین توجه داشته و نسبت به آموزه‌های اجتماعی دین بی‌اعتنا می‌باشند و یا افرادی كه اسلام آمریكایی در وجود آنان نفوذ كرده، به جای ترس از خدا، از قدرتهای استكباری بیمناك‌اند. همان گونه كه مطرح شد، قرآن در بیان ویژگیهای آبادگران مسجد می‌فرماید «و لم یخش الا الله » ؛ «از غیر خدا نهراسند.»
این ویژگی بیش از هر گروه دیگر در رزمندگان و نیروهای مخلص جنگ و دفاع مقدس یافت می‌شود.
ه) خیرین
در هیئت امناء مناسب است افراد مورد اعتماد و دارای مقبولیت كه در امور خیر پیشگام بوده و از نظر مالی در راه خدا انفاق گر هستند حضور داشته باشند؛ زیرا از جهت مالی و پشتیبانی مخارج مسجد و گردآوری كمكهای مردم می‌توانند مؤثر باشند.
2. مسئولین بخشهای مسجد
از آنجا كه امروزه بخشهایی در ارتباط با مساجد فعالیت می‌كنند؛ مانند: قرض الحسنه، كمك به نیازمندان، نوارخانه، كتابخانه، بسیج، كانونهای فرهنگی و...، لازم است كسانی تصدی این امور را بعهده گیرند كه از ویژگیهای ذیل برخوردار باشند:
الف) هیچ گونه چشم داشت مادی نداشته باشند؛
ب) نسبت به مسئولیتی كه می‌پذیرند علاقه كافی داشته باشند؛
ج) در مقابل مصوبات هیئت امناء سركشی نكنند؛
د) از اخلاق نیكو با مردم و مراجعین برخوردار باشند؛
ه) اهل مسجد و به صلاحیت اخلاقی دینی معروف باشند.
3. خادم
از عناصر بسیار تاثیرگذار بر رونق مساجد، خادمین هستند. با كمال تاسف در موارد بسیاری خادمین افرادی بد اخلاق، سربار، پیرمردهای بی‌حوصله، و...، و گاهی معتاد می‌باشند كه چهره مسجد را نامطبوع جلوه می‌دهند.
برای تغییر و اصلاح این وضعیت می‌توان از روشهای ذیل استفاده كرد:
1. تبیین ارزش خدمت در مسجد
تشریح جایگاه خادم مسجد برای مردم، نیروهای فرهنگی را به این امر خطیر، حساس و ارزشمند ترغیب كرده و می‌تواند این مشكل را كاهش دهد. اگر برای مردم بیان شود كه حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام وظیفه نظافت مسجد الحرام را عهده دار گشتند، جایگاه خدمت به مسجد احیاء می‌گردد.
قرآن مجید می‌فرماید: «و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی لطائفین والعاكفین والركع السجود» ؛ (6) «و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم كه: خانه مرا برای طواف كننده گان و معتكفان و ركوع كنندگان و سجود كنندگان پاكیزه كنید.»
اینجا دو پیامبر بزرگ الهی مسئولیت نظافت خانه خدا را عهده دار می‌شوند كه نشان دهنده عظمت مسجدالحرام و ارزش دمت به خانه خداست.
2. خادم افتخاری
در برخی از اماكن، نیروهای علاقه مند و فرهنگی وجود دارند كه می‌توان با تقسیم كار، به نوبت هر هفته وظیفه خدمت به مسجد را به عهده یك نفر از آنان گذارد و در صورت استقبال، اگر 27 نفر داوطلب یافت شود، در هر 6 ماه یك هفته خدمت به مسجد به عهده یك نفر قرار می‌گیرد و اگر 13 نفر داوطلب باشد، برای هر سه ماه یك هفته نوبت هر كدام می‌شود. بدین وسیله می‌توان نیروهای فرهنگی - ارزشی را در كار مقدس خدمت به مسجد فعال ساخت.
3. نظافت در پنج شنبه‌ها
یكی از تجارب خوبی كه در اطراف یزد مردم داشته‌اند و می‌توان گفت، براساس معارف دینی بوده است، نظافت مسجد توسط بانوان به صورت گروهی در روزهای پنج شنبه بوده است. این امر علاوه بر مشاركت بانوان در امر خیر، مشكل خدمت به مسجد را برای نیروهای فرهنگی به شدت كاهش داده، فردی داوطلب به راحتی می‌تواند به عنوان خادم مسجد انجام وظیفه نماید.
از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است كه فرمودند:
«من كنس المسجد یوم الخمیس لیلة الجمعة فاخرج منه من التراب ما یذر فی العین غفر الله له؛ (7) كسی كه روز پنج شنبه؛ شب جمعه مسجد را نظافت كند و به اندازه غباری كه در چشم می‌رود از مسجد بیرون برد، خداوند او را مورد آمرزش قرار می‌دهد.»
4. انتخاب نیروی فرهنگی
اگر نیرویی متدین و دلسوز و فرهنگی در نزدیكی مسجد وجود داشت و علاقه مند به انجام وظیفه در مسجد بود، می‌توان او را در این زمینه به كار گرفت.
5. خادم
و در نهایت اگر روشهای قبلی امكان پذیر نبود، حداقل باید فردی را برای خدمت استخدام كرد كه مردم را از مسجد بیزار نسازد.
انشاء ا... در مورد ساخت مسجد و فعالیتهای فرهنگی - اجتماعی مساجد در آینده مطالبی بیان خواهیم كرد.
پی نوشت:
1) حج/40.
2) توبه/18.
3) توبه/17.
4) بحار الانوار، ج 81، ح 97.
5) مستدرك الوسائل، ج 3، ص 363.
6) بقره/125.
7) وسائل الشیعه، ج 3، ص 511.
افزودن دیدگاه جدید