تفاوت حلم و صبر در قرآن
بخشی ازتفسیر سوره فصلت دربیان آیت الله العظمی جوادی آملی که به تفاوت اساسی حلم و صبر پرداخته اند را برایتان منتشر می کنیم.
*تفاوت حلم و صبر
فرق اساسي حلم و صبر در اين است، صبر کاري است که در بيرون بر انسان وارد مي شود و انسان بايد در برابر آن خويشتن داري کند؛ يعني مشکل را حل کند و آن يا صبر «عَلَی الطَّاعَةِ» است، يا صبر «عِنْدَ الْمُصِيبَةِ» است، يا صبر «عَنِ الْمَعْصِيَة»؛[1] يعني يا بايد طاعتي را انجام دهد که دشوار است، روزه ماه مبارک رمضان را مي گيرد, اعتکاف را انجام می هد, اين صبر در طاعت است. يک وقت است که خداي ناکرده مصيبت سختي بر انسان وارد مي شود که اين صبر «عِنْدَ الْمُصِيبَةِ» است. کساني که ﴿إِذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ﴾[2] اين ها کساني هستند که ﴿أُولئِکَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ﴾،[3]
صبرِ «عَنِ الْمَعْصِيَة» نه «عِند الْمَعْصِيَة»، مثلا جواني، خيال کرده خطري در پيش هست، فوراً صبر کرده، ﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ﴾[4] را رعايت کرده، اين صبر «عَنِ الْمَعْصِيَة» است. اين معني صبر است؛ امّا اگر برای انسان حادثه اي پيش آمد و او عصباني نشد، اين جزء صبر نيست، اين جزء حلم است. بار سنگين غضبي بر روي او پيدا شد، اگر اين غضب او را وادار کرد که خلاف بگويد و دست به خلاف بزند، معلوم مي شود حليم نيست، اين بار را نتوانست ببرد؛ اما اگر «عند الغضب» آن «طيش» و حمله و خشم را مهار کرده است و اين بار سنگين غضب را بُرد، مي گويند او شخصی حليم است؛ در تعبيرات فارسي مي گويند بردبار است. کلمه اي که به تنهايي معناي حلم را برساند ما در فارسي نداريم، يا پيدا نکرديم، اين نظير صبر نيست، صبر کاملاً از مسئله حلم بيرون است، حلم کاملاً از مسئله صبر جداست.
*حلم از اوصاف برجسته الهي
حلم از اوصاف برجسته و اسماي حسناي ذات اقدس الهي است که خدا حليم است. درباره انبياء و درباره اهل بيت(عليهم السلام) همین طور است و به عالمان دين هم دستور دادند که علم فراهم کنيد و وزير علم را که حلم است تهيه کنيد. وزير به کسي مي گويند که وِزر, سنگيني آن بار را به دوش بکشد. در بخش پاياني سوره مبارکه «فتح» فرمود ملّت مسلمان ملّتي است که وزير سرِ خود دارد، وزيرِ او از خود اوست، مثل خوشه گندم، اين خوشه گندم وزيرش از خودش است،
فرمود: ما امت اسلامي را در تورات و انجيل معرفي کرديم که امت اسلامي چگونه هستند ﴿کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوي عَلي سُوقِهِ﴾،[5] مثل يک خوشه گندم هستند که اين خوشه گندم؛ نظير خوشه گُل نيست که به فکر ظرافت و شفافی باشد، بلکه چنین مي گويد: من مي خواهم بار بدهم, ميوه بدهم, روي پاي خودم بايستم، و ساق داشته باشم، من تا کمربند از خودم نداشته باشم که نمي توانم بايستم و ميوه بدهم، آن‌که مي خواهد گُل دهد خيلي به اين فکر نيست که حالا کمربند داشته باشد، مي بينيد اين شاخه صاف مي رود بالا؛ اما خوشه گندم و جو و برنج و اين ها بعد از چند سانت فوراً کمربند محکمي از خودشان مي زنند اين را مي گويند وزير,
فرمود: ﴿فَآزَرَهُ﴾ اين ﴿فَآزَرَهُ﴾؛ يعني وزير درست کرده، ثِقل و وزانت و سنگيني خود را خودش تهيه کرده، از خود وزير دارد، وزيرِ خودي دارد نه بيگانه, به چوب و به قیم و مانند آن تکيه نمي‌ذکند، تا اگر باد وزيد و آن ها کنار رفتند اين بيفتد، لذا احساس می کند اگر کمربند نداشته باشد و خود کفا نباشد، ممکن است کسي تحريمش کند، آن چوب را از او بگيرد و چون مي خواهد ميوه دهد. ﴿فَآزَرَهُ﴾ وقتي وزير از خود داشت, کمربند از خود داشت, گِره از خود داشت، ﴿فَاسْتَغْلَظَ﴾ نيرومند مي شود، آن وقت ﴿فَاسْتَوي عَلي سُوقِهِ﴾ روي ساق خودش مي ايستد، آن وقت ميوه خودش را مي دهد. فرمود ما مسلمان ها را در تورات و انجيل اين چنين معرفي کرديم؛ اين يک جمله خبريه است که به داعي انشا القا شده؛ يعني مسلمانان اين‌چنين باشيد، ما شما را اين چنين معرفي کرديم؛ يعني مسلمان آن است که روي پاي خودش بايستد.
به هر تقدير حلم و بردباري چيزي است که کاملاً مرز آن از صبر جداست، حادثه سنگيني که در درون انسان غضب کرده پيدا شد اگر بتواند اين بار را ببرد؛ در چنين حالتي مي گويند اين شخص حليم است؛ پس صبر چيز ديگر است و حلم چيز ديگر.
پرسش: ببخشيد حليم و کريم..
پاسخ: آن «کظيم» «کظم غيظ» است، «غيظ» با همان حلم سازگارتر است، آن فرو نشاندن حرف ديگر است و بردن اين بار که به مقصد برساند و به‌جا مصرف کند، حرف ديگر است. يک وقت است کسي از هر نظري بي تفاوت است، يک وقت است نه, اين خشم خود را به کار مي برد، فرمود: ﴿وَ لْيَجِدُوا فيکُمْ غِلْظَةً﴾[6] يا به وجود مبارک پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) فرمود: ﴿جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ﴾،[7] کجا اين خشم را به کار ببرد، کجا به کار نبرد، اين با حلم سازگار است.
پایگاه اطلاع رسانی اسرا
[1]. الکافي(ط ـ الإسلامية)، ج 2، ص91.
[2]. سوره بقره, آيه156.
[3]. سوره بقره, آيه157.
[4]. سوره نور, آيه30.
[5]. سوره فتح, آيه29.
[6]. سوره توبه, آيه123.
[7]. سوره توبه, آيه73؛ سوره تحريم, آيه9.
منبع: حوزه
افزودن دیدگاه جدید