تبلیغ در اسلام و مسیحیت و جایگاه سازمان تبلیغات اسلامی

تبلیغ نقش بسیار مهم در انتقال و گسترش فکر، عقیده یا گرایش بر عهده دارد و به عنوان موثرترین عامل ساختن فرهنگ جوامع بشمار می رود. تاریخ پر فراز و نشیب جوامع انسانی ، گواهی می دهد که تبلیغ و ارتباط فکری و اعتقادی انسانها با موثرترین شیوه ها و ابزارهای مشروعدر هیچ عصر و زمانی از جوامع مختلف جدا نبوده است. حتی جوامع ساده و ابتدایی نیز ناگزیر بوده اند پیام های خود را در رابطه با مسائل مشترک حیاتی به هر نوع ممکن اعم از نقوش، حجاری ، آتش ، شیپور، تصاویر، پرچم ها، کلمات و دیگر رمزها و ابزارها به هم منتقل کنند. در عصر کنونی تبلیغ ، محورها و مفاهیم مختلفی را شامل می شود، اما به طور کلی بیش ترین کاربردی که تبلیغ به خود اختصاص داده است، رساندن عقاید و اندیشه های مذهبی است واین امربدان سبب بوده است که مذهب، اصیل ترین و کهن ترین اندیشه ای است که با عقل، فطرت، احساس و ایمان انسان در طول تاریخ آمیخته بوده است و امروزه نیز کلان راه برد جریان های حق و باطل برای دراختیار گرفتن اذهان و قلوب مردمان جوامع جهت نیل به اهداف خود تبلیغات دینی می باشد. از این رو بدون تردید نقش تبلیغات دینی در میان تبلیغات وارتباطات دیگر، بسی برجسته تر و پر اهمیت تر بوده و هست و اگر بگوئیم دیگر تبلیغات جامعه بشری نیز در سایه ی تبلیغات دینی رشد و تکامل یافته ، سخنی به گزاف نگفته ایم ، چرا که این مسئله مرهون ترقی و شکوفایی علمی بشر بوده که خود تربیت یافته دامان دین و اعتقادات دینی بوده است.

متاسفانه امروزه یکی از مهمترین وسایل مورد استفاده ی مستکبران عالم ، ابزار تبلیغ است. آنان با استفاده از وسایل مدرن تبلیغی ، افکار مسموم و فرهنگ غلط خویش را در روح و جان انسان ها تزریق می کنند و بذر بی دینی و انحراف را در دل های مردمان می نشانند. امام خمینی «ره» با بینش و بصیرت بالای خویش ، ضمن اشاره به اهمیت تبلیغ می فرمایند:«تبلیغات مسئله ای است پر اهمیت و حساس، یعنی دنیا با تبلیغات حرکت می کند. آن قدری که دشمنان ما از حربه ی تبلیغات استفاده می کنند، از طریق دیگری نمی کنند و ما باید به مسئله ی تبلیغات بسیار اهمیت دهیم و از همه چیز هایی که هست، بیشتر به آن توجه کنیم.»

تبلیغات بویژه در دیدگاه امپریالیسم، زیر بنای سلطه ی جهانی و ستون فقرات نظام الحادی است، زیرا نظام سلطه از زمانی قدرت جهانی یافت که به آثار شگفت تبلیغات پی برد وتمام همت خود را بر این قرار داد که به تاسیس و گسترش هزاران شبکه رادیو، تلویزیون و ابزار ارتباطی- تبلیغی اقدام کند و هر کجا زمینه ی تبلیغی یا وسیله ارتباطی بود، در تسلط و نفوذ بر آن کوشیده و با طرح خرید، مشارکت و .....، به آنها دست یافت. از اینروتبلیغ دینی بیشتر در سطح داخلی و بین المللی ضرورت دارد، مقام معظم رهبری در این باره معتقد است:«امروز از روزگاری است که نیاز تبلیغ، از همیشه بیشتر است، برای اینکه تبلیغات ضد دینی و ضد اسلامی، با استفاده از مدرن ترین شیوه ها و اسلوب ها، به وسیله قدرتمندان دنیا که ضد اسلام اند امروزحد اکثر رواج را دارد.»البته باید گفت که تبلیغ نباید منحصر به شیوه های سنتی باشد و از تمام ظرفیت ها و امکانات باید در شناساندن و ابلاغ پیام ها و مفاهیم والای دینی، بهره جست.

