تعداد شهدای کربلا
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| تعداد شهدای کربلا
شهدای کربلا
این مقاله دربارهٔ شهدای کربلا است.
آرامگاه جمعی از یاران امام حسین(ع) در حرم امام حسین
شهدای کربلا امام حسین(ع) و یارانش که در روز عاشورای سال ۶۱ هجری، در مواجهه با سپاه عمر بن سعد به شهادت رسیدند. شمار دقیق شهیدان کربلا مشخص نیست اما در بیشتر منابع تاریخی، تعداد آنها ۷۲ نفر ذکر شده است. اعداد دیگری مانند ۷۸ نفر، ۸۷ نفر و ۱۴۵ نفر نیز ذکر شده است. ۱۸ نفر از شهیدان واقعه کربلا از بنی‌هاشم بودند. امام حسین(ع)، عباس بن علی و علی اکبر، شناخته‌شده‌ترین شهدای بنی‌هاشم و حر بن یزید ریاحی، حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه از بارزترین شهدای غیرهاشمی‌اند.
شهدا به دست گروهی از قبیله بنی اسد دفن شدند. همه شهدا به جز حر بن یزید، در کربلا مدفونند.
درباره تعداد شهدا، در منابع اختلاف است؛[۱] در بیشترِ منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا، ۷۲ تن ذکر شده است[۲] که بنابر قول مشهور ۱۷ نفر از بنی‌هاشم، و بقیه از دیگر قبایل بوده‌اند.[۳] همچنین گفته‌اند که نیروهای امام حسین(ع) شامل ۳۲ تن سواره و ۴۰ تن پیاده بودند.[۴]
برخی منابع، اعداد دیگری نیز بیان کرده‌اند:
مسعودی: جمیع کسانی که با حسین(ع) در روز عاشورا در کربلا کشته شده‌اند، ۸۷ نفر بوده‌اند.[۵]
بعضی روایت کرده اند که در آن روز تعداد شهیدان ۶۱ بوده است[۶]، ولی ممکن است این راویان، شهدای بنی‌هاشم را به این عدد اضافه نکرده باشند.[نیازمند منبع]
سید بن طاووس: روایت شده است که اصحاب حسین(ع)، ۷۸ نفر بوده‌اند[۷]
مجلسی از محمد بن ابی‌طالب نقل کرده که تعداد آنها ۸۲ نفر بوده است.[۸]
از امام باقر(ع) نقل کرده اند که شهدای کربلا ۴۵ سواره و ۱۰۰ نفر پیاده بوده‌اند.[۹]
سرهای شهدا
به دستور عمرسعد و شمر، سر امام حسین(ع) و یارانش از بدن‌ها جدا شدند.[۱۰] شیخ مفید در ارشاد، تعداد سرهای شهدای کربلا را ۷۲ سر ذکر کرده است.[۱۱] بَلاذُری در انساب الاشراف سرهای جدا شده را ۷۲ تن ذکر کرده است؛ ولی او از أَبی مِخْنف نقل کرده که قبیله کنده ۱۳ سر، قبیله هوازن ۲۰ سر، قبیله بنی‌تمیم ۱۷ سر، قبیله بنی‌اسد ۱۶ سر، قبیله مذحج ۷ سر و قیس ۹ سر را با خود به نزد ابن زیاد آوردند.[۱۲] برخی نیز تعداد سرها را ۷۸ سر ذکر کردند.[۱۳]
شهدای بنی‌هاشم
گفته شده مشهورترین آمار شهدای بنی‌هاشم که در بسیاری از منابع آمده، بدون احتساب امام حسین(ع) ۱۷ نفر است.[۱۴] البته آمار شهدای بنی‌هاشم مختلف بوده و از ۹ نفر تا ۳۳ نفر ذکر شده است.[۱۵]
سخن امام(ع) در روز تاسوعا درباره یارانش:
أما بعد فإنّی لا أعلم أصحابا أوفی و لا خیرا من أصحابی، و لا أهل بیت أبرّ و لا أوصل من أهل بیتی
(ترجمه: من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیک‌تر از خویشاوندان خودم سراغ ندارم.)
مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۱
برخی شهدای بنی هاشم را ۳۳ نفر دانسته‌اند؛ امام حسین(ع)، سه نفر از فرزندان امام حسین(ع)، نه نفر از اولاد امام علی(ع)، چهار نفر از فرزندان امام حسن(ع)، دوازده نفر از فرزندان عقیل و چهار نفر از فرزندان جعفر.[۱۶]
برخی شهادت ۱۷ نفر از بنی هاشم در کربلا را اجماعی و ده نفر دیگر را غیریقینی دانسته‌اند[۱۷] که جمعا ۲۷ نفر می شود.
همچنین گفته شده نام ۱۷ تن از اولاد ابی طالب در زیارت ناحیه مقدسه ذکر شده است.[۱۸]
فرزندان امام علی(ع)
فرزندان امام علی(ع) به جز امام حسین(ع)، که در کربلا شهید شدند، عبارتند از: حضرت عباس، عبدالله، عثمان، ابوبکر ،محمد، جعفر و عمر.[۱۹]
شیخ عباس قمی برآن است که مشهور میان مورخین آن است که عمر بن علی بن ابی طالب امام حسین(ع) را همراهی نکرد و در کربلا شهید نشده است.[۲۰]
فرزندان امام حسن(ع)
قاسم، ابوبکر، عبدالله[۲۱] و عمر بن حسن[۲۲]
فرزندان امام حسین(ع)
علی اکبر[۲۳] و عبدالله بن حسین[۲۴] مشهور به علی اصغر.[۲۵] البته گفته شده در مقاتل هم از عبدالله بن حسین و هم از علی اصغر یاد شده و در اینکه آیا دو کودک بودند یا یکی، اختلاف هست.[۲۶]
سایر بنی‌هاشم
جعفر بن عقیل، عبدالرحمان بن عقیل، عبدالله بن عقیل، محمد بن ابی‌سعید بن عقیل، عبدالله بن مسلم بن عقیل، محمد بن عبدالله بن جعفر، و عون بن عبدالله بن جعفر.[۲۷]
گزارش‌های نادر
نام‌های ۴۲ نفر از بنی‌هاشم به عنوان شهدای کربلا، فقط در برخی از منابع ذکر شده است.
ابراهیم بن علی
عباس اصغر بن علی
عبدالله اکبر بن علی
عبدالله اصغر بن علی
عبیدالله بن علی
عتیق بن علی
قاسم بن علی
بشر بن حسن
ابوبکر بن حسین
ابوبکر بن قاسم بن حسین
ابراهیم بن حسین
جعفر بن حسین
حمزة بن حسین
زید بن حسین
قاسم بن حسین
محمّد بن حسین
عمر بن حسین
محمّد بن عقیل
محمّد بن عبدالله بن عقیل
حمزة بن عقیل
علی بن عقیل
عَون بن عقیل
جعفر بن محمّد بن عقیل
ابوسعید بن عقیل
ابراهیم بن مسلم بن عقیل
محمّد بن مسلم بن عقیل
عبدالرحمان بن مسلم بن عقیل
عبیداللّه بن مسلم بن عقیل
ابوعبدالله بن مسلم بن عقیل
علی بن مسلم بن عقیل
ابراهیم بن جعفر
ابوبکر بن عبدالله بن جعفر
عون اصغر بن عبدالله بن جعفر
حسین بن عبدالله بن جعفر
عبیداللّه بن عبدالله بن جعفر
عون بن جعفر بن جعفر
محمّد بن جعفر
محمّد بن عبّاس
احمد بن محمّد هاشمی[۲۸]
اصحاب
صحابه شهید
اَنَس بن حارث
عبدالرحمان بن عبد ربّ انصاری[۲۹]
مُسلم بن عَوسَجه اسدی
هانی بن عروه مرادی
عبدالله بن بُقطُر
عَمّار بن ابی سَلامه دالانی همدانی
نُعَیْم بن عَجْلان انصاری[۳۰]
از اصحاب امام علی(ع)
ابوثُمامه عمرو بن عبدالله صائِدی
حبیب بن مُظاهِر اسدی
زاهر، غلام عمرو بن حَمِق
عمار بن ابی سلامه دالانی
سعد بن حارث خُزاعی، غلام علی(ع)
عبدالله بن عُمَیر کَلْبی
کَردوس بن زهیر
نافع بن هلال بجلی[۳۱]
اصحاب امام حسین(ع)
ابراهیم بن حُصَین اسدی
برادرزاده حُذَیفة بن اَسید غِفاری
ابوهَیاج
اَدهَم بن امیه
انیس بن مَعقِل اَصبَحی
بُرَیر بن خُضَیر
