تبیین فقره‌هایی از ادعیۀ ماه رمضان با محوریت بخشش گناه
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| ره توشه ماه رمضان۱۴۴۳، تبیین فقره‌هایی از ادعیۀ ماه رمضان با محوریت بخشش گناه
کاری از گروه تولید محتوای معاونت فرهنگی وتبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود حکیمیان*
مقدمه
رمضان، ماه آمرزش گناهان است. رسول خدا در خطبۀ آخر شعبان چنین فرمود: «ای مردم! همانا ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است و بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد. [دراین ماه] به خدا از گناهان خود توبه کنید». آموزه‌های دینی به ما می‌آموزد که دعا به درگاه خدا، مهم‌ترین سرمایۀ معنوی انسان است. معصومان برای این ماه دعاهایی بیان کرده‌اند که دریایی از معارف بلند الهی است که روح انسان را نوازش داده او را به بلندای عرفان می‌رساند. از آنجا که رمضان ماه آمرزش الهی است، قالب دعاهای این ماه بر آمرزش‌خواهی از درگاه باری تعالی توجه داده است؛ تا آنجا که در دعاهای هر شب این ماه آمده است:
أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ لَكَ قِبَلِي ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِي عَلَيْهِ؛ پناه می‌آورم و در پناه عظمت و جلال ذات کریمت در آمده‌ام، چنان نشود که ماه رمضان به سر آید یا صبح این شب طلوع کند و نزد من حقی از حقوق تو [حق الهی یا مالی] بوده باشد که بخواهى مرا به آن عذاب کنى؛ پس از عذاب تو در پناه رحمتت در آمده‌ام، دستم‌گیر.
یکی از نعمت‌های الهی که در گزاره‌های دینی بدان تأکید شده «نعمت مغفرت» است، یعنی اینکه رحمت خداوند، چنان بی‌انتهاست که راه را برای بندگان گناهکار خویش باز گذاشته، تا به مسیر عبودیت و بندگی برگردد. بر این اساس هر انسانی، در هر جایگاهی، فرصت بازگشت دارد و این بازگشت همان توبه است. با این تفاوت که ماه رمضان بهترین فرصت برای بازگشت است، از این رو در آیات و روایات به این امر تأکید شده است، چنانچه خداوند فرمود: «وَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْكُمْ مِدْراراً؛ و اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوى او بازگردید، تا (باران) آسمان را پى در پى بر شما بفرستد! و گنهکارانه، روى (از حق) بر نتابید!» امام سجاد نیز به ذات مقدس حق عرضه می‌دارد: «أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ، وَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ؛ اى خداوند، تویى که دری به سوی عفو و بخشش به روى بندگانت گشودهاى و آن را توبه نامیدهاى. در دعای عرفه نیز می‌خوانیم: «وَ أَسْأَلُكَ اللَّهُمَ حاجَتِیَ الَّتِی إِنْ أَعْطَیْتَنِیها لَمْ یَضُرَّنِی ما مَنَعْتَنِی، وَ إِنْ مَنَعْتَنِیها لَمْ یَنْفَعْنِی ما أَعْطَیْتَنِی، أَسْأَلُكَ فَكاكَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ؛ و از تو اى خدا درخواست دارم آن حاجتم را که اگر عطا کنى دیگر از هر چه محرومم کنى زیان ندارم و اگر آن حاجتم روا نسازى دیگر هر چه عطا کنى نفعى به حالم ندارد درخواست دارم که از آتش دوزخم رهایى بخشى»
نوشتار پیش‌رو برآن است تا فقره‌هایی از دعاهای ماه رمضان را با محوریت بخشش گناه بررسی کند:
1. وعدۀ بخشش گناهان
بخشش الهی پشتوانۀ دعا و امیدواری انسان است. بخش‌هایی از دعاهای ماه رمضان مشتمل بر رحمت و غفران الهی است. در این دعاها خواستههای بندگان از خداوند مطرح شده است، ازجمله بخشش گناهان و آزادی از آتش جهنم، وسعت در رزق و روزی، حج بیت الله الحرام و شهادت در راه خدا که این نشان از اهمیت این خواسته‌ها نزد ایشان است و بهترین زمان برای استجابت این دعاها ماه رمضان است.
