110 نکته تبلیغی (برگرفته از همایشهای ویژه تبلیغی)

نویسنده: معاونت تبلیغ دفتر تبلیغات اسلامی خراسان
نام نشریه: مبلغان، شماره 15

مقدمه

نوشته‌ای که پیش رو دارید، حاوی نکاتی مفید و ارزشمند در باب تبلیغ است که در طی جلسات متعدد از سال 75 ـ78 تحت عنوان «همایش تبلیغ» توسط استادان مجرّب و اندیشمند مطرح شده است.

استادانی که در این همایش‌ها سخنرانی کرده اند، عبارتند از: آقایان راشد یزدی، ساغروانیان، محبّی، شرفی، رسولی، واعظ موسوی، واسعی، محمد حکیمی، دیانی، بهمن پور، اسماعیلی، ترابی، اورعی، حامد، محمدی، وحیدی، پویا، صابری و کرمی.

نکته‌های استخراج شده از این سخنرانی‌ها در چند محور به شرح ذیل دسته بندی شده است:

الف: کلیات و اهمیت تبلیغ

ب: مقدمات تبلیغ

ج: اخلاق و آداب تبلیغ و ویژگی‌های مبلّغ

د: مخاطب تبلیغ

هـ :روش تبلیغ

و: محتوای تبلیغ

ز: توصیه ها

تذکر: لحن غالب این نکته‌ها به علت اقتباس از نوار، گفتاری است.

الف ـ کلیات

1. اهمیت منبر

ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «بدأ الاسلام غریباً و اذ سیعود کما کان. فطوبی للغرباء. قیل: یا رسول الله! من الغرباء؟ قال: الّذین یصلحون عند فساد النّاس علی حین فترة من الرّسل..»

ـ قال الرّضا: «رحم الله عبداً حبّبنا الی النّاس و لم یبغضنا الیهم و ایم الله، لو یروون محاسن کلامنا، لکانوا اعزّ و لما استطاع احد ان یتعلّق علیهم بشیء..»

ـ از مهدی عباسی سؤال شد: «هل نعم الشّیء الامارة؟ قال:‌ای والله لو لا قعقعة البرید و صعوبة المنبر..»

ـ از یکی از خلفای بنی امیه سؤال شد: «ما اسرع علیک الشّیب؟ قال: لانّ فی کلّ جمعة اعرض عقلی علی النّاس..»

2. روحانیت و حوزه علمیه چهار وظیفه اصلی به عهده دارد:

ـ تلقّی و فهم صحیح و شایسته دین (کارشناسی دین)

ـ ابلاغ و ارائه صحیح دین به اقتضای شرایط روز

ـ پیاده کردن دین و عینیت بخشیدن به آن

ـ دفاع همه جانبه از دین و رفع موانع از سر راه آن

3. حوزه باید دارای دو توان باشد: یکی تولید و دیگری توزیع.

4. متأسفانه اگر کسی در حوزه بخواهد جا بیفتد و شخصیتی شود، اوّلین کاری که باید انجام دهد، ترک تبلیغ و ترویج دین است. اگر کسی منبر برود، بی سواد جلوه می‌کند. اگر کسی یک سال تبلیغ برود، عمر او تلف شده حساب می‌شود. ولی اگر کسی سه سال مبحث استصحاب را بخواند، اشکارندارد.

5. شهریار در یک شعر اهمّیت منبر را بیان می‌کند. در این شعر، یک منبری با یک حلقه دار گفت و گو کرده، خود را از او برتر می‌شمارد. دار، پاسخ می‌دهد که بر تو حکم خدا را می‌گویند و بر من حکم خدا را جاری می‌کنند. پس هر دو مجری شرعیم.

دار بعد از سلام و عرض ادب                                             وز گناه نکرده استغفار

گفت ما نیز خادم شرعیم                                                    صورت اخیار گیر یا اشرار

سپس برای بیان اهمیت منبر ادامه می‌دهد:

«دار هم عاقبت زجا در رفت                                               رو به در تا که بشنود دیوار

گفت اگر منبر تو منبر بود                                                   کار مردم نمی‌کشید به دار»

6. تبلیغ گفتن نیست. بلکه رساندن است. باید مطمئن شد که مستمع پیام را گرفته است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمود: آیا نرساندم؟ حضّار جواب می‌دادند: بلی، یا رسول الله!

