شنبه خونین مشهد در مسجد گوهرشاد

به گزارش بلاغ به نقل از ایکنا، یکی از قیام‏‌های ‏خونین مردم مسلمان ایران به رهبری مراجع تقلید در قرن معاصر که نقطه عطف تاریخ قیام‌‏های اسلامی طی ۱۰۰ سال اخیر محسوب می‌شود، قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) در واكنش به سیاست‌های با اصطلاح روشنفکری و متمدنانه و در واقع ضداسلامی رضاخانی بود.
طی این قیام، روحانیون و مردم مؤمن و معتقد مشهد چونان بسیاری از پیچ‌های حساس تاریخ دینی کشورمان پیشقدم‌ شده و به مخالفت برخاستند؛ بدین‎گونه قیام شكوهمندی در دفتر تاریخ به ثبت رسید.
رضاخان در خرداد ۱۳۱۳ عازم ترکیه شد، مدت سفر او ۴۰ روز به طول انجامید، او در آن جا از نزدیک با مظاهر تمدن غرب آشنا شد و پس از بازگشت تصمیم گرفت ایران را از لحاظ ظاهر به پای ترکیه برساند که تغییر کلاه مردان، کشف حجاب و تأسیس دانشگاه ره آورد این سفر بود.
مقدمات کشف حجاب اجباری
رضاخان پس از روی کارآمدن، برای رسیدن به اهداف خود و زدودن فرهنگ ملت ایران با به وجودآوردن محیطی رعب‌آور، به اقداماتی پرداخت که از جمله اقداماتش صدور قانون متحدالشکل کردن البسه بود، وی استفاده از کلاه را برای مردان الزامی دانست و دستور جلب اشخاص بدون کلاه شاپو را صادر کرد.
وی همچنین استفاده از لباس روحانیت را ممنوع و منوط به اخذ اجازه کرد، برگزاری مجالس عزاداری و روضه نیز موکول به کسب اجازه از شهربانی شد که غالباً شهربانی از صدور اجازه برای برگزاری مجالس خودداری می‌کرد.
روحانیت؛ طلایه‌دار قیام گوهرشاد
هنگامی که رضاخان کشف حجاب اجباری را به اجرا گذاشت، علمای وقت از هر سوی ‏کشور، اعتراض شدید خود را اعلام داشتند، از جمله علمای برجسته مشهد در آن وقت، آیات عظام حاج آقا حسین قمی، حاج شیخ محمد آقازاده، ‏شیخ هاشم قزوینی، سیدعبدالله شیرازی، سیدعلی‌اکبر خویی، شیخ غلامحسین قزوینی، سیدعلی سیستانی و ... در بیت آیت‎‏الله ‏ سیدیونس اردبیلی اجتماع کردند و اعتراض شدید خود را طی تلگرافی به ‏رضاخان ابلاغ کردند که امضای ۳۱ نفر از علمای برجسته مشهد ضمیمه تلگراف شده بود.
اسلام فدایی می‌‎خواهد
در میان مراجع و علمای وقت، نام آیت‌ا‌لله حسین قمی با قیام خونین مسجد گوهرشاد آمیخته شده است، چرا که او نقش پر رنگ‌تری در این قیام ‏ایفا کرده است، وی در آغاز ماه ربیع‌الثانی سال ۱۳۵۴ قمری از مشهد به تهران هجرت کرد و در باغ سراج‎الملک شهر ری به تحصن نشست، او معتقد بود: «اگر پیشرفت جلوگیری از کشف ‏حجاب، بستگی به کشته شدن ۱۰ هزار نفر که در رأس آن‌‏ها حاج آقا حسین قمی(خودم) داشته باشد، ارزش دارد» یا در جایی دیگر با صراحت گفته‌: «امروز اسلام فدایی می‏‌خواهد، بر مردم است که قیام کنند».
هنگامی که مردم‏ از ورود آیت‌الله قمی به تهران باخبر شدند، گروه‌گروه به صورت ‏دسته‌های عزاداری به دیدار او می‌‏شتافتند، به طوری که جمعیت زیادی در آن باغ و اطرافش اجتماع کردند، رژیم رضاخان که سخت هراسناک شده بود، به وسیله‏ کماندوهایش، باغ را محاصره کردند، و از ورود علما و مردم به آن‌جا جلوگیری ‏کردند، به این ترتیب آیت‌الله قمی را در آن باغ زندانی کردند.
به این ترتیب ‏رهنمودهای مراجع و علما از یک سو و پافشاری و لجاجت رژیم رضاخانی در کشف ‏حجاب و پیروی از فرهنگ غرب از سوی دیگر، موجب شد روحانیون و مردم در گوشه و کنار کشور شدیداً به رژیم اعتراض کنند.