معنای لغوی و اصطلاحی تبلیغ:

تبلیغ را در لغت ، از ریشه «ب-ل-غ» به معنای رسیدن به چیزی دانسته اند. راغب در مفردات آن را رسیدن به نهایت یک چیز معنا کرده است. تبلیغ مصدر باب تفعیل، متعدی و به معنای رساندن است. این واژه در زبان فارسی کاربردی اصطلاحی یافته و به رساندن پیام یا خبر دینی اطلاق می شود. واژه تبلیغ در قرآن به کار نرفته است، اما مشتقات دیگری از ریشه این واژه 77 بار در قرآن آمده است.

افزون بر این، مفاهیمی مانند ارشاد، دعوت، هدایت، موعظه، تبشیر، انذار، تخویف، امر به معروف و نهی از منکرو.....، با مفاهیم تبلیغ پیوند دارد.تبلیغ دینی، انتقال مکرر و تدریجی اندیشه ی روشن دینی، برای تاثیر گذاری بر افکار و اعمال  با توجه به مبانی و اهداف تبلیغی همان دین تعریف کرده اند.

جایگاه و ضرورت تبلیغ

تبلیغ و ابلاغ پیام الهی، از نقش و جایگاه بس خطیر در تمامی ادیان برخوردار است. در اهمیت و نقش ارزنده تبلیغ همین بس که خداوند پس از یادآوری آفرینش انسان، بلافاصله از نعمت بیان یاد می کند و تعلیم آن را نیز به خود نسبت می دهد که بر شکوه و منزلتش می افزاید. علاوه بر این در دین اسلام تبلیغ از چنان اهمیتی برخوردار است که قران وظیفه پیامبر را رساندن پیام دین به این مضمون می داند:«ما علی الرسول الا البلاغ» .گزارش قرآن از شیوه ها و معارف تبلیغی بعضی پیامبران، مانند نوح ،صالح،هود، و....و تحمل سختی و آزار هایی که در این راه دیده اند نیز اهمیت و جایگاه تبلیغ را نشان می دهد. علاوه بر این در قرآن ، دعوت مردم به سوی خدا و تبلیغ دین، از برترین اطاعت ها شمرده می شود.

مرحوم طبرسی در ذیل آیه ی «و من احسن قولاممن دعا الی الله و عمل صالحا»، می نویسد: این آیه دلالت می کند که دعوت مردم به دین خدا از بهترین واجبات و بزرگترین اطاعت هاست.

تبلیغ دین در اسلام به اندازه ای اهمیت دارد که قرآن کریم تبلیغ را ویژه پیامبران نمی داند و «در دستوری عام از مومنان می خواهد تا جمعی برای کسب معارف دینی سفرکنند و پس از آن به انذار مردم بپردازند.»

علاوه بر قرآن، در روایات متعددی بر تبلیغ دین سفارش شده است. در این باره از رسول خدا این چنین نقل شده است:«خداوند شاد گرداند آن کسی را که سخن مرا بشنود، بفهمد،حفظ کند و به کسی که آن را نشنیده است،برساند.»

بنابراین امروزه تبلیغ دین اسلام به منزله ی قرار گرفتن در جایگاه رفیع انبیای الهی در جهت تبلیغ دین و نشر آن است. چرا که در غیر این صورت ،آثار این حرکت عظیم الهی از میان مردم رخت برمی بندد و غبار فراموشی بر آموزه های اسلامی می نشیند،اصول و فروع مختلط می شود.لذا تبلیغ دین اسلام از جایگاه بس والایی برخوردار است، زیرا در پرتو تبلیغ دین خداست که فطرت سعادت خواه بشر، بیدار شده و معارف و ارزشهای دینی در سرتاسر عالم گسترش می یابد.