بشیر بن عمرو حضرمی
جابر بن حَجّاج
جبلة بن علی شیبانی
جُنَادة بن حارث
جُندَب بن حجیر
جون غلام ابوذر
جوین بن مالک
حارث بن اِمرؤ القیس
حارث بن نبهان
غلام حمزة بن عبدالمطلب
ابوالحتوف بن حرث انصاری
حجاج بن زید
حَجّاج بن مَسروق
حُرّ بن یزید ریاحی
حلّاس بن عمرو
نُعمان بن عمرو
حَنظَلة بن اسعد
رافع، هم‌پیمان بنی شنده
رُمَیث بن عمرو
زُهَیر بن بِشْر خَثعَمی
زُهَیر بن سلیم اَزْدی
زُهَیر بن قَین بَجَلی
زید بن مَعقِل
سالم
سعد بن حنظله تمیمی
سعید بن عبدالله حنفی
سعید بن کَردَم
سلیمان بن رزین
سلیمان بن ربیعه
سوّار بن ابی‌حِمیر
سُوَید بن عمرو بن ابی مُطاع
سیف بن حارث جابری
شَبیب بن عبدالله نَهشَلی
سیف بن مالک
ضَرغامة بن مالک
شَوذَب
ضُباب بن عامر
عابس بن ابی شبیب شاکری
عامر بن مسلم عبدی
سالم غلام عامر بن مسلم
عباد بن ابی‌مهاجر
عبدالرحمان بن عبدالله اَرحَبی
عبدالله بن قیس غِفاری
عبدالرحمان بن قیس غِفاری
عُقْبة بن صَلت
عمّار بن حسّان طایی
عمران بن کعب
عمر بن اَحدوث حَضرَمی
عمرو بن خالد صَیداوی
سعد غلام عمرو بن خالد صیداوی
عمرو بن خالد ازدی
خالد بن عمرو اَزْدی
عمرو بن ضُبَیعَه
عمرو بن عبدالله جُندَعی
عمرو بن قَرَظَه انصاری
غلام ترک
قارِب، غلام امام حسین(ع)
قاسم بن حبیب اَزْدی
قَعنَب بن عمرو نَمِری
کِنانة بن عتیق
مالک بن عبدالله بن سریع
مُجَمِّع بن زیاد
مُجَمّع بن عبدالله عائِذی
پسر مُجَمّع بن عبدالله عائذی
مسعود بن حَجّاج
عبدالرحمان بن مسعود
مسلم(/ اَسلَم) بن کثیر
مُنجِح، غلام امام حسین(ع)
نَعیم بن عَجْلان
هَفهاف بن مُهَنَّد راسِبی
هَمّام بن سَلَمه قانِصی (قایضی)
وَهْب بن وهب
یحیی بن سلیم مازِنی
یزید بن زیاد بن مُهاصِر
یزید بن نبیط عبدی
عبدالله بن یزید بن نَبیط عبدی
عبیداللّه بن یزید بن نَبیط عبدی[۳۲]
شعر مولوی، جلال‌الدین رومی درباره شهدای کربلا
کجایید ای شهیدان خدایی بلا جویان دشت کربلایی
کجایید ای سبک‌روحان عاشق پرنده‌تر ز مرغان هوایی
کجایید ای شهان آسمانی بدانسته فلک را در گشایی
کجایید ای ز جان و جا رهیده کسی مر عقل را گوید کجایی
کجایید ای در زندان شکسته بداده وام‌داران را رهایی
کجایید ای در مخزن گشاده کجایید ای نوای بی‌نوایی
در آن بحرید کاین عالم کف اوست زمانی بیش دارید آشنایی
کف دریاست صورت‌های عالم ز کف بگذر اگر اهل صفایی
دلم کف کرد کاین نقش سخن شد بهل نقش و به دل رو گر ز مایی
دفن شهدای کربلا
۱۱ محرم[۳۳] یا ۱۳ محرم[۳۴] را زمان دفن شهدای کربلا بیان کرده‌اند. بنابر برخی گزارش‌ها، پس از بازگشت عمر سعد و یارانش، گروهی از بنی اسد که در نزدیکی کربلا سکونت داشتند در موقعی از شب بر امام حسین(ع) و یارانش نماز گزاردند و آنان را دفن کردند.[۳۵]
بیشتر شهدا در آرامگاه جمعی شهدای کربلا، پایین‌تر از قبر امام حسین(ع) دفن شده‌اند. علی اکبر پایین پای امام و علی اصغر نیز بنا به قول مشهور در کنار امام دفن شده است. آرامگاه عباس بن علی(ع) نزدیک نهر علقمه و آرامگاه حر بن یزید ریاحی به فاصله کمی بیرون از شهر کربلا قرار دارد.
