تکرار و تلقین در امر تبلیغ( تبلیغ موثر از منظر امام خمینی (1) )

یک مطلبی که باید در نفس انسان تاثیر بکند،با تلقینات و تکرار ها بیشتر در نفس انسان نقش پیدا می‌کند.

امام خمینی ره فقط یک رهبر سیاسی نبود بلکه رهبر دینی نیز بود و همیشه با گفتار و کردار خود در حال تبلیغ دین بود. فقه و فیلسوفی که تبلیغ را وظیفه اصلی خود می دانست و برقراری حکومت اسلامی نیز از طرف او، در راستای تبلیغ دین بود.

"الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ "[1]

آنان كه تبلیغ رسالت خدا می كنند و از خدا مى‏ ترسند و از هیچ كس جز خدا نمى‏ترسند .

تبلیغ دین یکی از اصلی ترین و مهم ترین وظایف روحانیت و حوزه است. روحانیت همیشه به عنوان الگوی دین برای مردم بوده است و گفتار و کردار او تبلیغ دین بشمار می رفته است.

تبلیغات دینی جزء لاینفک حوزه و روحانیت است. از این رو باید در این مسئله بیش از گذشته دقت نمود و در این زمینه مطالعات بنیادی و کاربردی انجام داد.

بدون بررسی های دقیق علمی و عملی، نمی توان به نتیجه مطلوب تبلیغ دست یافت. حوزه باید مبانی تبلیغ را از منابع دینی استخراج و مطالعه کند و با توجه به برخی مسائل جامعه شناسی و روان شناسی، و شناخت نیاز های مردم شروع به تبلیغ نماید.

تبلیغ دین باید ها و نباید هایی دارد که باید رعایت شود تا تبلیغ، تبلیغ موثری باشد. اگر برخی مسائل در تبلیغ دین مورد توجه نباشد اثر سوء آن به مراتب خطرناک تر است و می تواند یک نفر را از دین زده و یا نسبت به دین بدبین کند.

امام خمینی ره به عنوان یک روحانی موفق و یک مبلغ بزرگ که حکومت اسلامی یکی از موارد تبلیغی ایشان بود، نکاتی را پیرامون تبلیغ و عوامل افزایش تأثیر آن بیان کرده اند که پرداختن به آن ها قطعا می تواند در پیشبرد وظایف تبلیغی نقش بسزایی داشته باشد.

در ادامه به بعضی از این نکات اشاره می نماییم؛

تکرار و تلقین

تکرار در بحث بلاغت از جمله علل طولانی شدن کلام به شمار می رود و تقبیح می شود اما در بعضی مواقع لازم و ضروری ست. به عنوان مثال یكی از مسایلی كه از قدیم ذهن قرآن پژوهان را به خود مشغول ساخته، تكرار برخی عبارت‌ها و آیه‌های قرآن كریم است.

 این موضوع در سوره‌های «رحمن» و «مرسلات» جلوة خاصی پیدا كرده است. به طوری كه در سورة نخست با 76 آیه، جمله «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» 31 بار و در سورة دوّم، آیة «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِینَ» ده بار تكرار شده است. هم‌چنین آیات «فَكَیْفَ كانَ عَذابِی وَ نُذُرِ» و «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ» در سوره‌های قمر، چهار بار مكرّر گشته است.

بحث ما بیان علل تکرار در قرآن نیست. تنها گرفتن این نتیجه برای ما کافیست که قرآن به عنوان کلام وحی و مبلغ وحی الهی از تکرار استفاده کرده است و یک مبلغ دینی نیز می تواند این روش را استفاده کند.

در تکرار فواید بسیاری نهفته است که بر خلاف ظاهر آن، در بعضی مواقع بسیار سودمند و اثرگذار است.

تکرار در عرصه ی اندیشه‌ها، به استقرار افکار، نظریات و تثبیت آن‌ها در اذهان مردم می‌انجامد. تحقیقات روانشناسان جدید اهمیت تکرار در عمل یاد گیری را ثابت کرده است و در قرآن نیز در خصوص برخی از حقایق مربوط به عقیده و مسایل غیبی, تکرار صورت گرفته است.

