انواع و روش های تشویق

از روش های مؤثر در تربیت، تشویق كارهای خوب است. تشویق در روح و روان اثر می گذارد و فرد به انجام کار نیك ترغیب می گردد. فطرت دانش آموران به گونه ای است كه وقتی در انجام کاری مورد تشویق قرار می گیرند، معمولاً در صدد بر می آیند تا آن کار را بهتر انجام دهند و تکرار نمایند.

بدون تردید تشویق از مهمّ ترین اركان روان شناسی تربیتی و عاملی مؤثر در تحریك انگیزش های پیشرفت و عملكرد دانش آموران در فرایند یادگیری، تقویت و و تکرار رفتارهای مطلوب آنان است. تعلیم و تربیت دیدگاهی وسیع، عمیق و دقیق درباره تشویق كودكان دارد و در این زمینه چنان دیدگاه و عملكردی ازخود نشان داده كه گویی سال ها در این رشته تخصصی کار كرده اند، مثلاً درباره تشویق كودكان، كارشناسانه به جزییات نقاشی كودكان توجه نشان داده اند.

همه دانش آموران حتی غیر دانش آموران، تا آخر عمر نیاز به تشویق دارند. تشویق موجب رغبت و دلگرمی و نشاط و تحرك دانش آموران می شود و آنان را به جدیت وادار می كند. دانش آمورانی كه مورد تشویق قرار می گیرند احساس آرامش و رضایت خاطر و اعتماد به نفس می كنند  و برای جدیت بیشتر و تحمل دشواری ها آماده می گردند. اگر دانش آموران مورد تشویق قرار گرفتند دلسرد و بی رغبت نمی شوند و احساس حقارت و ضعف نمی كنند و می توانند از استعدادهای خویش به نحو مطلوبی استفاده نمایند.

اصل تشویق به عنوان امری مسلم در تربیت شناخته و پذیرفته شده است. اصولاً بهشت و تبشیر پیامبران، آیه های مربوط به پاداش، وعده های شوق انگیز و... همه جلوه هایی از تشویق هستند. خدا در قرآن آیه 25 سوره بقره می فرماید: ای پیامبر به كسانی كه ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند بشارت بده كه جایگاه آنان باغستان هایی است كه نهرهای آب در آن جاری است. امام علی (ع)  در فرمان تاریخی خود به مالك اشتر (درعهدنامه مالک، نامه ۵۳ نهج‌‌البلاغه) كه او را به فرمانروایی مصر برگزید، دستور می دهد: مبادا نیكوكار و بدكردار پیش تو یكسان باشند، زیرا چنین روشی سبب شود که‌نیکوکاران را به نیکوکاری رغبتی نماند، نیكوكار را از كردار نیك دور و بدكردار را به كار بد سوق می دهد.

انواع و روش های تشویق: تشویق  برای به شوق افکندن است و به سن، درك ونوع عمل كودك بستگی دارد. طبیعی است كه كودكی خردسال با یك شكلات ممكن است به اندازه یك هدیه قابل توجه كه به بزرگسال تقدیم می شود، ارزش داشته باشد. تشویق گاه به صورت دلجویی است، گاه یك عبارت محبت آمیز، برخی اوقات یك نگاه توأم با لبخند و نشاط، زمانی وعده تعریف یك قصه و گاهی دادن یك بسته كوچك مداد رنگی، شیرینی، كتاب، لباس، اسباب بازی، دفترچه، توپ، قلم، مدال، معرفی كردن سرصف و امثال آن. مربیان باید با توجه به سن و سطح درك کودک و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت كار او، نوع تشویق، نحوه و میزان آن را انتخاب نمایند. كودكان در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر، اظهار محبت، خنده، نوازش و ... نیاز دارند. وقتی بزرگتر شدند به آفرین گفتن، شكلات،  شیرینی، اسباب بازی، گردش، مهمانی رفتن، شنیدن داستان و ... بیشتر علاقه دارند. در مرحله بعد به فوتبال،  ورزش،  كتاب داستان، تعریف و تمجید، كفش، لباس نو، هدیه، نمره خوب، مسافرت و ... بیشتر علاقه مند می شوند. در مراحل بعدی به مسئولیت پذیرفتن، مورد مشاوره قرار گرفتن، قهرمان شدن، مدال گرفتن، در حضور جمع معرفی شدن و ... علاقه پیدا می كنند. بنابراین بهتر است با توجه به علایق كودك وسن وی، تشویق ها نیز از همان نوع علایق وی باشند.