کتاب‌شناسی
درباره شهدای کربلا آثاری نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
تَسْمیَةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَیْن بْن عَلی، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم قمری نگاشته شده و به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.
إبْصارُ العَین فی أنْصارِ الحُسین اثر شیخ محمد سماوی (درگذشت ۱۳۷۰ق) در این کتاب، ۱۱۲ نفر از یاران امام حسین را با ذکر طوایف و قبایل آنان معرفی شده است و ترجمه فارسی آن «سلحشوران طف» نام دارد.
آیینه‌داران آفتاب پژوهش و نگارش نو از زندگانی و شهادت یاران امام حسین(ع) نوشته محمدرضا سنگری؛ نویسنده در این کتاب به ویژگی یاران امام حسین پرداخته است و شهیدان کربلا را به شهدای پیشاهنگ، شهدای نبرد نخستین، شهدای نبرد تن به تن و شهیدان نماز و پس از آن تقسیم کرده است. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده و شرکت انتشارات نشر بین الملل آن را در سال ۱۳۸۷ش در دو جلد منتشر کرده است.
الامام الحسین و اصحابه، نوشته فضل‌علی قزوینی عالم شیعه قرن ۱۴ق؛ این اثر در سه قسمت به اصحاب مرد امام(ع)، مقتل امام(ع) و زنان حاضر در کربلا پرداخته است.
همچنین کتاب‌های «انصار الحسین الرجال و الدلالات» اثر محمدمهدی شمس الدین عالم لبنانی (۱۹۳۶- ۲۰۰۱م) و «اصحاب امام حسین از مدینه تا کربلا» نوشته سید اصغر ناظم‌زاده از دیگر آثاری است که درباره شهدای کربلا نوشته شده است.
پی نوشت:
1- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.
2- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
3- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.
4- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
5- مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۱؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ج۱۱، ص۶.
6- مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۲۶.
7- سید بن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۸۵.
8- مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۴.
9- قمی، نفس المهموم، ص۲۳۶.
10- خوارزمی، مقتل‌الحسین(ع)، مکتبة المفید، ج۲، ص۳۶؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.
11- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.
12- بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ۱۹۷۷م، ص۲۰۷.
13- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
14- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵و۴۸۷.
15- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.
16- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
17- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
18- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
19- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۹۵-۲۹۸؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
20- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۹۸.
21- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۹۲-۲۹۵؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
22- خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۸.
23- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۷۶؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
24- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۳۱۷و۳۱۸؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
25- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
26- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.
27- قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۸۶-۲۹۰؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
28- محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۲۹۴-۲۹۸.
29- محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
30- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ۴۹۲و۴۹۳.
31- محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
32- محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۸-۳۰۱.
33- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۳.
34- مقرم، مقتل الحسین(ع)، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۱۹.
35- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.
منابع
منبع اصلی: محمدی ری‌شهری، محمد، شهادت نامه امام حسین(ع) بر پایه منابع معتبر، ترجمه مهدی مهریزی، عبدالهادی مسعودی و محمد مرادی، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم، ۱۳۹۵ش.
ابن اعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه‌السلام، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۳ق.
دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
سنگری، محمدرضا، آیینه‌داران آفتاب (پژوهش و نگارش نواز زندگانی وشهادت یاران اباعبدالله)، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۷ش.
سید بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم، انوار الهدی، بی تا.
شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، ۱۹۶۷.
قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبه الحیدریة، بی‌تا.
گروهی از تاریخ‌پژوهان، زیر نظر مهدی پیشوایی، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
مجلسی، محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفتم، ۱۳۹۳ش.
مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
موسوی مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه.
بر گرفته از ویکی شیعه
افزودن دیدگاه جدید