7. ارکان تبلیغ عبارت است از:

ـ مبلّغ (با ویژگی‌های خاص)

ـ محتوای تبلیغ

ـ ابزار و روش‌های تبلیغ

ـ پیام تبلیغ

8. دو چیز مانع پیشرفت فرهنگ غنی اهل بیت (است.

ـ وجود مبلّغانی که با شیوه‌های تبلیغ آشنایی ندارند. (نقص در قالب)

ـ وجود مبلّغانی که خود هنوز فرهنگ اهل بیت (را نشناخته اند. (نقص در محتوا)

ب: مقدمات تبلیغ

1. تبلیغ قبل از هر چیز و مقدّم بر همه، یک جوهره، می‌خواهد. انسان باید ذوق شناسی کند و ببیند که آیا ذوق تبلیغ دارد یا خیر.

2. تبلیغ سه شرط مهم دارد: 1. بداند 2. بتواند 3. بخواهد

3. قبل از منبر چند کار لازم است:

ـ با طهارت و وضو بودن

ـ دو رکعت نماز (خود پرواز کنید. سپس مردم را پرواز دهید.)

ـ قرائت آیة الکرسی

ـ توسّل به محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و اله و سلم

ـ غذای حلال (که از همه مهم‌تر است) .

4. از صاحب مجلس وضعیت مکانی، زمانی و نوع مستمعین را جویا شوید.

5. تلاش اولیه یک مبلّغ باید آرام کردن مستمع باشد.

6. کارها و فعالیت‌های قبل و بعد از منبر در اثربخشی تبلیغ سهیم است.

7. منبر و مکان آن در تبلیغ مؤثر است.

8. در امر تبلیغ از اهل بیت علیهم السلام کمک بگیرید.

ج: اخلاق و آداب تبلیغ و ویژگی‌های مبلّغ

1. عوامل موفقیت مبلّغ:

ـ عالم بودن

ـ عادل بودن

ـ با اخلاق بودن

ـ با م عنویت بودن

ـ عاقل بودن

2. شخصیت مبلّغ مقدم بر بیان او است.

3. در امر تبلیغ ـ که ارتباط در آن خیلی مهم است ـ شخصیت درون گرا و برون گرا کارآیی ندارد. بلکه شخصیت سالم لازم است؛ یعنی، شخصیتی که از همه انواع شخصیت‌ها در وجودش مقداری باشد. در ارتباط با هر گروه، از آن به مقدار متناسب بهره گیرد.

4. طبق منابع روایی ما پاداش تبلیغ قابل شمارش نیست. بنابراین برای پول تبلیغ حساب باز نکنید. هدف تبلیغ، خدا باشد و بس. «ان اجری الّا علی الله»«لا نرید منکم جزاء و لا شکورا»

5. در تبلیغ سوز و عشق به تبلیغ لازم است. «فلعلّک باخع نفسک»

6. ویژگی‌های مبلّغ

ـ احترام به شخصیت انسان ها

ـ تواضع

ـ رفق و مدارا

ـ خوشرویی

ـ احترام ویژه به طبقات محروم «حبّ المساکین»

- پرهیز از مجالست غیر تبلیغی با اشراف و اغنیا.

ـ شناخت قلمرو تبلیغ

ـ مشورت، رایزنی و نظرخواهی

ـ عمل به گفتار

ـ ساده زیستی در عین تمیزی و مرتب بودن

عفت در برابر زنان

ـ رعایت آداب اجتماعی و اخلاقی در مجالس خصوصی

ـ شهامت حق گویی

ـ افکار سنجی

ـ نقد پذیری

ـ مسواک قبل از منبر و کنترل ظاهر و لباس خود

7. طلبه‌های جوان احکام بانوان نگویند.

8. خود را در معرض تهمت قرار ندهید.

9. از سخنان رکیک اجتناب کنید.

10. مانند دیگران غذا بخورید و هیچ استثنایی را قبول نکنید.

11. در کار دیگران دخالت نکرده، به وظیفه خود عمل کنید.

12. با هیچ کس مخصوصاً روحانی درگیر نشوید.

