دکتر رضا عیسی نیا*

مجلس بیست و هشتم-دولت و ملت، همدلی و هم زبانی

تاریخ انتشار:
جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس تاکنون، با مشکلات فراوانی، از جمله: درگیری ها و آشوب های ترکمن صحرا، کردستان، آذربایجان و خلق عرب، جنگ عراق علیه ایران و مشکلات اقتصادی و مسائل نگران کننده ای چون تروریسم، مواجه بوده است
مجلس بیست و هشتم-دولت و ملت، همدلی و هم زبانی

اشاره

مقدمه

جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس تاکنون، با مشکلات فراوانی، از جمله: درگیری ها و آشوب های ترکمن صحرا، کردستان، آذربایجان و خلق عرب، جنگ عراق علیه ایران و مشکلات اقتصادی و مسائل نگران کننده ای چون تروریسم، مواجه بوده است؛ ولی با رهبریِ بادرایتِ امام خمینی-رحمه الله- و مقام معظم رهبری و با همکاری و همیاری ملت شریف، توانست بر تمامی مشکلات چيره آید؛ به طوری که هرچه جمهوری اسلامی جلوتر رفت، نقشه های دشمنان برای شکست انقلاب عظیم، پیچیده تر شد و البته تیزبینی های رهبر، توأمان با همراهی مردم در خنثا نمودن آن، موفق بوده است. بنابراین، نباید هیچ وقت دشمن را بی برنامه فرض نمود؛ بلکه همیشه باید نسبت به دشمن، هوشیار و اهل تدبیر بود.

با توجه به مسائل و چالش های مهمی که رهبری مشاهده می کردند، سال 1394 را سال همدلی نامیده اند؛ سالی که اوضاع حساسی در ایران، منطقه و جامعه جهانی حکم فرما می باشد؛ چون از سویی جمهوری اسلامی ایران با فرصت هایی چند همراه است؛ مانند همراهی مردم با نظام و هدف های آن در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان، نیز پیشرفت های علمی که در دوران تحریم به وجود آمده است؛ اما از سوی دیگر، با چالش هایی چون: تحریم در قالب مذاکرات هسته ای، تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی و نیز اختلاف ها و منازعه ها بین ملت هاي مسلمان در کشورهای جهان اسلام روبه رو هستیم.

برای مقابله با دشمنان، ایستادگی در برابر توطئه آنان و رفع اختلاف های جناحی و گروهی، کاهش شکاف های اجتماعی و بی اعتمادی، به وحدت و یکپارچگی و همنوایی و اعتماد هرچه بیشتر دولت با مردم، و مردم با دولت، و حتی قوای سه گانه نیازمند می باشیم. در همین راستا، با درایتِ رهبر فرزانه، امسال به سال همدلی نامگذاری شد تا بتوان به ایرانی مقتدر، عزیز و با شکوه دست پیدا کرد. دست یافتن به آرزوهایی چون: پيشرفت اقتصادى، اقتدار و عزّت منطقه اى و بين المللى، جهش هاى علمى و نیز عدالت قضایى و اقتصادى، فقط به واسطه همكارى هاى صميمانه ميان ملت و دولت تحقق خواهد یافت.

در رویکرد جامعه شناسی، با پنج نهاد اجتماعی مواجه هستیم:

1. خانواده؛ 2. آموزش؛ 3. اقتصاد؛ 4. دولت (سیاست)؛ 5. دین. در این میان، نهاد خانواده، کوچک ترین نهاد اجتماعی، و نهاد دولت، عالی ترین نهاد است و هریک برای تحقق و استمرار خویش، نیازمند همدلی می باشند؛ مثلاً همدلی در نهاد خانواده، موجب درک احساس های قلبی اعضای خانواده می شود. در سایه همدلی مشکلات زندگی با موفقیت پشت سر گذاشته می شود. در نهاد دولت نیز تحقق سیاست های کشوری، همچون سیاست داخلی و خارجی یا سیاست اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، در گرو همدلی و همزبانی بین دولت و مردم یا همدلی بین دولتمردانِ قوای سه گانه با یکدیگر ممکن خواهد بود.

برای رسیدن به همدلی، باید دولت و ملت به اصولی پایبند باشند تا بتوانند به آن نایل آیند؛ از جانب دولت، اصولی چون: شفافیت، قانون و قانون مداری، پاسخگویی، عدالت و عدالت ورزی، مسئولیت پذیری، اعتماد سیاسی، وفای به عهد و امانت داری و مشورت، و از جانب ملت، اصولی همچون: مشارکت، احساس برابری، وفاداری به حکومت، خیرخواهی، پایبندی به رأی دادن و مطیع بودن در برابر قانون.