شیخ محمدتقی بهلول، حافظ کل قرآن کریم نیز از جمله جمعیت ‏بسیاری بود که به عنوان‏ اعتراض به رژیم، در مسجد گوهرشاد متحصن شد. این روحانی مبارز، با سخنرانی‏‌های خود، به شدت به ‏اقدامات ضد اسلامی رضاخان اعتراض کرد؛ وی با صراحت‏ به تبیین خطر فرهنگ غرب ‌پرداخت و مردم را به قیام دعوت می‌‏کرد.
حمله به مسجد گوهرشاد
صبح جمعه، ۲۰ تیر سال ۱۳۱۴، قزّاقان رضاخان برای متفرق کردن مردم وارد عمل شدند و بی‌محابا به روی مردم تیراندازی کردند و در این ماجرا، حدود یک صد نفر کشته و زخمی شدند اما مردم متفرق نشدند و مقاومت کردند، پس از این هجوم، مردم از اطراف، با ابزاری از قبیل داس، بیل و چوب به طرف مسجد سرازیر شدند، مسجد گوهرشاد لبریز از جمعیت شد، روحانیون به ترتیب بر بالای منبر حضرت صاحب الزمان(عج) قرار گرفتند و به سخنرانی پرداختند.
روز شنبه، ۲۱ تیرماه همان سال در مسجد، شعارهای ضد سلطنت و ضد حجاب‏‌زدایی داده می‏‌شد لذا وحشت مقامات دولتی را فرا گرفت، سرانجام رضاشاه دستور داد که همه را دستگیر و مجازات کنند. سران شهربانی و آگاهی، نیروهای خویش را هماهنگ کرده و قرار گذاشتند پس از نیمه شب، تهاجم خود را آغاز کنند.
قزّاقان نیز از قبل در نقاط حسّاس شهر و اطراف مسجد گوهرشاد مستقر شدند و مسلسل‏‌های سنگین را بر بام‏‌های مشرف به مسجد کار گذاشتند؛ به شهادت و گواه شیخ بهلول حدود چهار ساعت از شب گذشته، به دستور رضاخان، دژخیمان او با حمله ناجوانمردانه به مسجد گوهرشاد، مردم را به گلوله بستند که ‏در این کشتار جمعی، حمام خون به راه افتاد و حدود سه هزار نفر به شهادت ‏رسیدند.
و یک روز پس از فاجعه
رضاخان برای رسیدن به اهداف شوم اربابانش، به این جنایت اکتفا نکرد و چون ‏احتمال قیام عمومی می‏‌داد، یک روز بعد از این فاجعه، همه علمای مبارز مشهد را دستگیر کرده و از مشهد ‏تبعید کرد، از جمله این تبعیدشدگان به تهران، سه نفر از مراجع و علمای سرشناس اعم از آیت‌‏الله حاج آقا حسین قمی، آیت‌‏الله سیدیونس اردبیلی و آیت‌الله‏ شیخ محمد آقازاده بودند.
رژیم به بهانه قیام گوهرشاد، علمای مشهد را پراکنده ساخت و مسجد گوهرشاد را بست و از تداوم فعالیت حوزه علمیه آن نیز جلوگیری به عمل آورد، مدارس دینی نواب و باقریه را به اداره فرهنگ واگذار کرد و مدرسه عباسقلی‌خان را به محل نگهداری گدایان اختصاص داد و مدرسه میرزاجعفر نیز در اختیار آستان قدس قرار گرفت.
تا این که بعد از شهریور ۲۰ و سقوط رضاشاه، آیت‌الله میرزااحمد کفایی، مدارس دینی را از دولت تحویل گرفت و به تدریج سایر علما را برای تدریس فرا خواند و مجدداً حوزه علمیه مشهد از رکود خارج شد و این مدارس احیا شدند؛ با این اوصاف قیام مسجد گوهرشاد برای همیشه در دفتر اقدامات سیاه سلسله پهلوی ثبت شد.
واکنش امام خمینی(ره) به قیام گوهرشاد
امام خمینی(ره)، رهبر بزرگ مبارزه با استعمار و فرهنگ منحط آن، در سخنانش به کرات دیکتاتوری رضاخان و کشتار عمومی گوهرشاد را یادآور شده و مردم مسلمان را به نهی از منکر و مبارزه و مقاومت در برابر استعمارگران فرا می‌‏خواند.
در یکی از فرازهای گفتارشان در این خصوص می‌فرمایند: «انگلیسی‌های جنایت‏کار، رضاخان را اسلحه‎‎‌دار کردند، این آدم ناشایسته بی‎‏اصل را با اسلحه آوردند و مسلط کردند ... اسلحه در دست‏ بی‌‎عقل بود ... آن جنایات و قتل‌عامی که در مسجد گوهرشاد واقع شد، به ‏دنبال آن، علمای خراسان را گرفتند، آوردند به تهران حبس کردند، و بعضی‌‏شان را هم‏ محاکمه کردند، و بعضی‏شان را هم کشتند، برای این بود که اسلحه در دست‏ بی‌عقل بود».