موضوع تبلیغ برای هر مکتب، مذهب، حزب و گروه در طول تاریخ از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده، و بزرگترین نقش را در معرفی، نشر، و حفظ و حراست اصول مبانی آنها و پیروانشان ایفا کرده است.بدون تردید اگر مبلغان توانا و زبردست به تبلیغ و ترویج اصول و مبانی مکتب همزمان با زمان نپردازند، استمرار آن اصول و مبانی از ضمانتی برخوردار نخواهد بود و از مکتب و پیروان آن، جز آثاری در اوراق تاریخ باقی نخواهد ماند. اگر مکتب و مرامی در جهان توانسته حضورش را در صحنه بین المللی یا منطقه ای حفظ کند، وجود جایگاه بلندعنصر تبلیغ در آن مکتب و مرام بوده که آنها را دارای نقش نموده و از زوال و نابودی نگهداشته است. بنابراین هر مکتب و مذهبی برای شناساندن و پاسداری از اصول و مبانی خود، نیاز به تبلیغ دارد.

تبلیغ در جوامع مسیحی

مسیحیت همچون سایر مکاتب و مذاهب ، جهت حفظ و بقای خود نیاز به تبلیغ دارد. اوج گسترش مسیحیت و تبلیغ این آئین در جهان، به قرون 17، 18، و 19 میلادی همزمان با انقلاب صنعتی و رنسانس بر می گردد و تا الان که ابتدای قرن 21 م است ادامه دارد.چرا که با قدرتمند شدن کشورهای اروپایی در زمینه نظامی و صنعتی، این کشورها نیازبه بازارها و مناطق جدید پیدا نمودند. کلیسا هم جهت گسترش آئین مسیحیت نیاز به پشتوانه سیاسی داشت. این دو عامل یک اتحاد ناخوانده را مابین کلیسا و قدرت های آنروز اروپا ایجاد کرد. در ضمن با تحریفی که از قرنها پیش در مسیحیت بوجود آمده بود، با نیات ابرقدرت ها جهت رسیدن به اهداف خود به هر قیمتی، حتی از بین بردن دیگر ملل یکسان بود.کلیسا تمام ادیان بخصوص اسلام را مانع گسترش آئین خود می دانست و کشورهای اروپایی نیز اسلام را مانع تحقق اهداف استعماری خود می دیدند. به همین دلیل بدنبال جدایی مردم خاورمیانه و دیگر ملل از باورها و فرهنگشان و بی هویت کردن آنها بودند و برای این کار از هر حربه ای استفاده می کردند، از جمله از راه تبشیر. به این معنا که استعمارگران در هر سرزمینی که وارد می شدند همراه خود کشیشانی داشتند که وظیفه شان تبلیغ مسیحیت و دور کردن مردم از اصل خود بودند. وقتی که مردم از باورهای اصیل خود دور شوند، راحت تر آماده پذیرش افکار وارداتی مسیحیت و غربی می شدند. از جمله راه های تبلیغ افکار امپریالیستی و مسیحی در کشورهای شرقی، بخصوص اسلامی:1- تبلیغ چهره به چهره 2- حضور گروه های تبشیری در قالب کمک های بشر دوستانه 3- احداث کلیساهای خانگی 4- ایجاد خانه های فساد 5- استفاده از مفاهیم و آیات اسلامی و قرآنی برای توجیه آئین و افکار خود 6- استفاده از رسانه در سطح بسیار گسترده اعم از ماهواره ، تلویزیون، اینترنت ، مجلات 7- استفاده از روشنکفران و غربزده ها 8- تحریف واژه های اسلامی 9- دست یابی به قلوب افراد از طریق بزرگ کردن نقاط ضعف و مشکلات جامعه و استفاده از مفاهیم دلفریب همچون آزادی، عدالت ، محبت و عشق .

