مبلغان و پدیده كم‏ حجابی (1)

به اعتقاد جامعه شناسان هیچ پدیده اجتماعی بدون علت رخ نمی‌دهد، جز آنكه ریشه یابی و شناخت علت برخی از آن‌ها چنان دشوار و پیچیده است كه گمان می‌شود علت خاصی ندارد. این پدیده‌ها به سادگی رخ می‌دهد و رشد می‌یابد اما سامان دهی آن‌ها همچون كوه‌ها ناممكن است، یا همچون آب است كه به راحتی بر خاك جریان می‌یابد اما چون در زمین فرو رود بیرون آوردن آن بسی دشوار است.

موضوع پوشش زنان امروز از زمره همان پدیده‌ها است كه در نگاه سطحی علت عمده آن ناآگاهی یا سست اعتقادی و ضعف ایمان است، اما به دیده عمیق‌تر این پدیده برگرفته از عوامل روانی و اجتماعی دیگری است كه چاره جویی برای آن بدون شناخت دقیق علت بروز آن ممكن نیست. چنانكه پزشك پیش از چاره اندیشی برای درمان بیمار، درصدد شناخت عوامل بیماری و علائم آن بر می‌آید، درد را از علائم آن تشخیص می‌دهد و آنگاه به درمان می‌پردازد، در پدیده‌های اجتماعی نیز بدون شناخت علت دقیق هر پدیده ارائه یك راهكار برای اصلاح همه آن‌ها همانند صدور یك نسخه برای همه دردها است كه نه تنها درد و ضایعه را برطرف نمی‌كند، گاه مشكل را پیچیده‌تر و درمان ناپذیر می‌گرداند.

بی تفاوتی زنان و دختران به پوشش اندام، برگرفته از عوامل و انگیزه‌های متفاوتی است كه مبلغ بدون شناخت دقیق علت آن نمی‌تواند در طریق اصلاح رفتار فرد گامی مؤثر بر دارد. شاید یكی از عوامل بی تاثیر شدن اندرزها در این باره همین نكته باشد كه معمولا افراد بدون شناسایی انگیزه و علت بد حجابی، با روش و برخوردی ثابت در صدد اندرز و اصلاح بر می‌آیند و چون نتیجه‌ای مشاهده نمی‌كنند، اینان دلسرد و آنان جسورتر می‌گردند و رفته رفته از موضوعی عادی، مشكلی بزرگ پدید می‌آید.

در این نوشتار سعی شده است پیرامون برخی از انگیزه‌ها و عوامل مهم‌تر بد حجابی نكاتی ارائه و آنگاه شیوه كار تبلیغی بیان شود.

این عوامل چند گونه اند: فرهنگی، اعتقادی، روانی و اجتماعی. در این نوشتار به موضوع ناآگاهی زنان و جنبه‌های درست و نادرست تبلیغی در این باره اشاره می‌گردد.

دورنمای عوامل و انگیزه‌ها

بر پایه نظرسنجی و تحقیق هشت ساله اینجانب پیرامون علت كم توجهی دختران و زنان به حجاب، نتایجی به دست آمده كه برخی به قرار زیر است:

الف - از میان پانصد نفر بانوی كم حجاب، اظهارات هشتاد درصد آنان نشان داد كه بی اطلاعی از فوائد و آثار پوشیدگی و پیامدهای ناپوشیدگی، اصلی‌ترین عامل كم حجابی ایشان است؛ هر چند انگیزه‌های دیگری نیز در رفتار آنان تاثیر داشته است.

ب - در میان بانوان بی تفاوت به حجاب، برخی دخترانی از خانواده‌های مذهبی بودند كه مادران ایشان در توجیه و تربیت آنان موفق نبوده اند. در نظر خواهی از مادران، آن‌ها اظهار كرده اند كه با همه اعتقاد خود به خوبی حجاب، نتوانسته اند دلایل قانع كننده‌ای به فرزندانشان ارائه كنند.

ج - به تصور عده‌ای پوشش مورد اعتقاد و عمل آنان همان است كه خداوند از ایشان خواسته است و بیش از این لازم نیست.

د - به اظهار عده‌ای دیگر، مراعات پوشش اسلامی دشوار و مانع از فعالیت‌های اجتماعی است. بعضی با اعتقاد به لزوم پوشش بهتر، اعتراف می‌كردند كه برای چنین كاری باید ایمان زیادی داشت كه آن‌ها از آن بی بهره اند.