د: مخاطب تبلیغ

1. شهید مطهری در اهمیت مخاطب شناسی می‌فرماید: «وقتی تبلیغ خوبی داریم که فطریات مخاطب را بشناسیم»

2. سه نوع مستمع داریم:

ـ مستمع تشنه که باید به او خوراک داد.

ـ مستمع بی تفاوت که باید او را تشنه کرد.

ـ مستمع مخالف که باید با او مدارا کرد و او را از این حالت بیرون آورد.

3. در شناخت مخاطب عناصر ذیل باید مورد توجّه قرار گیرد.

ـ سنّ افراد

ـ محیط تربیتی آنان

ـ باورهای مذهبی و ظواهر مذهبی آنان

ـ مکان زندگی

ـ نیازهای مخاطبین (نیازهای عام و نیازهای خاص)

- ظرفیت آنان

4. با توجّه به ضرورت بیان مطالب متناسب با مخاطب نباید از کتبی نظیر کفایة الواعظین یا گفتار وعّاظ برای ایراد سخنرانی استفاده کرد.

5. باید زبان مخاطب را شناخت؛ یعنی، قالبی را که شخص اندیشه خود را با آن به دیگران منتقل می‌کند، لذا مسأله تبلیغ کلیشه بردار نیست. لازم نیست پیام را عوض کنید. بلکه قالب را عوض کنید.

6. به قشر بانوان اهمّیت بدهید و به ویژگی عاطفی بودن آنان در تأثیرپذیری و تأثیرگذاری توجّه کنید.

7. جمعیت را تفکیک کنید؛ مثلاً، بیست دقیقه برای کودکان و نوجوانان صحبت کنید. بعد برای بزرگ ترها سخنرانی کنید.

8. به عکس العمل مردم نسبت به سخنان خود توجّه کنید و از آنان نظرخواهی کنید. افرادی را در جمعیت قرار دهید تا نظرات مردم را به شما منتقل کنند.

9. با عادات مردم محل تبلیغ آشنا شوید.

هـ : روش تبلیغ

1. عوامل مؤثر در تبلیغ قبل از خطابه عبارت است از:

ـ تعیین موضوع و هدف

ـ آماده کردن مثال‌های مناسب

ـ فرض کردن سؤالات مخاطبین و آماده کردن جواب آن

ـ یادداشت کردن مآخذ و آدرس مطالب و بیان آن ها

ـ نمک خوردن قبل از سخنرانی به منظور فعّال شدن بزاق دهان و خشک نشدن دهان.

2. عوامل مؤثر در تبلیغ حین سخنرانی عبارت است از:

ـ کنترل صدا و آهنگ

ـ برانگیختن توجّه با طرح سؤال و مکث

ـ برانگیختن توجّه با مثال زدن، سکوت کردن و دو یا چند پاسخ دادن تا مستمع دقّت کند که کدام پاسخ صحیح است.

3. رخ زیبای دین را با تمهیدات لازم نشان دهید.

4. قوه تخیل ابزار نیرومندی برای تبلیغ است. در منبر از تخیل بهره بگیرید. در زمینه خیال پردازی می‌توان از ادبیات فارسی و اشعار شعرا کمک گرفت.

5. برای فراگیری فارسی شیوا و روان منابع ذیل پیشنهاد می‌شود. مطالعه این کتب مبلّغ را در خوب حرف زدن و ترجمه احادیث به فارسی کمک می‌کند.

ـ ترجمه الحیاة از احمد آرام

ـ ترجمه صحیفه سجادیه از مرحوم صدر بلاغی

ـ ترجمه قرآن از عبد المحمد آیتی

ـ ترجمه نهج البلاغه از دکتر اسدالله مبشری

ـ ترجمه نهج البلاغه از دکتر شهیدی

ـ ترجمه مفاتیح الجنان از مرحوم طیبی شبستری

ـ کشتی پهلو گرفته از سید مهدی شجاعی (و دیگر آثار او)

ـ بوی سبز پونه ها

ـ بی بال پریدن

ـ دو پنجره یک پرواز

ـ دو کبوتر

ـ بدر

ـ عشق و پسر

- در مسلخ عشق از موسوی گرمارودی (و دیگر آثار او)