انواع تشویق ها:

1. دست زدنی
2. صلوات فرستادن
3. لُری: خوءَ خوءَ خیلی خوءَ
4. عالیه و عالیه مثل گل قالیه
5. طیب طیب الله احسنت بارک الله
6. طیب طیب الله چشم نخوری ایشاءالله
7. ماشاالله ماشاالله چشم نخوری ایشاءالله
8. اصفهانی: خُبِستْ خُبِستْ خیلی خُبِستْ
9. صلوات قرآنی: اللهم صلّ وسلّم ‌و‌ زِد‌ و بارکْ علی رسول الله وآله الأطهار
10. هلیکوپتری: انگشت سبابه را بالای سر بچرخانید و‌ دست را پایین‌ آوده تا دانش آموزان بگویند: اللهُ......اکبر، یا........مهدی،
11. شعری: بازی برنده داره شادی و خنده داره اون که می شه برنده بازی کنه دوباره اون که میشه برنده ازته دل می خنده ازخوشحالی پَرمی گیره می پَره چون پرنده اون که می شه بازنده زانوی غم می گیره چشم و گوشتو وا کن تا که یه وقت نبازی کودک خوب و دانا می شناسه راه از چاه
12. دادن جایزه: یكی از كودكان نقاشی قشنگی را به امام (ره) نشان می دهد. امام (ره) به نقاشی خوب نگاه می كنند و از او می پرسند: این نقاشی را خودت كشیده ای؟ جواب می دهد: ‌نه، نقاشی را كس دیگری كشیده، من فقط آن را رنگ کرده ام. امام (ره) از صداقت او خیلی خوشش می آید و می فرماید: بارك الله، خیلی قشنگ رنگ آمیزی كرده ای ... و یك جعبه مداد رنگی به او جایزه می دهند. از بهترین راه‌ها برای تشویق کودک به رفتارهای خوب، استفاده از سیستم جایزه دادن است. این روش در کودکان دو سال به بالا بیشتر نتیجه می‌دهد. در صورتی که بیش از یک روز برنامه داشته باشید مانند برنامه های ده روز یا یک ماهه و بیشر، بهتر است در دادن جایزه از شیوه امتیاز دهی استفاده کنید. بدین صورت که هر کس 100 امتیاز بیاورد، ممتاز بوده و در پایان دوره جایزه می گیرد. و کسانی که 200 امتیاز بیاورند هدیه بهتری می گیرند و آنان که 300 امتیاز کسب کنند، جایزه بهتری دریافت خواهند کرد. با این شیوه دست شما باز است و در صورتی که تا پایان دوره نتوانید جایزه ای مناسب تهیه کنید، به اندازه ای که می توانید، به افراد ممتاز در برنده نهائی جایزه می دهید، و نگران تهیه نشدن جوایز زیاد نخواهید بود. شما نباید طوری برنامه را اجرا کنید که دانش آموزان خود را طلب کار بدانند بلکه باید شما طلبکار آن ها برای ارائه امتیازهای بالا باشید. به جای این که دانش آموزان پس از اجرا برنامه جهت گرفتن جایزه به دنبال شما راه بیفتند باید کاری کرد که آن ها نیاز به گرفتن جواب های صحیح سؤالات داشته باشند و برای گرفتن جواب به دنبال شما راه بیافتند.

