لزوم آشنایی محققان با ساختار کتاب‌های تاریخی

به گزارش بلاغ به نقل از رسا، حجت‌الاسلام مهدی پیشوایی، نویسنده و پژوهشگر حوزوی در نشست علمی «استفاده از منابع تاریخی» که در دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم برگزار شد، گفت: طلاب و دانش پژوهانی که درباره تاریخ به مطالعه و تحصیل می‌ پردازند، باید مورخان تاریخ و گرایشات آن‌ها را به خوبی بشناسند.

مقدمه هر کتاب وسیله‌ای است برای ساختار شناسی آن کتاب

وی در ادامه با بیان این‌که دانش پژوهان باید با ساختار کتاب‌های تاریخی آشنا باشند، اظهار داشت: مقدمه کتاب‌ ها وسیله‌ای برای آشنایی با ساختار های یک کتاب است و دانش پژوهان باید در این خصوص حداقل به مطالعه مقدمه کتاب‌ های تاریخی همت داشته باشند.

تاریخ شناس حوزوی با بیان این‌که تاریخ طبری، تاریخی نقلی صرف است، خاطر نشان کرد: طبری در مقدمه کتاب خود تصریح می‌کند که در تاریخ نمی‌توان به امور عقلی پرداخت و ما تاریخ را به وسیله اخبار مخبران و نقل‌ های گوناگون جمع آوری کرده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: طبری در ادامه مقدمه کتاب خود می‌گوید، اگر کسی در کتاب ما مطلب بعید و اشتباهی را مشاهده کرد، باید بداند که تقصیر ما نبوده و مشکل از مورخان گذشته بوده است.

ابن خلدون پیشتاز در تحلیل عقلی تاریخ

حجت‌ الاسلام پیشوایی عنوان کرد: ابن خلدون نخستین کسی بود که باب تحلیل عقلی در تاریخ را افتتاح کرد؛ این مطلب نیز از مقدمه کتاب العول برداشت می‌شود که تمام عظمت علمی ابن خلدون منحصر به این مقدمه است.

وی با بیان این‌ که ابن خلدون هم مانند طبری به یک بت میان مورخان تبدیل شده است، اظهار داشت: امروزه این دو مورخ بیشتر میان اهل‌ سنت معتبرند اما هر دو دچار انحرافات اساسی هستند.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطر نشان کرد: یکی از روش‌های تحلیل در تاریخ موضوعی روشی است که ابن خلدون در خصوص تاریخ بنی اسرائیل ذکر کرده و اظهار داشته که هر مساله تاریخی که به مکانی استناد داده می‌شود، باید امکان عقلی داشته باشد.

مطالعه مقدمه ابن اسحاق لازمه استفاده محققان از سیره ابن هشام

وی تأکید کرد: کسی که قصد دارد سیره ابن هشام را مطالعه کرده و از آن استفاده کند، باید مقدمه آن کتاب به دست ابن اسحاق را بخواند چرا که به تصریح این مقدمه، سیره ابن هشام دست خوش تغییراتی از سوی ابن اسحاق شده است.

حجت‌ الاسلام پیشوایی عنوان کرد: ابن اسحاق در مقدمه سیره ابن هشام می‌ گوید، مطالبی را از سیره رسول خدا(ص) حذف کرده‌ام که زشت بوده است؛ همچنین مطالبی را حذف کرده‌ام که مردم به آن میل نداشته و از آن بدشان می‌آید.

وی اضافه کرد: مورخان حدس می‌ زنند که ابن هشام در بخشی از کتاب سیره خود فضائل اهل‌بیت(ع) را آورده بود که ابن اسحاق به دلیل میل نداشتن مردم به آن، حذفشان کرده است.

تاریخ شناس حوزوی گفت: مورخان شیعه می‌ گویند که حضرت امام علی(ع) فواطم را از مکه به مدینه هجرت داده است اما ابن هشام از این مطلب سخنی نیاورده و می‌گوید عده‌ای از اصحاب از مدینه به مکه آمده و فواطم را هجرت دادند.

لزوم مطالعه قاموس الرجال پیش از استفاده از تنقیح المقال

وی خاطرنشان کرد: مورخ گاهی اوقات به واسطه پیوستگی تاریخ با علوم دیگر مجبور می‌شود تا به کتاب رجال و تراجم مراجعه کند؛ از این رو مورخان در برخی از مواقع به تنقیح المقال مراجعه می‌کنند.

حجت‌ الاسلام پیشوایی بیان کرد: مورخان نباید فراموش کنند که هیچگاه بدون مراجعه به قاموس الرجال، به صورت مستقیم به سوی کتاب تنقیح المقال نروند.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی با بیان این‌ که کتاب تاریخ طبری مسند است، گفت: اهل فن در صورت نیاز باید با توجه به سند مطالب درج شده در کتاب تاریخ طبری، از این کتاب نقل مطلب کنند.

نکته‌ای در استفاده از کتاب‌های علامه عسگری

وی با بیان این‌که علامه عسگری یک قضیه با اجزای مختلف را با استناد به چندین سند و مدرک نقل می‌کند، ابراز کرد: این در حالی است که بسیاری از سندهای ذکر شده در کتاب‌ های علامه عسگری، تنها بخشی از مطلب را ذکر کرده‌اند و مورخان باید به این موضوع توجه داشته باشند.

حجت‌الاسلام پیشوایی با بیان این که مؤسسه امام خمینی در گروه تاریخ طی 12 سال یک تاریخ جامع حضرت سید الشهدا(ع) نگارش شده است، گفت: این کتاب به صورت قطعی، جامع و تحلیلی نوشته شده و دانشجویان با مراجعه به آن از مطالب تاریخی آن زمان بی نیاز می‌شوند.

وی عنوان کرد: یک سیر مطالعاتی تاریخی از سوی معاونت تهذیب حوزه به چاپ رسیده که تاریخ زمان های مختلف را ذکر کرده است و به دانشجویان پیشنهاد می‌ دهیم که این سیر را مطالعه کنند.