عملی سازی این اصول، مساوی است با دستیابی به نظامی که حیات سیاسی و اجتماعی اش بر پایه همدلی پایه گذاری شده باشد که پیامدهایی مانند: نشاط، امیدواری، اطمینان و توسعه پایدار را خواهد داشت.

معناي هم زبانی و همدلی

در رویکرد روان شناسی، همدلی (Empathy) یعنی اینکه احساس طرف مقابل را درک کنیم و مسائل را نه از منظر خودمان، بلکه از نگرش و دنیای فرد دیگری بنگریم؛ اما برای بیان معنای همدلی از نظر جامعه شناختی، از اشعار مولانا مدد می گیریم. در دفتر سوم ضمن بیان داستان هدهد یا مرغان و حضرت سلیمان-علیه السلام-، می سراید:

چون سلیمان را سراپرده زدند

جمله مرغانش به خدمت آمدند

وقتی حضرت به نبوت و حکومت رسید، مرغان، یعنی ملت و افراد، همگی برای خدمت به وی از یکدیگر سبقت می گرفتند. اینکه آنن از هم گوی سبقت می ربودند، برای این بود که حضرت را از خويش و از جنس خود می دانستند:

هم زبان و محرم خود یافتند

پیش او یک یک به جان بشتافتند

جمله مرغان ترک کرده چیک چیک

با سلیمان گشته اَفصح مِن اَخیک

وقتی مرغان یک منفعت برتر و عام و در سطح ملی را دیدند، از خوش وبش با همدیگر گذر کردند و با حضرت گشاده سخن می گفتند.

هم زبانی خویشی و پیوندی است

مَرد با نامحرمان چون بندی است

ای بسا هندو و ترک هم زبان

ای بسا دو ترک چون بیگانگان

پس زبان محرمی خود دیگرست

همدلی از هم زبانی بهتر است

غیر نطق و غیر ایما و سِجِل

صدهزاران ترجمان خیزد ز دل

همدلی یعنی اینکه فرد بتواند زندگی را درک کند تا بتواند انسان های دیگر را حتی وقتی با او بسیار متفاوت هستند، بپذیرد و به آنها احترام گذارد.

هم زبانی و همدلی، در کجا و با چه کسی؟

تنها با کسانی می توان همدل بود که به اصول و مبانی پذیرفته شده پایبند باشند. كسانى را که براى دشمن كار مى كنند و مشتاق سلطه بیگانگان هستند، از دايره همدلی خارج می دانیم. كسانى كه در قول و عمل، وحدت را مى شكنند و در جهت خواست دشمن حرکت مى كنند یا بلندگوى افكار و اهداف دشمنان هستند، هرگز با آنان نمی توان همدلی و همکاری داشت؛ اما كسى كه سخن ملت را مى گويد، از زبان ملت حرف مى زند و در راه مصالح ملت گام برمى دارد و استقلال ايران و پیشرفت علمی ملت برايش داراى اهميت است، شایسته همدلی است.[1]

با کسانی و در فضایی می توان به سوی همدلی یا رفتارهای همدلانه گام برداشت که ویژگی های زیر را داشته باشند:

1. دوست داشتن مردم جامعه؛

2. تحمل افراد کشور با رویکردهای مختلف و حتی مخالف؛ اما پایبند به اصول؛

3. روابط بین مردم، بدون پرخاشگری؛

4. احترام قایل شدن برای اعضای جامعه یا شهروندان؛

5. شنونده خوب بودن؛

6. احترام نهادن به دیگران؛

7. خودآگاهی و خودشناسی بیشتر؛

8. صادق بودن؛ یعنی نقش بازی نکردن برای رسیدن به اهداف و نقاب بر چهره نداشتن؛

9. درک نیازها و توانمندی های طرف مقابل؛

10. تحمل افراد مختلف و مخالف و پذیرش آنها همان گونه که هستند؛

11. تحمل آرای مخالف.