ه - گروهی بدین سبب به پوشیدگی خود اهمیت نمی‌دادند كه حجاب را در زندگی شان عامل خوشبختی و موفقیت یا پیشرفت نمی‌دانستند و نقش آن را خنثی می‌پنداشتند. نزد این عده نه فقط حجاب، بلكه بیشتر امور مورد تایید دین عامل خوشبختی یا پیشرفت نیست. پس از تحقیق و نظر سنجی از بانوان با حجاب و معتقد نیز معلوم شد كه تعداد فراوانی، هر چند مراعات حریم میان زن و مرد را نوعی وظیفه ضروری می‌دانستند، ولی از آثار شگرف آن در سلامت محیط جامعه و ایجاد امنیت عمومی و استحكام پیوند خانوادگی بی اطلاع بودند.

از دیگر دلایل بی اطلاعی افراد از فلسفه حجاب و پیامدهای نا پوشیدگی، وجود بهانه‌های واهی است كه نسبت به حجاب مطرح می‌كنند. از آن نمونه برخی می‌گویند:

ما همه آزاد آفریده شده ایم. نباید دختران و زنان را در حجاب زندان كرد. زن و مرد همه باید مثل خواهر و برادر باشند. پوشش ظاهر مهم نیست، قلب باید پاك باشد. وظیفه مردان است كه از نگاه دوری كنند.

دختری دانشجو در نظر سنجی اظهار كرده بود: «حجاب به دوره ما مربوط نمی‌شود، چون باید با زمانه پیش رفت‌» اما وی معلوم نكرده بود كه درستی یا نادرستی حركت زمانه را چه كسی معین می‌كند. او معنی «با زمانه پیش رفتن‌» را «زمانه تو را به پیش بردن‌» دانسته بود.

برخی از ابعاد بی اطلاعی زنان به قرار زیر است:

الف - نشناختن ویژگی‌های جسمی و روحی خود.

ب - نشناختن مرد.

ج - ندانستن هدف آفرینش خود و تفاوت هایش با مرد.

د - بی آلایشی زنان كه سبب می‌شود به همگان اعتماد داشته باشند.

ه - بی اطلاعی از معارف دین و احكام.

و - وجود همسران كم اطلاعی كه در رشد فرهنگی خانواده خود كوشش نمی‌كنند.

ز - كمبود مجالس پربار برای بانوان.

ح - كمبود كتاب‌های ویژه زنان.

زنان به علت اشتغال به كار خانه كمتر فرصت مطالعه یا حضور در نشست‌های علمی دارند و وظیفه مدیر خانه است كه تا می‌تواند در رشد فكری و فرهنگی آن‌ها بكوشد. «گویند: اولین كسانی كه در روز قیامت به انسان می‌آویزند همسر و فرزندانند كه فرد را در پیشگاه خداوند باز می‌دارند و می‌گویند: پروردگارا، حق ما را از او بستان، زیرا آنچه نمی‌دانستیم به ما تعلیم نداد و بی آنكه ما بدانیم از مال حرام ما را تغذیه می‌نمود. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرموده است: هیچ كس خدای را به گناهی بزرگتر از جهالت همسر و فرزندان دیدار نمی‌كند.‌» (1)

گفت و گوی ما با گروهی از بانوان، آشكار ساخت كه بیشتر بانوان بی آلایش، به علت نشناختن طبیعت غرایز مرد، به آن‌ها بسیار خوشبین اند و اظهار نظرها و نگاه‌های آنان را ناپسند و غرض آلود نمی‌دانند، عده‌ای نیز می‌پندارند هر گاه مردی همسر داشته باشد نگاه و رفتارش بی غرض و نسبت به زنان بی تفاوت است. غافل از اینكه تا ایمان اشخاص آزموده نشده و نگاه هایشان مهار نگردیده باشد نمی‌توان به آن‌ها مطمئن بود.

آموزگاران ناآزموده

پیوسته باید این اصل روان شناختی را در نظر داشت كه برای تخریب یك عقیده یا پدیده اجتماعی دفاع نادرست همانند مبارزه سنجیده تاثیرگذار است. مشكل پوشش ناكامل بانوان، فقط نبود كتاب راهنما نیست. وجود برخی گفتارها یا كتاب‌های بی محتوا نیز در این بحران نقش داشته است.

نویسنده‌ای در ده‌ها صفحه از كتاب خود پیرامون حجاب، بدون ارائه دلایل منطقی و قانع كننده، ضمن نقل روایاتی چنین نوشته است: هر مردی كه زنش آرایش كرده از خانه بیرون رود، بی غیرت است. هر زنی كه معطر از خانه خارج شود تا مردان بوی او را دریابند، بدكار و آلوده است. هر زنی كه خود را برای غیرشوهرش خوشبو كند مایه ننگ است.

در درستی سند و دلالت روایات نامبرده تردید نیست، جز آنكه آنچه بیش از نقل روایت دارای اهمیت است شیوه ارائه روایت و بیان دلایل است.