تکرار یکی از روش‌های یادگیری به حساب می‌آید، خواه به صورت علمی و کلامی یا به صورت غیر کلامی یعنی رفتار ی باشد. برای مثال تکرار یافته‌های قبلی، باعث توانایی مجدد یادگیری  (relearning ) و مهارت می شود با صرف کوشش کمتر, خطای کمتر, یا در زمان کمتر از آنچه برای اولین بار صرف آن کرده است.

از نظر منطقی شکی نیست که تکرار مدعا, هرگز جانشین دلیل و برهان برای آن نخواهد شد. امّا باید اعتراف کرد که تکرار از نظر روانی چندین اثر دارد که در روان شناسی تبلیغات propaganda  از آن سخن می‌گویند و بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

1ـ تحریک سلول‌های مغزی جهت یادگیری.

2 ـ غربال شدن مطالب اضافی که ممکن است در طول روز, هفته, ماه و سال انسان با آن برخورد داشته باشد.

3 ـ این احساس در شنونده پیدا می‌شود که گویا دلیل این مدعا در جای دیگری عرضه شده و مقبول هم واقع شده است.

4ـ تداعی معانی است که به ویژه در تبلیغات کالاهای تجاری با آن توجه می‌شود. مثلاً «پودر لباس شوی «برف» لباس‌های شما را مثل برف سفید می کند, مثل برف سفید می‌کند! آری مثل برف.»

5 ـ‌ مخاطب را خسته و باعث تسلیم شدن او می شود.

چنان‌که «هیتلر» دستور داده بود، نطق‌های او از رادیو و روزنامه‌ها, بعد از ظهر پحش شود. زیرا مردم به علت خستگی و فرسودگی کار آن چه را می شنوند, راحت قبول می کنند. تکرار در قرآن و قصه‌های آن نه تنها از تأثیرات روانی فوق برخودار است؛ بلکه اهداف عالی و مهم‌تری را در جهت رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان‌ها دنبال می‌کند.[2]

همین فواید و اثرات در بحث تبلیغ دین هم وجود دارد و مبلغ با توجه به این نکته باید عنصر تکرار و تلقین مطلب به مخاطب را فراموش نکند.

امام خمینی تکرار را یکی از عوامل موثر در افزایش تأثر تبلیغ دینی می شمارند و می فرمایند:

"بعضی از مسائل است که اهمیتش این قدر زیاد است که باید آن مسائل را تکرار کرد. کتابهایی که برای انسانسازی آمده است مثل قرآن کریم، و کتابهایی که در اخلاق نوشته می‌شود، و مقصود، ساختن یک انسان است، و ساختن یک جامعه است، به حسب اهمیت، هر موضوعی در آنها تکرار شده است. تکرار در قرآن مجید زیاد است. و بعضیها خیال می‌کنند که این تکرار چرا؟ و حال آنکه لازم است.

یکی از چیزهایی که برای ساختن انسان مفید است،تلقین است.

انسان خودش هم اگر بخواهد ساخته بشود،باید آن مسائلی که مربوط به ساختن خودش است،به خودش تلقین کند.

یک مطلبی که باید در نفس انسان تاثیر بکند،با تلقینات و تکرار ها بیشتر در نفس انسان نقش پیدا می‌کند.

تکرار ادعیه و تکرار نماز چندین دفعه در هر روز،حاوی این نکته است که انسان با گفتن و شنیدن و قرائت آن توسط خودش،آن آیاتی که شنیدنش سازنده است،مثل سوره ی مبارکه ی حمد را به دفعات می‌شنود،که این خودش یک درس سازنده است.

انسان باید اینها را تکرار و تلقین کند،و نفس را برای شنیدن حاضر کند.

انسان خودش که یک مطلبی را می‌گوید،سامع یک دفعه میشنود،و در قلبش هم وارد می‌شود.لکن گوینده،اول در قلبش نقش می‌‎بندد،بعد آن را می‌گوید و بعد می‌شنود،و بَعد باز در قلبش وارد می‌شود.

تلقین از اموری است که لازم است."[3]

----------------------------------------

پی نوشت ها:

[1] احزاب 39.

[2] مقاله" راز تكرار در قصه‌های قرآن كریم" نوشته مهدی محمدی، موسسه فرهنگی بشارت.

[3] صحیفه نور ج13، ص398.

منابع:

صحیفه نور

منبع: پایگاه اطلاع رسانی تبیان