مبانی و اصول همدلی دولت و ملت

دولت و ملت باید زبان محرمی پیدا کنند؛ چون به تعبیر مولانا، زبان محرمی، زبان دیگر است که بر پایه همدلی اتفاق می افتد؛ نه بر پایه خون و نژاد یا گروه بازی ها. زبان محرمی، دنبال ایران برای ایرانیان است و نه برای گروه خاص و یا فلان جناح سیاسی. پس، وقتی دولت و ملت به این مرتبه از همبستگی و انسجام رسیدند، دیگر نیازی نخواهد بود که دولت ها با ابزارهایي چون: زر، زور و تزویر، و ملت ها بر مبنای رشوه، ریاکاری و نیرنگ با هم بِده بِستان داشته باشند و یا خواسته هايشان را از همدیگر طلب نمایند؛ بلکه وقتی به زبان محرمی و همدلی مجهز شدند، از ابزاری غیر از نطق، ایما و سجل (ضبط و نوشته)، با هم مراوده خواهند داشت که در آن لحظه، می توان این شعار مولانا را مطرح کرد: صدهزاران ترجمان خیزد ز دل .

اصول و مبانی همدلی کدام اند و برای تحقق همدلی میان دولتمردان و شهروندان، نیازمند عملی کردن چه اصولی از طرف دولت یا ملت می باشیم؟ پاسخ را در دو سطح دنبال می کنیم: 1. اصولی را که دولت و دولتمردان باید رعایت کنند؛ 2. اصول و مبانی ای که ملت باید به آن پایبند باشند.

الف. اصولی و مبانی دستیابی دولت به همدلی

اگر این اصول از طرف دولت رعایت گردد، نظام سیاسی به همدلی دست پیدا خواهد کرد و با رسیدن به همدلی، پایداری نظام تضمین خواهد شد؛ برخی از اصول، عبارت اند از:

1. شفافیت

شفافیت، بیانگر ایجاد اعتماد متقابل بین حکومت و عامه مردم از طریق تأمین اطلاعات و تضمین دسترسی آسان به اطلاعات لازم و کافی می باشد. شفافیت، یعنی آزادگذاشتن جریان اطلاعات و قابل دسترس بودن آن برای همه کسانی که در ارتباط با تصمیمات هستند. درباره این اصل می توان به سخنان رهبری در باره توافقات لوزان اشاره داشت. ایشان به مسئولان تأکید می کنند که باید مردم و به خصوص نخبگان را در جریان جزئیات مذاکرات هسته ای قرار دهند و آنها را از واقعیات آگاه کنند؛ زیرا هیچ چیز محرمانه ای وجود ندارد؛ چون در جریان قراردادن مردم و نخبگان از جزئیات، مصداق همدلی مسئولان با مردم می باشد و این یعنی اصل شفافیت. رهبر معظم انقلاب می فرماید:

همدلی، یک موضوع دستوری نیست؛ بلکه باید آن را به وجود آورد و رشد داد که شرایط کنونی، فرصت مناسبی برای به وجودآمدن همدلی با مردم است. [2] البته شفاف سازي بدين معنا نيست كه مسائل امنيتي و اسرار و اطلاعات نظامي كشور در اختيار همگان قرار گيرد چراكه اين كار، ضررهاي جبران ناپذيري در پي خواهد داشت.

2. قانون مداری

قانون و قانون مداری، یعنی اجرای قوانینی که برای همه سودمند است و استثنایی بین شهروندان قائل نبودن، آن هم بر اساس حقوق پایه انسانی و ملاحظه ارزش های متداول سخت گیری در اجرای قوانین. یکی از تعهدات دولت به شهروندان، بازستاندن حقوق ستمدیدگان از ستمگران می باشد.[3]

3. پاسخگویی

تصمیم گیران بخش دولتی، خصوصی و مدنی، باید در برابر عموم مردم پاسخگو باشند. در تفکر اسلامی، حکمرانی و مدیریت، به مفهوم امانت داری وخدمت گذاری است و هیچ گونه سلطه جویی و تحکّم در آن راه ندارد. ازاین رو، زمامداران و کارگزاران، امین و پاسدار حقوق مردمان و در برابر آنان مسئول و پاسخگو می باشند.

مقام معظم رهبری ضمن اینکه ملت را کارفرما و ولی نعمت انقلاب و دولت را کارگزار معرفی می کند، می فرماید: کارگزار و کارفرما، ویژگی هایی دارند که مهم ترین آنها، گزارش دهی و شفاف سازی و پاسخگویی کارگزار نسبت به کارفرماست. [4] شايد بر هيمن اساس بود كه ايشان سال 1383 را سال پاسخگويي سه قوه نامگذاري نمودند.