ویژگی جایزه:

1. متنوع باشد.
2. توأم با تشویق باشد.
3. نقدی باشد نه وعده و وعید.
4. همراه جایزه معنوی، جایزه مادی باشد.
5. جایزه با زیر نویس و مهر و امضاء باشد.
6. اگر جایزه اسباب بازی بود، اسباب بازی فکری باشد.
7. در جایزه خاصّ، رعایت پذیرش کودک هم  بشود، قرآن همراه نوار و ... باشد.

امام خمینی (ره) و تشویق كودكان: همراه خانواده خدمت امام (ره) می رسد. پسرش كلاس پنجم دبستان است. دوست دارد دفترچه نقاشی اش را تقدیم امام (ره) کند. محافظان امام (ره) مانع آوردن دفترچه به خدمت امام (ره) شدند. برای همین خیلی ناراحت می شود. دو روز بعد دفترچه نقاشی را خدمت امام (ره) می برم و ضمن توضیح تقدیم می کند. حضرت  امام (ره) با دقت تمام اوراق آن را ملاحظه و از مشاهده نقاشی اول با نقاشی تانكی كه چرخ های آن را مداد تراش و تنه آن را كتاب و لوله شلیك آن را مداد و سرنشین آن را یك طفل دانش آموز تشكیل داده بود، متبسم شده و سپس دستور فرمودند كه برای تشویق این دانش آموز خردسال و همین طور طراح آن، جایزه ای متناسب اهدا شود.

  محاسن تشویق:

1. نیروبخشی
2. احساس ارزشمندی.
3. احیاء شخصیت كودك
4. ترغیب به فعالیت بیشتر
5. ایجاد اعتماد به نفس در وجود کودک.
6. پاسخ مناسب به نیاز طبیعی و روانی كودك.
7. تصحیح و تكمیل رفتارهای آموزشی و اخلاقی.
8. دریافت بازخورد مناسب در برابر رفتار پسندیده.
9. جبران كمبودها و حقارت های عاطفی و اجتماعی.
10. تغییر دهنده و جهت دهنده رفتار و سیر زندگی كودك.
11. شكوفا استعدادهای نهفته و به فعلیت رسیدن قوای درونی.
12. ایجاد امیدواری و دلگرمی به زندگی و دگرگون سازی مسیر زندگی.
13. فراهم آوری فرصتی برای پی بردن کودک به توانایی ها، ظرفیت ها و ارزشمندی های خود.
14. ایجاد تصویر مثبت و ارزنده از خود در ذهن کودک تا بعدها شكل دهنده حرمت نفس خود او خواهد شد.
15. كودك با تشویق از كار و زحمت خود احساس رضایت می كند و همین رضایت خاطر جلو خستگی او را می گیرد.

معایب تشویق بی جا و بیش از حد:

1. ایجاد وابستگی به عوامل كنترل بیرون از خود.
2. مانع پیشرفت خود به خودی كودك در دراز مدت می شود.
3. تكیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی كودك، مانع تحول طبیعی او می شود.
4. كند شدن محرك های درونی و از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی.
5. تشویق و تحسین بیش از حد، كودك را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امام علی (ع) می فرماید: چه بسا کسانی که به سبب تعریف و تمجید در باره آنان، مغرور می شوند. (غرر الحکم، ج۴، ص۵۴۸. )
6. درآمدن تشویق بدون دقت  به صورت رشوه و وابسته شدن اعمال كودك به پاداش و پرتوقع شدن و طلبكار پرورش یافتن و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشتن، از همه كس طلبكار شدن ولی خودش احساس مسئولیت نكردن. گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت. اگر رفتار كودك و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه، پول، كارت صدآفرین، ‌تحسین های لفظی مكرر و سایر عوامل بیرونی شرطی شود، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی می گردد.