ـ تفسیر خواجه عبدالله انصاری

ـ تفسیر میبدی

ـ برگ‌های در آغوش باد

ـ روزهای (3 جلد) زندگی نامه دکتر اسلامی ندوشن

ـ تاریخ بیهقی از دکتر منوچهر ستوده

ـ چشمه روشن از دکتر غلامحسین یوسفی

ـ دیدار با اهل قلم (2 جلد) از دکتر غلامحسین یوسفی

ـ آیین نگارش از احمد سمیعی

ـ غلط ننویسیم از دکتر سلطانی

ـ روش نویسندگان بزرگ از دکتر حسین رزمجو

ـ آن روزها از دکتر طه حسین

ـ در بهشت شداد از جلال رفیع

ـ آن چه گذشت ـ یک قرن تکاپو از عبدالهادی حائری

ـ آثار قیصر امین پور، جمال زاده، ندوشن، دکتر زرین کوب (مانند دفتر ایام، کاروان حله)

ـ کتاب‌های درسی ادبیات مدارس دولتی

ـ دیوان شعر حافظ، سعدی، شاهنامه، صائب تبریزی و پروین اعتصامی

ـ متن‌های ادبی، رمان، متن‌های تاریخی، مذهبی و غیر مذهبی

6. نارسایی‌های منبر عبارت است از:

ـ سکته‌های حین سخنرانی

ـ یکنواختی سخنرانی و عدم رعایت موسیقی کلام

ـ ناهماهنگی حرکات چشم، دست و چهره با کلام

ـ نارسایی در مقدمه چینی، ورود و خروج، دسته بندی مطالب، جمع بندی و نتیجه گیری

ـ عدم تسلط بر مجلس، تحت تأثیر مجلس قرار گرفتن و نداشتن جسارت لازم

ـ ناهماهنگی در تن صدا، اوج زیاد یا فرود نامتناسب

ـ تکیه کلام‌های بی جا و کشیدن بعضی حروف مانند: عرض کنم و....

- استفاده نامناسب از نوشته و یادداشت بر روی منبر

ـ کم محتوایی و کم مایگی منبر

ـ اشتباهات لفظی، ادبی و عدم رعایت قواعد زبان فارسی

ـ حاشیه رفتن‌ها و گریزهای نامتناسب (پرانتزهای حین کلام)

ـ عدم به کارگیری تعابیر احترام آمیز

ـ وفا نکردن به وعده اتمام سخن

ـ افراط و تفریط در تجلیل و نام بردن بزرگان و معصومین علیهم السلام

ـ خواندن شعر بدون رعایت آهنگ شعر

ـ افراط، مبالغه و تأکید بیش از حد در مسایل مختلف (چه در تشویق و چه در تحذیر)

ـ لحن عتاب آمیز و سرزنش کننده

ـ شعاری مطرح کردن مسایل سیاسی

ـ استفاده از تعابیر و اصطلاحات عربی

ـ ضعف در زمینه اطلاعات عمومی

ـ خطابی و آهنگین نبودن منبر

ـ تکلف زیاد در بیان

- مناسب نبودن صدا برای روضه خواندن و شعر خواندن

ـ صحیح و واضح نخواندن عبارات عربی

ـ نارسایی در ترجمه احادیث

ـ اعلام نکردن موضوع سخن

ـ انتخاب عنوان نازیبا برای سخنرانی

ـ عدم روانی و تناسب دعاهای پایان منبر با مطالب بیان شده

ـ پردانه بودن و پراکندگی بحث ها

7. حرف خوب آن است که عموم مردم بفهمند و خواص بپسندند.

8. منبر هنر است و هنر محتاج تمرین.

9. کلاس درس از کتاب، دانشجو، معلم و... تشکیل می‌شود. معلم باید علاوه بر معلومات، هنر معلمی نیز داشته باشد. مبلّغ نیز باید هنر تبلیغ را فرا گیرد.

10. روش‌های بیان احکام عبارتند از:

ـ روش عملی (سمعی و بصری)

ـ روش مقایسه ای:

ـ مقایسه فتوای دو مرجع

ـ مقایسه دو بحث فقهی از یک مرجع (مثل تفاوت‌های غسل و وضو)

ـ مقایسه بین احکام اشخاص (مثل زن و مرد در یک مسأله)

ـ روش طرح سؤال یا معما

ـ روش قاعده‌ای (قواعد فقهی)

ـ روش تلفیقی یا انضمامی

ـ روش جمع اشباه و نظایر

ـ روش رمزی

ـ روش توضیحی

11. تذکراتی در مورد بیان احکام:

ـ مسایل مورد ابتلای جامعه را بگویید. در هر منطقه مسایل ابتلای آن منطقه را بگویید.