4. عدالت ورزی

عدالت، یعنی اینکه دولت جهت بهبود رفاه شهروندان، فرصت هایی برابر را برای همگان فراهم نماید. در ادبیات اسلامی، سیاست ملاک دارد و مهم ترین ملاکش، عدالت است؛ حضرت علی-علیه السلام- می فرماید: مِلاکُ السَّیِاسَةِ الْعَدْلِ؛[5] معیار سیاست، عدالت است. ادبیات سیاسی ای که شیعه به دنبال آن است، نفی سلطه و برتری جویی حاکم می باشد؛ چراکه علی-علیه السلام- به مالک اشتر می گوید: مبادا بگویی اکنون بر آنان مسلّطم، از من فرمان دادن است و از آنان اطاعت کردن؛ زیرا چنین گفتاری، عین راه یافتن فساد در دل و خرابی در دین و نزدیک شدن تغییر و تحول [در قدرت] است. [6] حضرت برپا داشتن عدالت را عامل ثبات نظام ها دانسته: ثباتُ الدُّولَ بإقامَةِ سُنَنِ الْعدلِ؛ ثبات و پابرجابودن دولت ها، به برپاداشتن عدالت است. [7] و هرگز چیزی چون عدالت ورزی، دولت ها را حفظ نمی کند و مستحکم نمی دارد. [8] اصولاً عدالت، نظام بخش حکومت[9]و نگهدارنده مردم است. [10]

5. مسئولیت پذیری

مدیران حکومتی نسبت به خواسته های عمومی حساسیت داشته باشند و تلاش نمایند رذایل، یعنی: فقر، بیکاری، دروغ و حسد، از جامعه زدوده شود و در عوض، فضایل اخلاقی پایه همبستگی اجتماعی و سیاسی قرار گیرد. درباره مسئولیت انسان، در فرهنگ اسلامی توصیه های بسیاری شده است؛ از جمله امام علی-علیه السلام- می فرماید: از خدا بترسید درباره بندگان خدا و شهرهای او؛ زیرا حتی نسبت به سرزمین ها و چارپایان مسئول هستید. [11]

آدمی با سه نوع مسئولیت مواجه است:

1. مسئولیت در مقابل وجدان خود: در این باره گفته شده که هرکس قدر خویشتن را شناخت، خود را به سبب امور فنا شونده به پستی نمی کشاند.[12] رستگاری انسان، به پاک نگه داشتن نفس[13] از هر نوع پلشتی و بدکاری است.

2. مسئولیت در برابر اجتماع: در فرهنگ اسلامی در باب مسئولیت در مقابل اجتماع، در پنج سطح سفارش شده است:

الف. احساس مسئولیت کردن و احترام گذاشتن به مال، جان و ناموس یکدیگر. رسول خدا-صلی الله علیه و آله- فرمود: احترام جان ها و اموالتان بر یکدیگر، مانند احترامی است که امروزتان در این ماه و این سرزمین دارد؛ تا روزی که خدا را ملاقات کنید و از اعمالتان پرس وجو کند. [14]

ب. تعاون و همکاری، دومین سطح از سطوح مسئولیت در مقابل اجتماع می باشد که خداوند به آن سفارش نموده است.[15] پیامبر-صلی الله علیه و آله- می فرماید: مسلمان، سی حق برگردن برادر مسلمانش دارد... باید او را یاری رسانده، اگر ظالم است، او را از ستم باز دارد و اگر مظلوم است، برگرفتن حقش کمک کند. [16]

ج. شهروند مسلمان باید در رفع گرفتاری افراد جامعه احساس مسئولیت کند.[17]

د. امر به معروف و نهی از منکر. خداوند می فرماید: مردان و زنان مؤمن، همه ياور و دوستدار يكديگرند. خلق را به كار نيكو وادار و از كار زشت منع مى كنند. [18]

هـ. خدمات رسانی. بندگان، عیال خدا هستند. بهترین فرد نزد خدا، کسی است که بیشتر به عیال خدا سود برساند و خانواده ای را خوشحال کند.[19]

3. مسئولیت در مقابل خدا: شامل تکالیفی می شود که از ناحیه الهی بر عهده انسان قرار گرفته است؛ مانند انجام واجبات و ترک محرّمات.

