نقش تربيتي سلام درقرآن و روايات

سلام درلغت به معاني گوناگون آمده است يکي از این معاني تحيت است و يکي از اسماء الله نیز «سلام» است. زيرا سلام يعني امنيت از هرگونه  نقص، عيب و فنا و به معناي درود گفتن هم مي باشد .

سلام کردن از اموري نيست که بعد از ظهور اسلام وضع شده باشد بلکه نمونه هاي آن در ميان اقوام و ملل گذشته سابقه دارد که اين مسئله در آيات قرآن به خوبي مشخص است. دين اسلام در بسياري موارد عادات پسنديده ي مرسوم در ميان امتهاي پيش از خود را امضاء نموده و با اصلاح و تغيير به آن سنن و آداب کمال بخشيده است و مواردي که کاستيهايي در آنها وجود داشته است را جبران کرده است.

سنت پسنديده سلام و تحيت هنگام ديدار و ورود به خانه و آغاز تکلم ، نيز از مواردي است که دين اسلام آن را تاييد نموده و دستورات خاصي نيز براي آن داده است .

سلام يک تحيت بزرگ اسلامي؛

تا آنجا که مي دانيم تمام اقوام جهان هنگامي که بهم مي رسند براي اظهار محبت به يکديگر نوعي تحيت دارند که گاهي جنبه لفظي دارد و گاهي به صورت عملي است .  در اسلام نيز سلام يکي از روشن ترين تحيت ها است بنابراين طبق آيه 86 سوره نساء همه مسلمانان موظفند که سلام را به طور عاليتر و يا لااقل مساوي جواب گويند. سلام کردن يک نوع اعلام دوستي و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب مي شود. (تفسير نمونه، ج 4 ،ص43 )

معني سلام را اين گونه نوشته اند : (مصدر ) اسم از تسليم / تحيت / پيروي و اطاعت/  و در آيه  « السلام علي من اتبع الهدي»  يعني کسي که پيروي کند خدا با هدايت او را سالم  مي دارد از عذاب و غضبش.  سلام از اسماء خدا ست زيرا سلامت است خدا از هرنقص و عيب و نابودي ! دار السلام يعني بهشت (المنجد،ص 347 )

درمورد معني سلام آمده است که سلام مصدر است به معني بي گزند شدن از عيب يا از آفت رهيدن و نجات يافتن،  پاکي و رهايي از عيب (فرهنگ عميد، ص 1220 )

سلام در قرآن ؛

در قرآن 42 مرتبه اين کلمه در آيات آمده است که معاني گوناگون دارند.سلام يکي از نام هاي خدا: «هو الله الذي لا اله الا هو الملک القدوس السلام ...» ( حشر22 )  اوست خداي يکتا که معبودي جز او نيست فرمانروا منزه از هر عيب و سلامت بخش ... در اين آيه منظور از سلام اين است که با سلام و عافيت برخورد مي کند نه با جنگ و ستيز و يا شر و ضرر و خداوند هيچگونه ضرري به خلق نمي زند چون سلام است .

سلام ازطرف خدا: سلام سخن خداست « سلام قول من رب الرحيم » (يس - 85 ) در چندين آيه خداوند به پيامبران سلام نموده است :

« سلام علي نوح في العالمين» در ميان جهانيان بر نوح سلام باد (صافات97 ). « سلام علي ابراهيم » درود و سلام بر ابراهيم (صافات - 109 ) « سلام علي موسي و هارون» درود و سلام برموسي و هارون (صافات- 021 ) « سلام علي آل ياسين » سلام و درود برآل ياسين (صافات - 031 ). البته آل ياسين منظور اهل بيت عصمت مي باشد با توجه به اين آيه از سوره يس که مي فرمايد :

« یس و القرآن الکريم انک لمن المرسلين  چون ياسين نام پيامبراست پس آل ياسين اهل بيت پيامبر (ص) محسوب مي شود . (باقري ،1382،ص 13 )