راستی، آیا می‌توان از مردان انتظار داشت كه كتابی برای همسرشان به خانه ببرند كه در آن بدون ارائه دلیل، كوشش شده تا ابت شود مردی كه زنش كم حجاب است، بی غیرت و همسرش آلوده و مایه ننگ است؟! آیا امروزه راهی برای انضباط اخلاقی دختران و زنان باقی نمانده است مگر آنكه مانند برخی نویسندگان به زنان هشدار دهیم كه با برهنگی، ران آن‌ها چاق می‌شود و دچار سرماخوردگی و سنگ كیسه صفرا می‌گردند. آیا این همان «بهترین شیوه‌» راهنمایی افراد است كه خداوند پیامبرش را به آن سفارش كرده است! آنجا كه می‌فرماید: «و جادلهم بالتی هی احسن‌» (2) ؛ «با آنان به شیوه‌ای كه نیكوتر است به گفت و گو بپرداز.‌»

در گفتار رهبران معصوم: از رفتار هر زنی كه خود را برای غیرهمسر خوشبو كند نكوهش شده است، خواه بی حجاب باشد یا با حجاب؛ هرچند می‌پذیریم كه این رفتار از بانوان متدین و با حجاب كمتر مشاهده می‌شود. متن صحیح گفتار چنین است: «ایما امراة تعطرت ثم خرجت فمرت علی قوم لیجدوا ریحها فهی زانیة؛ (3) هر زنی [با حجاب باشد یا بی حجاب] عطر استفاده كند و از خانه بیرون رود و از كنار مردان بگذرد تا آن‌ها بوی خوش او را دریابند، وی زشت كار است.‌»

كسی كه نمی‌داند با چه شیوه‌ای نابسامانی فرهنگی را سامان دهد هرچند دارای بهترین ابزارها باشد نمی‌تواند كمترین قدمی در راه زدودن آن نابسامانی بردارد و كار را برای دیگران دشوارتر می‌سازد. به گفته سعدی: یا سخن دانسته گوی‌ای مرد بخرد یا خموش.

به فرموده رسول اكرم صلی الله علیه و آله «من عمل علی غیر علم كان ما یفسد اكثر مما یصلح؛ (4) آن كه ندانسته بخواهد كاری را سامان دهد، آنچه تباهی و خرابی بارآورد بیشتر است از آنچه اصلاح كند.‌»

نیز امام صادق علیه السلام فرموده است: «العامل علی غیر بصیرة كالسائر علی غیر الطریق لایزیده سرعة السیر الا بعدا؛ آن كه بدون آگاهی و شناخت، كاری را انجام می‌دهد مانند كسی است كه بیراهه می‌رود. هر چند شتاب كند از هدف دورتر می‌گردد.‌» (5)

باید بدین واقعیت تلخ اعتراف كرد كه بخشی از علت پوشش ناكامل بانوان امروز جامعه ما به سبب برخوردهای ناصحیح یا ناآشنایی به شیوه آموزش و راهنمایی افراد است. آدمی زمانی كه بتواند با شیوه‌های صحیح، دیگری را با خود هم عقیده كند، به توجیهات غیرمنطقی یا تحمیل و ناسزاگویی رو نمی‌كند. زمانی كه تحمیل و ناسزا به میان آمد معلوم می‌شود كه فرد از راه‌های عاقلانه و سنجیده به بن بست رسیده است. اجبار در جایی به كار می‌رود كه همه شیوه‌های تربیتی به كار گرفته شده و شخص با همه توجیهات، نخواسته ست سخن درست را بپذیرد و از طرفی می‌خواهد محیط اجتماعی را برای دیگران آشفته و آلوده سازد.

رنج آور است كه اینك پس از گذشت بیست سال از پیروزی انقلاب شكوهمند ملت مسلمان ایران، كمتر كتابی را می‌توان یافت كه به طور گزیده و جامع، موضوع پوشش بانوان را با نگاهی روان شناختی و جامعه شناختی مورد تحقیق و بررسی قرار داده باشد و محتوای آن، بدون مطالب شعار گونه و تكراری، برای زنان و دوشیزگان مفید باشد و حجاب را تنها از یك جنبه ارزیابی نكرده باشد.

ادامه دارد... .

· پاورقــــــــــــــــــــی

1) مسائل و مشكلات زناشویی، دكتر احمدبهشتی، ج 2، ص 286. «لایلقی الله سبحانه احد بذنب اعظم من جهالة اهله و اولاده‌» قرآن كریم نیز می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم نارا..‌»

2) نحل/125.

3) نهج الفصاحه، ص 1019، مشابه این حدیث در منابع معتبر فراوان است.

4) الكافی، ج 1، حدیث 106، كتاب فضل العلم، باب «من یعمل بغیر علم.‌»

5) همان، ح 104.