6. اعتماد سیاسی

یکی دیگر از اصولی که دولت جهت گام برداشتن به سوی همدلی باید رعایت کند، اعتماد می باشد. اعتماد سیاسی، ارتباط نزدیکی با کارآمدی حاکمان دارد و بیانگر درجه ای از انتظار شهروندان از توانایی و موفقیت حاکمان است که متناسب با انتظار مردم باشد.[20]

اعتماد و جلب نظر مردم، از امور لازم است؛ چنان که پیامبر اکرم-صلی الله علیه و آله- به دنبال این بود که مردم را به سوی دین و روش نیکو جلب کند.[21] سیاست ورزی در دنیای امروزی به گونه ای است که بدون اعتماد نمی توان پای در قلمرو سیاست گذاشت. کارآمدی دولت ها و نهادهای حکومتی، تا اندازه چشمگیری در گرو اعتماد شهروندان به آنها و در نتیجه، همکاری بهتر با آنان است. اعتماد سیاسی معمولاً سه متعلق دارد: 1. نظام سیاسی؛ 2. نهادهای سیاسی؛ 3. کنشگران سیاسی. هریک از این سه سطح اعتماد، ممکن است به صورت های مختلفی در جوامع بروز کند.[22] تنها راه جلوگیری از فساد اداری و خیانت در بیت المال، پس از ایمان محکم، احساس بی نیازی است و این وظیفه دولت است تا به صورت آشکار یا پنهان آن را در آحاد کارمندان و شهروندان ایجاد کند. حضرت علی-علیه السلام- می فرماید: پس، بر کارهای آنان مراقبت دار و در پنهان کسانی را که راستگو و وفاپیشه اند، بر آنان بگمار؛ زیرا مراقبت پنهانی، بیشتر آنان را به پاکی و امانت داری وا می دارد و بهتر می توانند به مردم مهربانی کنند؛ یعنی حُسن خدمت نشان دهند. [23]

حکمرانان باید توجه داشته باشند که هیچ وسیله ای برای جلب اعتماد والی به رعیت، بهتر از نیکوکاری به مردم و تخفیف مالیات و عدم اجبار مردم به کاری که دوست ندارند، نمی باشد. [24] به جهت اهمیت اصل اعتماد در همدلی است که رهبر فرزانه جمهوری اسلامی می فرماید:

هرچه بین ملت و دولت صمیمیت بیشتر و همکاری بیشتر و همدلی بیشتری باشد، کار ها بهتر پیش خواهد رفت. باید به یکدیگر اعتماد کنند؛ هم دولت، ملت را به معنای واقعی کلمه قبول داشته باشد و ارزش و اهمیت و توانایی های ملت را به درستی بپذیرد، هم ملت به دولت که کارگزار کارهای اوست، به معنای حقیقی کلمه اعتماد کند. [25]

7. وفای به عهد و امانت داری

در باور اسلامی، یکی از اصول همدلی دولت، داشتنِ بینش امانت الهی است؛ یعنی دولت خوب، دولتی است که حکومت را طعمه خود نداند؛ بلکه حکومت را امانت الهی بداند.[26] بر اساس این بینش و باور است که استاد شهید مرتضی مطهری در تفسیر آیه امانت می نویسد:

قرآن کریم، حاکم و سرپرست اجتماع را به عنوان امین و نگهبان اجتماع می شناسد و حکومت عادلانه را نوعی امانت که به او سپرده شده و باید ادا نماید، تلقی می کند. [27]

8. مشورت

خداوند سبحان در سوره آل عمران[28] درباره مشورت، آیه ای را نازل کرده که بیانگر سه دستور برای دولتمردان می باشد.

الف. ملایمت و ملاطفت و دوری از هرگونه بدخویی. این کار، پایه و اساس جذب نیروهای مردمی و مایه جلوگیری از یأس و طرد آنان می شود.

ب. چشم پوشی از ناروایی هایی که گاهی از برخی سر می زند و طلب آمرزش برای آنان. این امر، مایه دلگرمی همگان می شود.

ج. مشورت مستمر با مردم. این کار، نور امید را بر دل ها می تاباند و همگان را به حضور در تمامی صحنه های سیاسی وا می دارد. حضور همیشگی مردمی، نیرومندترین پشتوانه استواریِ نظام حاکم است؛[29] محقق نائینی می گوید:

چقدر از مدالیل کتاب و سنّت و احکام شریعت و سیره پیامبر و امامِ خود بی خبریم و به جای آنکه شورای عمومی ملی را هذه بضاعتنا ردّت إلین بگوییم، با اسلامیت مخالفش می شماریم. [30]

ب. اصولی و مبانی دستیابی ملت به همدلی

ملت برای عملی سازی همدلی، لازم است که به اصولی باور داشته باشد و در تحقق و عینی سازی آن تلاش کند. عمده ترین اصول و شاخص های الگوی همدلیِ ملت عبارت اند از:

1. مشارکت

مشارکت سياسي که برجسته ترين گونه مشارکت محسوب مي شود، در واقع، ورود به عرصه انتخاب شدن يا انتخاب کردن به منظور دخالت در تصميم گيري و تصميم سازي هاي خُرد و کلان سياسي که با سرنوشت جامعه ارتباط دارد، می باشد. مشارکت سياسي، از رأي دادن شروع مي شود و در سطوح بعد، به صورت علاقه اندک به سياست، مشارکت در بخش هاي سياسي غيررسمي، عضويت انفصالي در يک سازمان شبه سياسي، جست وجوي مقام سياسي يا اداري، ادامه مي يابد. [31] این مفهوم، با مهم ترین مباحث مربوط به علم سیاست، نظیر: احزاب، گروه های فشار، رابطه مردم و حکومت، جامعه مدنی، پیوند عمیق و ناگسستنی دارد.

مشارکت سیاسی، مقوله ای تشکیکی است که مصادیق آن از نظر مرتبه، با یکدیگر به لحاظ صرف وقت و هزینه متفاوت است؛ مشارکت هایی همچون عضویت در احزاب سیاسی و شرکت در راهپیمایی ها، اعتصاب و تحصن، وقت گیر و پرهزینه اند. در مقابل، مشارکت انتخاباتی که متداول ترین نوع مشارکت می باشد، با صرف هزینه ای ناچیز و با حضور در پای صندوق آرا محقق می گردد. بر همين اساس است كه امام راحل و مقام معظم رهبري بارها بر مشاركت سياسي همگان تأكيد نموده اند. اين مشاركت سياسي كه در عرصه هاي مختلف مانند شركت در راهپيمايي ها و انتخابات نمود پيدا مي كند، همدلي مردم و دولت را به نمايش مي گذارد.

2. احساس برابری

فرهنگ اسلامی، به تساوی افراد در بهره مندی در بیت المال شعار داده و در صدد اجرای چنین فرهنگی است؛ امام علی-علیه السلام- می فرماید:

از آدم ابوالبشر فرزندی به عنوان غلام یا کنیز متولد نگردیده، تمام فرزندان او از روز نخست آزاده بودند... اکنون قدری از اموال نزد من است و میان سفید و سیاه، برده و آزاده، فرق نخواهم گذاشت و آن را به طور مساوی تقسیم می کنم. [32]

امام خمینی-رحمه الله- در باره مراعات حقوق دیگران می گوید:

در اسلام، مابین اقشار ملت ها هیچ فرق نیست. در اسلام، حقوق همه ملت ها مراعات شده است، حقوق مسیحیین مراعات شده است، حقوق یهود و زرتشتیین مراعات شده است. تمام افراد عالم را، بشر می داند و حق بشری برای آنها قائل است. [33]

جامعه ای که مدعی است بر مبنا و اصول دینی، آن هم اسلام زندگی می کند، در آن باید همه انسان ها برابر باشند و مال، قبیله، نسب، رنگ و مقام نباید تأثیری در ماهیت انسانی آنها داشته باشد. امام علی-علیه السلام- می فرماید:

وَمَا الْجَلِيلُ وَاللَّطِيفُ وَالثَّقِيلُ وَالْخَفِيفُ وَالْقَوِيُّ وَالضَّعِيفُ فِي خَلْقِهِ إِلَّا سَوَاءٌ؛ همه موجودات: سنگین و سبک، بزرگ و کوچک، نیرومند و ضعیف، در اصول حیات و هستی یکسان اند. [34]

3. وفاداری به حکومت

یکی دیگر از اصول همدلی ملت، وفاداری به حکومت می باشد. شهروندان باید در پیمانشان وفادار باشند. دولتی قدرتمند است که وفاداری شهروندان را داشته باشد. برخی بر این باورند که آیه وَأَنْفِقُوا في سَبيلِ اللَّهِ وَلا تُلْقُوا بِأَيْديكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ [35] به این مطلب اشاره دارد که اگر شهروندان از مساعدت شایسته در راه پیشرفت و اقتدار نظام دریغ کنند، با دست خود موجبات نابودی خویش را فراهم کرد ه اند.[36]

4. خیرخواهی

یکی دیگر از اصول همدلی شهروندان، خیرخواهی برای مسئولان می باشد. بر شهروندان است که کاستی های دولت را به دولتمردان هشدار بدهند؛ چون در فرهنگ اسلامی، یکی از سه دستور پیامبر-صلی الله علیه و آله- به مردم، نسبت به دولتمردان است که فرموده: اَلنَّصیحَةُ لأئِمَّةِ المُسلِمین. پس، بر شهروندان است که به دور از هر آلایشی، به مسئولان اندرز پاک دهند.[37] در این باره مقام معظم رهبری در سخنان نوروز سال 1394ش فرمودند:

من، هم به مردم این توصیه را عرض می کنم که با دولت بایستی مهربانانه و با نگاه همراهی و همدلی سخن گفت. هم به مسئولان کشور، در سه قوه، این را تأکید می کنم که آنها هم باید با منتقدان خود و با کسانی که از آنها انتقاد می کنند، رفتار مناسبی داشته باشند، آنها را تحقیر نکنند، به آنها اهانت نکنند.