«سلام علي المرسلين»  سلام برهمه فرستادگان (صافات -181 ) « سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيا» و سلامي شايسته بر او باد روزي که متولد شد و روزي که مي ميرد و روزي که زنده برانگيخته مي شود (مريم - 15 ) اين سلام خدا به حضرت يحيي (ع ) است . از اين آيه مشخص مي شود که سلام و درود فرستادن بر اولياي خدا مخصوص زمان حيات آنان نيست و سلام کردن نشانه ي کوچکي نيست زيرا خداي بزرگ هم سلام مي کند . (تفسيرنور/ 24 ).

 « قل الحمدلله و سلام علي عباده الذين اصطفي الله خيرا ما يشکرون » (نمل -59 ) بگو سپاس براي خداست و سلام بر آن بندگانش که آنان را برگزيد.

دستور سلام کردن پيامبر(ص)

« و اذا جائک الذين يومنون باياتنا فقل سلام عليکم » (انعام -54 ) وهرگاه کساني که به ما ايمان دارند نزد تو آيند پس بگو سلام برشما .

سلام فرشتگان : « سلام عليکم بما صبرتم فنعم عقبي الدار ( رعد -24 ) فرشتگان هنگام ديدار بهشتيان به آنان مي گويند بخاطر استقامتي که کرديد درود بر شما پس چه نيکوست سراي آخرت . دردنيا هنگام قبض روح ملائکه به مومن سلام مي کنند و تسکين و آرامش به محتضر مي دهند و تمام غم ها و عقده ها را از دل مضطري که ديگر راه به جايي ندارد و در سکرات موت قرار گرفته است و هول و هراس اين مسافرت در وجودش سنگيني مي کند و اميدش ازهمه جا قطع شده است مي زدايد و به او آرامش مي دهند. (باقري، 1382 ،ص 16)

«قال لهم خزنتها سلام عليکم طبتم فادخلوها خالدين » (زمر-73 )... نگهبانان بهشت مي گويند سلام بر شما پاک و پسنديده بوديد پس داخل شويد درحالي که جاودانه خواهيد بود . انسانهاي با اعمال صالح دردنيا شهرشان طيب و البلدالطيب مساکن پاکيزه، روزيشان از طيبات، گفتارشان پاک و تابناک، خوراک حلال و طيب و از خدا نسل و ذريه طيب نيز درخواست مي کنند و سرانجام سراي طيب و طاهررا نصيب خود مي کنند که با سلام و تحيت فرشتگان برآن وارد مي شوند و زندگي زيبا و جاودان خويش را آغاز مي نمايند.( لقماني، 1385، ص 84 ).

« الذين تتوفاهم الملائکه طيبين يقولون سلام عليکم ادخلو الجنه بما کنتم تعملون » (نحل -23) به آنان که پاک کند فرشتگاني که جانشان را مي ستانند مي گويند سلام برشما به پاداش آنچه انجام داديد به بهشت داخل شويد. دراين آيه اشاره به اين دارد که ملائکه به اذن خدا و در فاعليت خدا جانها را مي گيرند و به انسانهاي پاک سلام مي کنند و مژده بهشت مي دهند. (صادقي ،1385،ص 96 ).

ازاين آيه معلوم مي شود که سلام کردن شعار آسماني است و درسلام دعا سلامتي و امنيت وجود دارد.(تفسيرنور/ 24 )

سلام اهل بهشت به يکديگر

« تحيتهم فيها سلام ..» درقيامت به هرسو بنگري سلام است و بهشتيان اهل صفا وصميميت و سلام اند نه نزاع و قهر (ابراهيم -23 )

« تحيتهم يوم يلقونه سلام ...» تحيت آنان در روزي که خدا را ملاقات مي کنند سلام است سلام درود بهشتي و بهشتيان است (تفسيرنور احزاب -44 )

« ونادوا اصحاب الجنه ان سلام عليکم » و ندا مي دهند اصحاب بهشت که سلام بر شما باد (اعراف -64 )

«اولئک يجزون الغرفه بما صبروا و يلقون فيها تحيه و سلاما» آنان (بندگان رحمت ) بخاطر آنکه صبرکردند غرفه هاي بهشتي داده مي شوند و در آنجا با تحيت و سلام گرم روبرو خواهند شد (فرقان / 75 ).سلام دراين آيه مراد هرچيزي است که درآن ترس و پرهيزنباشد (الميزان ،ج 30 ،ص 78 ).