نكاتی كه در تشویق باید رعایت گردد:

1. تشویق های ملموس در مقاطع سنی پایین مؤثرتر است.
2. تشویق باید طبیعی، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد.
3. تشویق باید بلافاصله اعمال گردد ( به خصوص برا ی سنین پایین).
4. تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به تنهایی است.
5. تشویق بلافاصله بعد از انجام رفتار یا حتی‌الامکان با فاصله کمی صورت بگیرد.
6. تشویق باید با تقویت درونی كودك همسو باشد. (اول تقویت درونی و بعد تشویق)
7. اگر تشویق بیش از حد انتظار طبیعی كودك و یا كمتر از حد انتظاراو باشد اثر نامطلوبی دارد.
8. علت تشویق بایستی مشخص باشد تا كودك بفهمد كه به چه سببی مورد تشویق قرار گرفته است.
9. نفس عملكرد كودك باید مورد تشویق قرار گیرد ( مستقیماً به رفتار كودك مربوط باشد ) نه شخصیت او.
10. تشویق باید با سن كودك، نیازهای او و شرایط و موقعیت مكانی، شخصیتی، روانی و... تناسب داشته باشد.
11. تشویق باید گاه به گاه و در برابر كارهای ممتاز باشد، نه به صورت دایم و برای هر كار؛ زیرا اگر چنین شد ارزش و تأثیر تربیتی خود را از دست خواهد داد.
12. در تشویق و تحسین با كودك دیگر مقایسه نشود. نگویید آفرین بر تو كه خوب درس می خوانی و مانند حسن تنبل نیستی، زیرا در این صورت، كودك دیگر تحقیر می شود و این عمل بدآموزی دارد.
13. تشویق متناسب  با  فعالیت های كودك انجام گیرد، نه در برابر موهبت های ذاتی او. كودكی كه با تلاش، رفته رفته به موفقیت هایی نایل می گردد و نمره او ترقی می كند نیز قابل ستایش و تشویق است.
14. تشویق با نوع كار كودك متناسب باشد. در برابر كاری كوچك و كم اهمیت تشویق بزرگی انجام نگیرد. پاداش بزرگ باید برای كار بزرگ قرار باشد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت های تدریجی كودك بزرگ شود.

متأسفانه برخی از مربیان برای دستیابی به اهداف خود و تقویت هر چه سریعتر رفتارهای مورد نظر خود، سعی می كنند به هر طریق ممكن،رفتار كودك را مطابق خواسته ها و دستورات و مقررات خود در آورند، بدون اینكه متوجه اثر تخریبی این روش های شتاب زده و صوری در ساختار شخصیتی كودك باشند. این روش های سطحی، ظاهر پسند، دیگر انگیخته و تصنعی می تواند سبب آسیب های جبران ناپذیری در روند تعادل جویی طبیعی كودكان شود.

عددهای پرسشی

برای آشنایی با مهارت‌های موردنیازتان می‌توانید با کلیک روی هرکدام از موارد زیر، به آن‌ها دسترسی داشته باشید:

1. شعر
2. اردو
3. مثل‌ها
4. تشویق
5. مسابقه
6. گِل‌بازی
7. کلاسداری
8. اسباب‌بازی
9. نقد داستان
10. تربيت برتر
11. جدول قرآنی
12. پوشش مربّی
13. قصه‌های قرآن
14. قصه حیوانات
15. اشعار کودکانه
16. پرسش و پاسخ
17. مهارت «پایان»
18. مهارت «بازی»
19. مهارت «آشنایی»
20. مهارت «شروع»
21. مخاطب شناسی
22. پرسش‌های قرآنی
23. پرسش استاندارد
24. اطلاعاتی از قرآن
25. مهارت «تدریس»
26. بیست اصل تربیتی
27. مهارت «نویسندگی»
28. مهارت‌ «قصّه‌گویی»
29. مهارت «شعرخوانی»
30. شیوه «تنظیم محتوا»
31. مهارت «تابلونویسی»
32. مهارت «رنگ آمیزی»
33. مهارت «فرزندپروری»
34. مهارت آموزش «مفاهیم قرآنی»

آشنایی با مهارت‌ها آگاهی به توانایی‌های است که با تمرین مداوم یک مربی پرورش می‌یابد و منجر به ارتقای یاددهی افراد فراگیرش می‌گردد. برای آشنایی با این مهارت ها می توانید در پیوست، با عنوان  35 مهارت به آن ها دسترسی داشته باشید.