5. پایبندی به رأی دادن و پیروی از قانون

پایبندی به رأی دادن و مطیع بودن در برابر قانون، یکی دیگر از اصول همدلی شهروندان است. امام باقر-علیه السلام- می فرماید: إذا ولَّیناهم ضَرَبناهم بالسوطِ، فَانتَهُوا وَ إلا ضَرَبناهُم بِالسَّیفِ عَلَیهِ؛[38] اگر سلطه و قدرت در دست ما بود، کسانی را که تن به مقررات نمی دادند، با تازیانه وادار به تسلیم می کردیم و اگر علاج نمی شدند، شمشیر به کار می بردیم.

پیامدهای همدلی دولت و ملت

ـ پیشگیری از رفتارهای ناخوشایند دولت یا ملت؛ زیرا هر دو به یکدیگر اعتماد داشته و نگران رفتار و عمل هم می باشند؛

ـ بالا رفتن اعتماد و اطمینان طرفین و به وجودآمدن احساس خوشایند و مثبت و همراه شدن زندگی با نشاط؛

ـ اگر حیات سیاسی بر پایه همدلی استوار شود، مساوی است با عقل جمعی؛ که اخذ تصمیمات صحیح تر را به دنبال خواهد داشت؛

ـ چون ملت به حاکمان و حکّام به ملت اعتماد و اطمینان دارند، از بسیاری تعارض ها و سوء تفاهم ها جلوگیری خواهد شد؛

ـ موجب اعتماد به نفس ملت و دولت و به عبارتی موجب تحقق خودباوری در برطرف کردن مشکلات خواهد شد؛

ـ همدلی، باعث امنیت روانی و آسایش خاطر طرفین خواهد شد؛

ـ میل به شرکت در فعالیت های گروهی را افزایش خواهد داد؛

ـ موجب عمران و توسعه سیاسی و آبادانی اقتصادی و رشد فرهنگی و انسجام اجتماعی خواهد شد؛

ـ و... .

 

منبع : ره توشه راهیان نور رمضان 94

-------------------------------------------------------

پی نوشت :

* عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

[1]. برداشتی از بيانات مقام معظم رهبری در مراسم هفدهمين سالگرد ارتحال حضرت امام خمينى-رحمه الله-، 14/3/1385.

[2]. پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري، سخنان رهبر معظم انقلاب درباره مسئله هسته ای و تحولات یمن، نشانی صفحه اینترنتی: http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=13060

[3]. در این باره، امام علی7 می فرماید: أخَذَ اللهُ عَلَی العُلَماءِ أَن لایُقارّوا عَلی کَظَّهِ ظالمٍ وَلاسَغَبِ مَظلومٍ؛ خداوند از دانایان پیمان گرفته که در صورت قدرت، در مقابل شکم بارگی ستمگران و بینوایی ستمدیدگان خاموش ننشینند. (ر.ک: نهج البلاغه، خطبه 3)

[4]. بيانات رهبر معظّم انقلاب اسلامى به مناسبت حلول سال ۱۳۹۴ش، نشانی صفحه اینترنتی:

http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bayanat&id

[5]. جمال الدین محمد خوانساری، شرح غرر الحکم ودرر الکلم، ج 6، ص 116.

[6]. محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، نامه 53، ص 567.

[7]. خوانساری، شرح غرر الحکم ودرر الکلم، ج 3، ص 352.

[8]. همان، ج 5، ص 70.

[9]. امام علی7 می فرماید: اَلْعَدْلُ نِظامُ الاُمْرَةِ. (ر.ک: شرح غررالحکم، ج 1، ص 40)

[10]. همان، ص 37: الْعَدْل قَوامُ الرَّعِیَّةِ.

[11]. حضرت علی7 می فرماید: اتَّقُوا اللَّهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِم . (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 9 ، ص 288، خطبه 168؛ فیض الاسلام، نهج البلاغه، ص 544، خطبه 166؛ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص 242، خطبه 167)

[12]. ر.ک: خوانساری، شرح غررالحکم، ج 5، ص 335. امام علی7 می فرماید: مَن عَرِفَ قَدرَ نَفسِهِ لَم یُهنها بِالفانِیاتِ.

[13]. ر.ک: شمس، آیه 9 ـ 10: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها، وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها؛ هركس نفس ناطقه خود را از گناه و بدكارى پاك و منزه سازد، به يقين [در دو عالم] رستگار خواهد بود. و هركه او را [به كفر و گناه] پليد گرداند، البته [در دو جهان] زيانكار خواهد گشت .

[14]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه ، ج 17 ، ص 88.

[15]. مائده، آیه 2: وَتَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوى وَلا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان.

[16]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 8 ، ص 550.

[17]. همان، ص 131: مَن أصبَحَ لایَهتَمُّ بِأمُورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ بِمُسلِم وَمَن سَمِعَ رَجَلاً یُنادی یَالَلمُسلِمینَ فَلَم یُجِبهُ فَلَیسَ بِمُسلِمٍ .

[18]. توبه ، آیه 71: وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَر.

[19]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 8، ص 164: اَلخَلقُ عَیالُ اللهِ فَأحَبُّ الخَلقِ إلی اللهِ مَن نَفَعَ عَیالَ اللهِ وَأدخَلَ عَلی أهلِ بیتٍ سُرُوراً.

[20]. محمدباقر خرمشاد، مردم سالاری دینی، ج 3 ، ص 279.

[21]. امام خمینی-رحمه الله-، صحیفه امام ، ج 17 ، ص 251.

[22]. منظور از اعتماد سیاسی، میزان اعتمادی است که شهروندان به رهبران و نهادهای سیاسی مربوط به حکومت دارند.

[23]. محمدهادی معرفت، مقاله حقوق متقابل مردم و حکومت ، دانشنامه امام علی7، ص 194؛ صبحی صالح، نهج البلاغه ، نامه 53.

[24]. محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه ، نامه 53 ، ص 406.

[25]. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی به مناسبت حلول سال ۱۳۹۴ش، نشانی صفحه اینترنتی:

http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?

[26]. همان گونه که علی7 می فرماید: وَإِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَلَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أَمَانَةٌ . (صبحی صالح ، شرح نهج البلاغه، ص 366، نامه 5؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 14، ص 33، نامه 5؛ فیض الاسلام ، نهج البلاغه، ص 839 ، نامه 5)

[27]. مرتضی مطهری، سیری در نهج البلاغه ، ص 91 .

[28]. آل عمران، آیه 159: فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشاوِرْهُمْ فِي الْأمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّل؛ رحمت خدا، تو را با مردم مهربان گردانيد و اگر تندخو و سخت دل بودى، مردم از اطراف پراكنده مي شدند. از مردم درگذر و برای آنان از خدا طلب آمرزش كن و براى دلجويى شان در كار جنگ با آنان مشورت نما؛ ولى آنچه خود تصميم گرفتى، با توكل به خدا انجام بده.

[29]. محمدهادی معرفت، مقاله حقوق متقابل مردم و حکومت ، دانشنامه امام علی7، ص 195.

[30]. محمدحسین نائینی ، تنبیه الأمة وتنزیه الملة ، ص 85 .

[31]. گی روشه، کنش اجتماعی، ترجمه زنجانی زاده، ص 28.

[32]. محمدباقر محمودی ، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج 1، ص 186؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 11، ص 81 ـ 82.

[33]. امام خمینی-رحمه الله- ، صحیفه امام، ج 6، ص 468.

[34]. محمد دشتی ، ترجمه نهج البلاغه، خطبه 185، ص 256؛ همچنین ر.ک: نهج البلاغه، ص 402 ـ 404، نامه 53.

[35] . بقره، آیه 195: و انفاق كنيد در راه خدا از مال خود؛ نه به حد اسراف تا از بى چيزى به خطر و مشقت بيفتيد.

[36] . محمدهادی معرفت ، مقاله حقوق متقابل مردم و حکومت ، دانشنامه امام علی7، ص 216.

[37] . همان، ص 217؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج 75 ، ص 66، ح 5.

[38] . محمدهادی معرفت، مقاله حقوق متقابل مردم و حکومت ، دانشنامه امام علی7، ص 190؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 21، ص 210.

افزودن دیدگاه جدید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • آدرس های صفحه وب و آدرس های ایمیل به طور خودکار به پیوند تبدیل می شوند.