« دعواهم فيها سبحانک اللهم و تحيتهم فيها سلام ... » (يونس /10 )  دعا و نيايش آنان دربهشت خداي تو پاک و منزهي است و درودشان آنجا سلام است . سلام کلام اهل بهشت است و دربهشت سلام فضاي همه جا را پرمي کند ازسوي خدا از سوي بهشتيان به خدا و ازسوي بهشتيان نسبت به يکديگر(تفسيرنور/ 24 ).

«لايسمعون فيها لغوا الا سلاما ...» درآنجا سخن بيهوده نمي شنوند و گفتارشان جزسلام نيست.(مريم /62 ).

« فسلام لک من اصحاب اليمين » پس سلام برتو از طرف اهل يقين که همه قرينان تو و رفقاي تو هستند (واقعه /91 )  « لا يسمعون فيها لغوا و لا تاثيما الا قيلا سلاما سلاما » (واقعه /62 )  دربهشت نه سخن بيهوده مي شنوند و نه تهمت گناه هرچه هست سلام است و سخن سالم بهشت سراي سلام وسلامتي است. ( تفسيرنور/ 24 ).

سلام نام بهشت

«لهم دارالسلام عند ربهم ..» سراي سلامت نزد پروردگارشان تنها براي آنان است ...(انعام /721 ) پس دربهشت خشونت، رقابت ، حسرت، تهمت، حسد، کينه، دروغ، اندوه وهيچگونه مرض و مرگ و فقرراهي ندارد. (تفسيرنور/42 ).

« و الله يدعوا الي دارالسلام ...» و خداوند مردم را به سر منزل سلامت و سعادت بهشت مي خواند. (يونس /52 ) دارالسلام يکي از نامهاي بهشت است زيرا آنجا کينه اي دردلها نيست تا جنگ و جدال و بهره کشي پيش بيايد. سلام نام خداست و دارالسلام  يعني جوار رحمت الهي و جایي که کلام و درودشان سلام است و از خدا هم به آنان سلام مي شود. سلامتي دنيا گذرا است ولي سلامت آخرت پايداراست .(تفسيرنور/42 )

سلام دراديان ديگر

« اذا دخلوا عليه فقالوا سلاما قال انا منکم وجلون » (حجر/ 25 ) آنگاه که براو وارد شده و سلام کردند گفت :همانا ازشما بيمناکيم

« اذ دخلوا عليه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون )(ذاريات /52 ) آنگاه که ميهمانان ابراهيم براو وارد شدند و سلام گفتند ابراهيم درپاسخ گفت :سلام شما را نمي شناسم .

«.. قد جئناک بآيه من ربک و السلام علي من اتبع الهدي » (طه /74 ) البته ما با معجزه اي ازپروردگارت (خطاب به فرعون ) به سوي تو آمده ايم و درود بر کسي که هدايت را پيروي کند.

« ولقد جائت رسلنا ابراهيم بالبشري قالوا سلاما قال سلام ...» ( هود /96 )همانا فرستادگان ما که به صورت انسان بودند گفتند به ابراهيم سلام و ابراهيم نيزگفت سلام . سخن را بايد با سلام آغاز کرد .سلام يک شعارآسماني و شيوه اي ملکوتي است . سلام را به نحو بهتر بايد جواب داد (تفسير نور/ 42 ).