تبلیغ در جوامع اسلامی

مفهوم تبلیغ در اسلام :

تبلیغ از واژه هایی است که مانند بسیاری از مفاهیم زیبا و پر محتوا در عرف مردم و در صحنه های سیاسی ، اجتماعی و ....،دچار سرنوشت شومی شده است. ابلاغ و تبلیغ در لغت به معنای (رساندن) و (رسانندگی) است. ولی در فرهنگ اسلام آنچه از این واژه منظور بوده و هست، بیش از رساندن صرف پیام است، بلکه باید ابلاغ مبین: (ما علی الرسول الا البلاغ المبین)صورت بگیرد. پیام باید رسا، گویا و متناسب با فرهنگ هر عصر باشد تا در دل ها و اندیشه ها نفوذ نماید. با توجه به مفومی که تبلیغ در فرهنگ اسلام دارد ، اسلام به امر تبلیغ بسیار توجه نموده، از آن جمله:جای دادن عنصر تبلیغ در پیکره دین.

در قرآن راجع به تبلیغ به موارد ذیل اشاره شده است : یکی از چیزهایی که قران مجید راجع به کسب و روش تبلیغ روی آن تکیه کرده است، کلمه «ابلاغ المبین» است، یعنی ابلاغ و تبلیغ واضح، روشن و آشکارا. مقصود از این واژه، روشن و آشکارا، مطلوب بودن، سادگی و بی پیرایگی پیام است بطوری که طرف در کمال سهولت و سادگی آن را فهم و درک نماید. پیامبران آنچنان ساده و واضح بیان می کردند که همانطوری که بزرگترین علماء می فهمیدند و استفاده می کردند، بی سواد ترین افراد هم لااقل در حد خودش و به اندازه ظرفیت خودش استفاده می کردند.

مسئله دیگر، مسئله اخلاق و خلوص است. مسئله دیگر که قرآن مجید در کسب و روش تبلیغی پیامبران نقل می کند، تواضع و فروتنی است.

شیوه های تبلیغ با توجه به آیات و روایات : 1- یاد آوری نعمت ها و رحمت الهی 2- تحریک عواطف 3- سئوال کردن از مخاطب 4- بیان تاریخ و سرنوشت پیشینیان 5- تشویق و تهدید 6- تلقین 7- تشبیه و تمثیل 8- استفاده از هنر9- قصه گویی 10- تعادل میان دنیا و آخرت 11- معرفی الگوی خوب و بد 12- دعوت به مشترکات

اهداف تبلیغ در اسلام

اهداف ورسالت تبلیغ در دین مبین اسلام، بر خلاف جهان استکبار که هدفی جز به استضعاف کشاندن و تحقیر مردم برای استثمار آنان ندارد،هدفی مقدس و الهی است.

مهمترین اهداف تبلیغ درقران عبارتند از: 1- احیای انسانها 2- هدایت، رستگاری و نجات 3-خروج از ظلمات و گمراهی 4- اتمام حجت

در ایران بدلیل وجود پادشاهان مستبد و عموماً مخالف اصول و احکام اسلامی و تشیع بویژه در عمل، ارگان خاصی جهت هدایت بحث تبلیغ صحیح و عملیاتی وجود نداشته تا اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی به فرمان امام خمینی«ره» سازمان تبلیغات اسلامی جهت گسترش و تبیین اسلام ناب محمدی«ص»در سال 1360 تاسیس گردید. هدف از تشکیل سازمان تبلیغات ، اعتلای فرهنگ پرباراسلامی و تبلور حیات معنوی و تبیین و ترویج شاخص های اعتقادی از طریق مبلغان کارآمد،کتب و نشریات، رسانه های سمعی و بصری و ..... می باشد. حال باید کنکاش کرد که تا چه حد این سازمان انقلابی به رسالت خویش جامه عمل پوشانده است.