ـ در ضمن بیان احکام در مورد زندگی شنوندگان مثالی از همان حکم بیاورید.

ـ از اصطلاحات غیر مأنوس (مثل استصحاب طهارت) پرهیز کنید.

ـ برای احکام، فلسفه تراشی نکنید.

ـ دانستن نظریات همه مراجع خوب است؛ ولی بیان همه آن‌ها لازم نیست.

ـ تا حدّ امکان راه شرعی مسایل را بگویید تا سهولت دین تبیین شود.

ـ مسایل را یک بعدی مطرح نکنید. فروع و جوانب مسایل را بیان کنید.

ـ اگر مسأله‌ای را نمی‌دانید، با شهامت بگویید، نمی‌دانم.

از همه مراجع با عظمت یاد کنید. حرمت مرجعیت را حفظ کنید.

ـ برای احکام روایت نقل نکنید، زیرا اگر شنونده فتوایی خلاف آن حدیث دید بدبین می‌شود.

ـ در پاسخ دادن به مسائل احکام زمینه فکری و شخصیتی سؤال کننده را در نظر بگیرید؛ مثلاً، اگر شخص وسواسی است، طوری بیان کنید که وسواس او زیاد نشود.

ـ اگر ممکن است احکام را توأم با مسائل اخلاقی بیان کنید، مثلاً، حکم طهارت را با بحث طهارت قلب و دل همراه کنید.

12. از دید تاریخ همه کتاب‌ها خدشه بردار است غیر از قرآن. اوّلین درسی که تاریخ به مبلّغان می‌آموزد، عدم اعتماد به آن چیزی است که در کتاب‌ها آمده است. هر چند نویسنده از انسان‌های بزرگ باشد. زیرا انسان‌های بزرگ نیز ممکن است خطا کنند. ثانیاً اطلاعات آن‌ها محدود است. ثالثاً تحت تأثیر امور جنبی قرار می‌گیرند. لذا صرف مکتوب بودن یک مطلب دلیل اعتبار و ارزش آن نیست. چه بسا دروغ‌هایی که مکتوب است. حتّی در کتاب‌های به ظاهر معتبر، ممکن است مطالب بی اساس یافت شود.

13. حسن مطلع در آغاز خطابه و منبر بسیار مهم است.

14. عناصر دخیل در انتقال مطلب به مخاطب عبارت است از:

ـ کلام= دارای 7 درصد سهم در تأثیرگذاری

ـ لحن و طنین= دارای 38 درصد سهم

ـ حرکات= دارای 55 درصد سهم

15. هدایت و تبلیغ منحصر به منبر و سخنرانی نیست. «طبیب دوّار بطبّه»

16. منبر خشک بدون ارتباط با عواطف مخاطب بی فایده است.

17. بدون طرح قبلی به تبلیغ رفتن ظلم به خود و جامعه است.

18. متنوع سخن گفتن با حاشیه رفتن متفاوت است.

19. خصوصیات مثبت مردم را زنده کنید. مردم را اکرام و احترام کنید.

20. برای خطاب به مردم از عناوین عام استفاده کنید.

21. مثال‌های زنده و متناسب با موضوع بزنید.

22. مبلّغ در منبر نباید فقط به سؤالات جواب دهد. بلکه باید ذهن‌ها را به دست گرفته و مستمع را دنبال خود بکشاند. (تبیین قبل از تدافع)

23. عادت نکنید که از روی کاغذ مطلب بخوانید.

24. محتوای منبر نباید فدای صنعت منبر و حرف زدن شود.

25. منبر اگر خوب باشد و کم، می‌گویند: حیف که کم بود. اگر بد باشد و کم، می‌گویند: خدا پدرش را بیامرزد که کم گفت.

کم گوی و گزیده گوی چون در تا زاندک تو جهان شود پر

26. واعظان نماینده عامه ادیبان هستند. باید زبان معیار و استاندارد (زبان رسمی) را یاد گرفته و از آن استفاده کنند. رادیو و تلویزیون هر کشوری نماینده زبان معیار آن کشور است.

27. از حشو قبیح در کلام باید بپرهیزید. مانند:

شب لیلة القدر، سؤال پرسیدن، فریضه واجب، پس بنابراین، فرشته ملک الموت، مفید فایده، صعود به بالا، تهویه هوا، عسل شیرین، روغن چرب، رطب تازه، شهرک کوچک، سال عام الفیل، سوابق گذشته، استارت شروع، گارد محافظ، دهم عاشورا، دست یداللهی، دانشگاه جامعة الصادق علیه السلام، به رأی العین دیدن، درمانگاه دار الشفا، دو طفلان مسلم، مسیونر مذهبی، مسجد مسلمانان، اعلم‌تر و سنگ حجر الاسود.

28. برای جبران نارسایی یا ابهام بعضی الفاظ باید از کشش آهنگ، لحن گفتار، طنین صدا، اشارات چشم، دست، سر، صورت، انقباض و انبساط عضلات چهره و پیشانی استفاده کرد.

29. آگاهی از وزن شعر، ریتم و آهنگ آن بسیار حائز اهمیت است.

30. تلفظ کلمات باید طبق تلفظ مردم باشد؛ یعنی، هر چه را که مردم می‌پسندند و بیان می‌کنند، معیار است. نه کتاب‌های لغت. غلط مشهور مصطلح عرفی است، لذا استعمال آن صحیح است.

31. بستر سازی و مقدمه چینی خیلی مهم است. گاهی اهمیت مقدمه از ذی المقدمه بیشتر است.

32. منبر نسخه پیچیدن است. پس اوّل تشخیص سپس نسخه.

33. دانشگاهیان انتظار دارند که مبلّغ دینی جامع، فراگیر و عمیق بیندیشد و سخن بگوید، لذا از سطحی اندیشی و سطحی سخن گفتن بپرهیزید.

34. باید به مسائل دین روی کرد کلامی داشت. در انتقال فرهنگ، روی کرد کلامی معجزه گرا است. روی کرد کلامی؛ یعنی، حرف منطقی و عاقل پسند زدن.

35. با هیجانات می‌توان انسان‌ها را به کارهایی واداشت و یا به حالاتی رساند. ولی نمی‌توان هیجانات را نگاه داشت. لذا برای متدین کردن نسل نو نمی‌توان تنها از هیجان دینی استفاده کرد.

و- محتوای تبلیغ

1. اولویت‌های تبلیغ عبارت است از:

ـ محور بودن قرآن

- امامت، ولایت فقیه

ـ معاد (یک ششم قرآن معاد است. پس یک ششم منبر باید معاد باشد.)

ـ نماز و نماز جماعت

ـ پاسخ به شبهات

ـ احکام

ـ اخلاق

2. مردم را به شرکت در محافل مذهبی و اجتماعات مسلمین خصوصاً تشکیل جلسات خانوادگی تشویق کنید. زیرا افراد هر چند متدین نباشند، در جلسات خانوادگی شرکت می‌کنند.

3. هتک حرمت مرجعیت و روحانیت نکنید.

4. مسائل اختلاف انگیز مطرح نکنید و خود را در گرداب اختلافات نیاندازید.

5. آیات و احادیث را روان و به زبان روز ترجمه کنید.

6. جنبه زمینی اهل بیت (را بیشتر بیان کنید نه جنبه‌های آسمانی آنان را.

7. بیان نمونه قدرت نمایی‌های خداوند در تدریس اعتقادات بسیار مفید است.

8. از ارائه آمار بدون سند بپرهیزید.

9. حدیث را بفهمید و بفهمانید.

10. خیلی حدیث بر روی منبر ردیف نکنید. «حدیث تدریه خیر من الف حدیث ترویه»

11. سیره صالحان را مطابق فهم مردم بیان کنید.

12. محتوای تبلیغ یا باید در جهت تداوی و درمان باشد یا در جهت تقویت باورهای دینی مردم.

13. در سخنرانی‌ها از مسائل معیشتی مردم صحبت کنید.

14. کلام مبلّغین باید مستند به آیات و روایات باشد تا مخالف‌ترین مخالف‌ها نیز قبول کنند.

15. در منبرها از حضرت مهدی (عج) بسیار یاد کنید.

16. اهم مسائل مربوط به حضرت مهدی (عج) عبارت است از:

ـ اصل لزوم ولی

ـ مسأله غیبت

ـ طول عمر حضرت

ـ اسلامی بودن مسأله مهدویت

ـ تکلیف در دوران غیبت

ـ مفهوم انتظار و تفسیر آن

ـ ترسیم دوران آخر الزمان و مفاسد آن

ـ ترسیم دوران ظهور و بعد از آن (تصویر آینده و آینده نگری)

ـ اصل عدالت گستری

ـ تضاد اعتقاد به مهدویت و تئوی جدایی دین و دنیا

ـ توجه و توسل به حضرت

17. برخی منابع و مآخذ راجع به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف عبارت است از:

ـ کمال الدین و تمام النعمة از شیخ صدوق

ـ الغیبة از شیخ صدوق

ـ الغیبة از نعمایی

ـ بحار الانوار جلد 51، 52 و 53 از علامه مجلسی

ـ مکیال المکارم از قزوینی

ـ یوم الخلاص (روزگار رهایی)

ـ دادگستر جهان از ابراهیم امینی

ـ مهدی، انقلابی بزرگ، از آیة الله مکارم شیرازی

ـ انتظار از نظر مکتب ما از طالقانی

ـ خورشید مغرب از محمد رضا حکیمی

ـ عصر زندگی از محمد حکیمی

ـ در فجر ساحل از محمد حکیمی

ـ مهدی موعود از علی دوانی

ـ معجم الاحادیث المهدی (5 جلد)

ـ سایر منابع را در کتاب نامه حضرت مهدی (عج) (2 جلد) مطالعه فرمایید.

ز- توصیه‌ها

1. در کار تبلیغ خشم خود را فرو خورید. (عصبانی نشوید)

2. تکیه بر ذهنیت خود نکنید. تبلیغ باید ناظر بر آن چه در جامعه است باشد.

3. از هر کاری که به اعتماد مردم لطمه می‌زند اجتناب کنید.

4. پوشیدن لباس روحانی در بعضی اوقات و نپوشیدن در اوقات دیگر به قداست مبلّغ لطمه می‌زند.

5. در امور مالی مردم دخالت نکنید. صحبت از مسائل مالی و توجّه به مادیات تقدّس و اعتماد را خدشه دار می‌کند.

6. روحانی در هر جایی باید پدر باشد، یعنی، مرکز تمام خطوط و حزب‌ها باشد؛ نه منشأ اختلافات.

7. مبلّغ باید مراقب گفته‌های خود باشد، زیرا مستمع او به هر حال در یک رشته تحصیل کرده است.

8. با گروه‌های کوچک ارتباط برقرار کنید. بیشترین تأثیرات ذهنی و عاطفی در گروه‌های کوچک ایجاد می‌شود.

9. در تبلیغ به فکر سه چیز باشید : رفع فقر، جهل و تعصب غلط.

10. مردم را تشویق کنید به مسجد بیایند اگر چه فُرادی نماز بخوانند.

11. نقاط ضعف و نقاط قوّت منطقه را دقیقاً بررسی کنید و به فکر راه حل نقاط ضعف باشید.

12. هیئت‌های مذهبی راه اندازی کنید.

13. کتابخانه تأسیس کنید. هر چند کتاب‌ها را از مردم عاریه بگیرید.

14. در صورت آمادگی محل، طرح حوزه علمیه را طراحی کنید.

15. به سراغ مراکز فرهنگی رفته و ارتباط برقرار کنید.

16. از هر فرصت و امکانی برای تبلیغ استفاده کنید؛ مثلاً، در مهمانی یا سر سفره آداب مهمانی یا سفره را مطرح کنید.

17. عملاً مناسبت‌ها و آداب اسلامی را احیاء کنید؛ مثلا، آخر سفره دعا کنید، بسم الله را بلند بگویید و...

18. از برخورد چکشی و تند دیگران نسبت به تبلیغ سرد و بی رغبت نشوید.

19. نسبت به همه مردم رحمت رحمانیه و عام داشته باشید تا حرف شما اثر کند.

20. در منبر کرامت انسانی افراد را حفظ کنید. اثباتی و کلی حرف بزنید، نه منفی و جزئی.

21. برای اسکان روحانی در محل فکر اساسی کنید.