«قال سلام عليک ساستغفرلک ربي انه کان بي حفيا »( مريم /74 ) ابراهيم گفت :سلام برتو به زودي از پروردگارم براي تو آمرزش مي خواهم زيرا او همواره نسبت به من بسيارمهربان بوده است . حضرت ابراهيم (ع ) همواره دربرابر تهديد با سلام و دعا برخورد مي کند. (سيدي ،1377 ،ص 130 ).

« و السلام علي يوم ولدت و يوم اموت و يوم ابعث حيا » (مريم /33 ) حضرت عيسي (ع ) به خود سلام مي کند و درود برمن روزي که زاده شدم و روزي که مي ميرم و روزي که زنده برانگيخته مي شوم . دربعضي موارد سلام به خود و تجليل از خودلازم است (تفسيرنور/42 ).

سلام به معني سلامتي ؛

« قلنا يا نار کوني بردا و سلاما ...» گفتم اي آتش بر ابراهيم سرد و سلامت باش (انبياء /96 )

« ادخلوها بسلام آمنين ...» با سلامت و امنيت به باغها وارد شويد (حجر/64 )

« قيل يا نوح اهبط بسلام منا و برکات عليک و علي امم ممن معک » (هود/84 ) خطاب شد اي نوح اينک با سلامتي از جانب ما و برکساني بر تو و برتمام امتهايي که با تو هستند فرود آي.

« يهدي به الله من اتبع رضوانه سبل السلام ... » ( مائده /61 ) خداوند به برکت آن کساني را که از خشنودي او پيروي کنند به راههاي سلامت هدايت مي کند . منظورازسبل السلام در آيه جاده هاي سلامت يعني سلامت فرد،  سلامت اجتماع ، سلامت روح و جان،  سلامت خانواده  و سلامت اخلاق مي باشد . (تفسيرنمونه، ج 4 ،ص 323 ).

« سلام هي حتي مطلع الفجر»  شب تا طلوع فجرسراسرسلام و درود است . (قدر/5 ) مراد ازسلام در آيه لطف و عنايت ويژه الهي نسبت به بندگان درشب قدراست که سلامت و رحمت و برکت را به دنبال دارد و باب نقمت و عذاب را مي بندد زيرا کليد و وسوسه شيطان درآن شب موثر واقع نشود.  شب قدر، شب سلامت فکر و روح آدمي و تعالي به سوي خداوند سلام است .(تفسيرنور/24 ) آن شب ، که تاسپيده دمان؛ همه ي آنات و لحظات آن درود است و سلام و رحمت است و سلامت و ايمني است و فرخندگي (حکيمي ،1385، ص 125 )

«ادخلوها بسلام ذلک يوم الخلود» وارد شويد به سلامت به بهشت اين روز براي شما جاودانه است (ق /34 )

سلام به معني وداع و خداحافظي ؛

سلام درفرهنگ عرب دو موقع دارد 1 - هنگام ورود و ملاقات؛  2 - هنگام خروج و خداحافظي مثل پايان نماز که مي گوييم «السلام عليکم و رحمه الله و برکاته » . « فاصفح عنهم و قل سلام فسوف يعلمون » پس ازآنان روي بگردان و بگو بدرود در آينده خواهيد فهميد .

 «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما ... » و هنگامي که جاهلان آنها را مخاطب مي سازند به آنها سلام مي گويند.(فرقان /63 ) دراين آيه سلام نشانه  بي اعتنايي توام  با بزرگواري است نه ناشي ازضعف. سلام وداع گفتن است با سخنان بي رويه جاهلان، نه سلام تحيت که نشانه محبت، پيوند و دوستي است و سلامي که نشانه حلم و بردباري و بزرگواري است . (تفسيرنمونه ،ج 15، ص 149 ).

« ... سلام عليکم لانبتغي الجاهلين ...» سلام وداع ما برشما باد ما به سراغ جاهلان نمي رويم (قصص /55 ).

ادامه دارد...