از جمله اهداف سازمان، ترویج اخلاق اسلامی در بین مردم بویژه نسل جوان، شناخت توطئه های فرهنگی- تبلیغی بیگانگان و جلوگیری از گسترش مکتب های الحادی وانحرافی،کارآمد تر کردن مبلغین و مبلغات و افزایش توان مهارتی آنان و استفاده از روش های نو و فن آوری نوین می باشد. در رابطه با ترویج اخلاق اسلامی در جامعه باید گفت که متاسفانه روز به روز رواج اخلاقیات غیر اسلامی و غربی و ادیان التقاطی شرقی در بین مردم خصوصاً نوجوانان و جوانان در حال گسترش است و تقریباً اکثر خانواده ها با این مشکل (دور شدن فرزندانشان از اخلاقیات اصیل اسلامی) در گیر هستند و سازمان تبلیغات در این زمینه قدم های قابل قبولی برنداشته است.در رابطه با تهاجم فرهنگی بیگانگان و جلوگیری از گسترش مکتب های الحادی نیز متاسفانه گام های اساسی و موثری برداشته نشده است، چرا که روز به روز این مکاتب همچون وهابیت، مسیحیت، صوفی گری و ....، در بین اقشار مختلف مردم طرفداران زیادی پیدا کرده اند و بدلیل غفلت متولیان فرهنگی،گرایش افراد جامعه به این مکتب ها نه تنها کم نشده بلکه بدلیل داشتن جذابیت کاذب در حال افزایش است. استفاده از فن آوری روز همچون اینترنت وغیره ...، در بین اغلب مبلغان و مبلغات، محلی از اعراب ندارد و به شکل سنتی تبلیغ می کنند که این شیوه تبلیغ جوابگو سئوالات و شبهات نسل جوان که توسط دشمنان مطرح می شود، نمی باشد.

نتیجه گیری:

1- گره خوردن اهداف تبلیغ کلیسا و مسیحیت با استعمار

2-گسترش مسیحیت ولو با ازبین بردن سایر ادیان و ملل

3- استفاده از فن آوری های مدرن و جدید در گسترش مسیحیت

4- تاکید مبلغان اسلامی بر استفاده از روش سنتی تبلیغی تا روش های نوین

5- گسترش اسلام از طرق مسالمت آمیز

6- دست کم گرفتن روش های تبلیغی سایر ادیان و مکاتب

7- بروز نبودن مبلغین اسلامی

8- وجود افراطی گری در بین مسلمانان

9- عدم موفقیت سازمان تبلیغات در انجام رسالت خود

10- عدم تناسب اعتبارات سازمان با رسالت خویش

پیشنهادات:

1- شناساندن نقش و رسالت سازمان تبلیغات در بین عموم مردم

2- استفاده از امکانات تبلیغی روز از قبیل اینترنت، وبلاگ، سایت و غیره در کنار روش سنتی تبلیغ

3- آشنایی مبلغین و مبلغات با فن آوری های جدید جهت پاسخگویی لازم به شبهات مطرح شده توسط دشمنان

4- شناساندن معایب مکتب های الحادی و التقاطی

5- آسیب شناسی علت فاصله گرفتن مردم بویژه نسل جوان از آموزه های اصیل اسلامی

6- آشنا ساختن پرسنل سازمان با رسالت و نقش سازمان تبلیغات در جامعه

7- تامین اعتبارات بیشترجهت مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن که با صرف هزینه های هنگفت صورت می پذیرد.

8- آسیب شناسی علت عدم رغبت حضور نیرو های فعال فرهنگی در سازمان تبلیغات

منابع:

1- فصلنامه علمی تخصصی ادبیات و هنر،شماره 3،زمستان 90

2- فصلنامه حوزه،شماره 39، مقاله عنصر تبلیغ در پیکره دین.

3- استاد مطهری ،وحی و نبوت.

4- قرائتی،قرآن و تبلیغ.

منبع: سایت پژوهه دین، معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی