مجالس شاد، بایدها و نبایدها در گفتگو با حجت الاسلام حسینی اراکی
نام نشریه: مبلغان، شماره 129
· امروزه در مسئله شادی و نشاط گاهی بحثهای متعارضی مطرح میشود. نظر حضرتعالی چیست؟
یکی از مسائلی که در جامعه جوان ما مقداری تنش ایجاد کرده است، مسئله تقابل اسلام با شادی است؛ به این معنا كه به خاطر برخوردهای سلیقهای با مسئله شادی و گاهی انجام بعضی امور خلاف منطق و یا برخوردهای نامناسب، بعضی تصور میكنند كه اسلام با شادی مخالف است.
خداوند متعال براساس حكمت و مصلحت و رحمت، تمایلات و تمنیاتی را در درون بشر قرار داده كه استفاده درست و آگاهانه از آنها موجب رشد و تعالی و تكامل انسان میشود؛ مثل میل به لذّت و قدرت و تمایلات دیگر. یكی از آن تمایلات میل به شادی و گریزان بودن از غم است.
انسان به شادی و سرور احتیاج دارد؛ ولی اگر بخواهیم بر این تمایل نگاهی درست و واقعی بیندازیم، آن شادی و سروری شایسته و مفید است كه آثار مثبت روحی و روانی و دنیوی و اخروی داشته باشد. این شادی باید دارای خصوصیات و ویژگیهای ذیل باشد:
1. به حق باشد؛ یعنی بر محور حق بچرخد نه باطل؛ شادی و سرور بر محور حق مقبول است. قرآن خطاب به كفار كه عقوبت خدا را میچشند میگوید: «ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ»؛ (1) «این [عذاب] به خاطر آن است كه به ناحق در زمین شادی میكردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی میپرداختید.»
2. براساس عقلانیت و خرد باشد؛ چنانكه در روایات است كه انسان جاهل تا شاد میشود غافل میشود، مست میشود، طغیان و عصیان میكند، خدا و خواستههای او را فراموش میكند.
3. بر محور اعتدال و دوری از افراط و تفریط باشد؛
4. وسیله مبارزه با نفس باشد نه اسارت و تسلیم در برابر نفس؛ آن كسی كه برای خود و دلبخواهی خود و خواستههای نفس شاد است، در باطن اسیر میباشد. امام علیعلیهالسلام فرمودند: «كَمْ مِنْ عَقْلٍ اَسِیرٍ تَحْتَ هَوَی اَمِیرٍ؛ (2) چه بسا عقلی كه تحت هوای نفسی كه امیر است، اسیر میباشد.» اگر انسان به شادی دیگران مخصوصاً وجود مقدس اهلبیتعلیهمالسلام شاد شود و به غم و حزن آنها محزون گردد، این بهترین روش برای خروج از زندان نفس، خودپرستی، خودگرایی و خود دوستی است.
· بهترین الگو برای مجالس مؤمنین كدام است تا اهل ایمان بتوانند جلسات خود را با آن تنظیم كنند؟
قرآن كریم میفرماید: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللهِ أُسْوَة حَسَنَة لِمَنْ كانَ یرْجُوا اللهَ وَ الْیوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللهَ كَثیراً»؛ (3) «مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیكویی بود، برای آنها كه امید به رحمت خدا و روز رستاخیر دارند و خدا را بسیار یاد میكنند.»
اگر رسول اكرمصلیاللهعلیهوآله الگو و اسوه برای تمام شئون و حوزههای زندگی ماست، ما باید افكار و تمایلات و رفتارهای خودمان را با این مقیاس الهی و آسمانی بسنجیم و از جمله جلسات و مجالس ما باید براساس جلسات آن حضرت باشد.
آقا امام حسینعلیهالسلام میفرماید: من از پدرم امیرالمؤمنین علیعلیهالسلام از ویژگیها و خصوصیات مجالس رسول اللهصلیاللهعلیهوآله سؤال كردم و پدرم در پاسخ فرمود:
«كَانَ رَسُولُ اللهصلیاللهعلیهوآله لاََ یجْلِسُ وَ لَا یقُومُ إِلَّا عَلَى ذِكْر اللهِ... مَجْلِسُهُ مَجْلِسُ حِلْمٍ وَ حَیاءٍ وَ صَبْرٍ وَ أَمَانَةٍ لَا تُرْفَعُ فِیهِ الْأَصْوَاتُ وَ لَا یوهَنُ فِیهِ الْحُرَمُ...؛ (4) رسول خداصلیاللهعلیهوآله این گونه بود كه جز با نام و یاد خدا نشست و برخاست نمیكرد. مجلس او مجلس حلم و شرم و صبر و امانت بود، در مجلس او صداها بلند نمیگشت و حرمت كسی هتك و توهین نمیشد و... .»
گفتم: «كَیفَ كَانَتْ سِیرَتُهُ فِی جُلَسَائِهِ؛ سیرة حضرت با همنشینانش چگونه بود؟»
فرمود: «كَانَ رَسُولُ اللهِ دَائِمَ الْبِشْرِ سَهْلَ الْخُلُقِ لَینَ الْجَانِبِ لَیسَ بِفَظٍّ وَ لاَ غَلِیظٍ وَ لَا صَخَّابٍ وَ لَا فَحَّاشٍ وَ لَا عَیابٍ وَ لَا مَدَّاحٍ یتَغَافَلُ عَمَّا لَا یشْتَهِی فَلَا یؤْیسُ مِنْهُ وَ لَا یخَیبُ فِیهِ مُؤَمِّلِیهِ قَدْ تَرَكَ نَفْسَهُ مِنْ ثَلَاثٍ الْمِرَاءِ وَ الْإِكْثَارِ وَ مِمَّا لَا یعْنِیهِ؛ رسول خداصلیاللهعلیهوآله همواره خوشرو، سهل گیر و نرمخو بود. خشونت و تندخویی نداشت، پرخاشجویی و دشنامگویی نمینمود، عیبجویی و یا مداحی نمیكرد، از آنچه نمیپسندید تغافل میفرمود، و در عین حال كسی را مأیوس نمیساخت و دیگران را كه بدان مایل بودند ناامید و رانده نمیكرد. خود را از سه چیز محفوظ میداشت: مراء (جدال)، پرگویی و كارهای بیهوده.»
«... یضْحَكُ مِمَّا یضْحَكُونَ مِنْهُ وَ یتَعَجَّبُ مِمَّا یتَعَجَّبُونَ مِنْهُ؛ (5) از آنچه همه میخندیدند، میخندید و از آنچه اظهار شگفتی میكردند، اظهار شگفتی میكرد.»
· با توجه به معارف الهی و سیره و سخن معصومینعلیهمالسلام، از نظر شما شادی و سرور پسندیده دارای چه ویژگیهایی باید باشد؟
شادی و سرور پسندیده دارای ویژگیهای زیر است:
1. به حق بودن و در جهت خدا و جلب رضایت خدا و اهلبیتعلیهمالسلام بودن؛
2. سنخیت و تشابه به اهلبیتعلیهمالسلام داشتن كه فرمودند: «یفرحون لفرحنا»؛
3. متعادل بودن و دوری از افراط و تفریط؛
4. هدف مقدس داشتن و استفاده از ابزارهای شایسته و در خور شأن برای تحقق آن هدف مقدس؛
در این خصوص باید كیفیت ابزار، اشعار، سخنان و فضا، یا قیافه و چهره و لباس مناسب و در خور شأن باشد.
· چگونه میتوان جلسات شاد و فرح بخش ایجاد كرد؟
ایجاد فضای شاد و فرح بخش در جلسات شاد، میتواند با استفاده از محورهای زیر صورت گیرد:
1. سخنان و آموزههایی كه امیدبخش و فرح بخش باشند؛
2. لطیفههای خوب و در خور شأن؛
3. پخش شیرینی و شربت و...؛
4. برگزاری مسابقه فرهنگی - آموزشی و اهداء جوایز.
· طبعا بعضی از مجالس شاد مورد پسند دین نیستند. از نظر شما مجالس شادی ناپسند چه ویژگیهایی دارند؟
خصوصیات و ویژگیهای مجلس شادی ناپسند عبارتند از:
1. غفلت و فراموشی خدا و اهلبیتعلیهمالسلام؛
2. فقدان افاده و استفاده، از فرهنگ اهلبیتعلیهمالسلام؛
3. ریاء و سمعه و چشم وهم چشم بازی؛
4. هدف شدن صرف شادی و سرور و همراه نشدن آن با آگاهی و بصیرت؛
5. تشبیه شدن به مجالس لهو و لعب؛
6. خشك و بیروح بودن و شبیه مجالس ماتم شدن؛
7. فقدان فضا، سخن، لباس، و شعر مناسب؛
8. وجود افراط و تفریط؛
9. شوخیهای زشت و زننده؛
10. وجود صدای بلند و قهقهه؛
11. استفاده از افرادی كه مشهور به خوبی و صلاح و سداد نیستند.
· چنانچه در پایان این گفتگو مطلب خاصی دارید بیان فرمایید.
از مجموع روایات و اخبار استفاده میشود، انسان مؤمن دارای یك غم و حزن دائمی در باطن خویش است كه هرگز از او جدا نمیشود و اگر آن غم و اندوه باطنی را كنار بگذارد باطنش ممكن است به مرض غفلت و بی توجّهی دچار شود. آن غم ممكن است غم فراق از یاران یا غم و حزن برای بند گان خدا و یا محزون شدن برای آخرت باشد.
امام حسنعلیهالسلام میگوید: از هند بن ابی هاله تمیمی كه توصیفگر رسول خداصلیاللهعلیهوآله بود سؤال كردم، او چنین گفت:
«... كَانَ [رَسُولُ الله]صلیاللهعلیهوآله مُتوَاصِلَ الْأَحْزَانِ دَائِمَ الْفِكْر... . وَ إِذَا فَرِحَ غَضَّ طَرْفَهُ جُلُّ ضِحْكِهِ التَّبَسُّم...؛ (6) رسول خداعلیهالسلام اندوه پیوسته و فكر مداوم داشت... و هرگاه شاد میگردید، پلكهای خود را جمع میكرد و بیشتر خنده او تبسّم بود.»
از اینرو در روایات فراوان داریم كه انسان مؤمن، حزنش در باطن و شادی و سرورش در ظاهر است.
پینوشـــــــــــــتها:
(1). غافر/75.
(2). نهج البلاغه، ص 507؛ بحارالانوار، ج66، ص411.
(3). احزاب/21.
(4). مکارم الاخلاق، ص13.
(5). مكارم الاخلاق، ترجمه میرباقری، ج1، ص 27 - 29.
(6). معانی الاخبار، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1361 ش، ص 81.
افزودن دیدگاه جدید