ازجمله ادعیۀ این ماه دعایی است که از رسول خدا نقل شده که فرمودند: هر که این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبی بخواند، حق‌تعالی گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد؛ و آن دعا این است: «اللَّهُمَ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ...». در بخش پایانی این دعا از خداوند می‌خواهیم: «اللَّهُمَّ غَيِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِكَ؛ خدایا! بدی‌هاى حال ما را به خوبى صفات خودت تغییر ده». در این دعا ابتدا از درگاه خداوند می‌خواهیم که تغییری در حالات بد ما ایجاد کند و رذائل اخلاقی را بگیرد سپس می‌خواهیم آن حال بد را به حال خوب تبدیل و صفاتی به مانند صفات خود به ما عنایت کند. به عبارت دیگر از خداوند می‌خواهیم گناهانی مانند بخل، غیبت، دروغ، تهمت، ریا و… را از ما بگیرد و صفات خوب، مانند قناعت، صداقت، ادای امانت، خلوص در نیت، پرهیز از شهرت، خیرخواهی امت و... را به ما ارزانی کند. اگر این دعای ما مستجاب شود گویا همۀ خواستههایمان مستجاب شده است و به مصداق «چونک صد آمد نود هم پیش ماست»خواهد بود؛ به این معنا که این دعا تنها یک دعای شخصی و فردی نیست بلکه دعایی است که جامعه را متحول می‌کند. چرا که اصلاح فرد، سببِ اصلاح جامعه شود و این هدف و آرمان نهضت بزرگ مهدوی است. امام باقر فرمود: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ أَكْمَلَ بِهِ أَخْلَاقَهُمْ؛ هنگامی که قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و عقل و اخلاق مردم را به کمال می‌رساند».
بنابراین اگر ما اصلاح شویم به تبع آن جامعه اصلاح خواهد شد؛ به این تعبیر که اگر رذائل اخلاقی مانند حرص، طمع، دروغ و… از زندگی فرد رخت بربندد جامعه به صلاح خواهد رسید و این نهایت خواست تمام انبیا و اولیای الهی بوده است.
الف) بخشش گناهان بزرگ
از دیگر دعاهای واردۀ این ماه دعایی است که هر کس آن را در هر شب از ماه رمضان بخواند گناهان چهل سالۀ او آمرزیده می‌شود و آن دعای: «اللَّهُمَ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ...» است.
در فقرۀ پایانی این دعا ما از درگاه خداوند متعالی می‌خواهیم: «وَ اغْفِرْ لِي تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُهَا غَيْرُكَ؛ و گناهان بزرگم را به من ببخش زیرا که آن‌ها را جز تو کس نیامرزد».
اشارۀ لطیف این قسمت این است که خدایا! گناهان بزرگ مرا ببخش، چون که گناه موجب حبط عمل و از بین برندۀ اعمال نیک است و تنها تویی که آمرزنده گناهان هستی. از این رو درخواست من از تو این است که برای قبولی درخواست‌های دیگرم ازجمله درخواست حج خانۀ خودت که مشتمل بر اعمال نیک متعددی مثل نماز، انفاق، ایثار، هجرت، ترک دنیا و… است مرا ببخشی؛ چرا که تا غفران تو نباشد هیچ یک از افعال نیک من فایده‌ای نخواهد داشت.
ب) بخشش گناهان زیاد
از دیگر دعاهایی که موجب بخشش هفتاد هزار گناه می‌شود و عمل به آن در این ماه سفارش شده، خواندن دو رکعت نماز در هر شب از ماه رمضان است به این کیفیت که در هر رکعت حمد و توحید سه مرتبه خوانده شود و چون سلام نماز گفته شد بگوید: «سُبْحَانَ مَنْ هُوَ حَفِيظٌ لَايَغْفُلُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ رَحِيمٌ لَايَعْجَلُ...». سپس هفت مرتبه تسبیحات اربعه بگوید و بعد سه مرتبه بگوید: «سُبْحَانَكَ سُبْحَانَكَ سُبْحَانَكَ يَا عَظِيمُ اغْفِرْ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ» آن‌گاه ده مرتبه صلوات بر محمد و آل او بخواند. هرکس این نماز را بخواند: «غَفَرَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِينَ أَلْفَ ذَنْبٍ؛ خداوند برای او هفتاد هزار گناه را می‌بخشد».
در این دعا فقره آخر نیز قابل توجه است: «سُبْحَانَكَ سُبْحَانَكَ سُبْحَانَكَ يَا عَظِيمُ اغْفِرْ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ؛ پاک و منزهی تو، پاک و منزهی تو، پاک و منزهی تو، ای بزرگ، ببخش برای من گناه بزرگ را!». درخواست بخشش گناهان بزرگ به‌واسطه آن است که تا انسان پاک نگردد، اعمال دیگرش نیز ثمره‌ای به حال او نخواهد داشت. اگر یک ظرف نجس باشد و شما آن را پر از شیر کنید آیا امکان استفاده از آن شیر را دارید؟ مسلماً پاسخ منفی است؛ لذا اول باید درون را پاک و ظرف را آماده کرد، وانگاه درخواست نمود.
مولانا چه زیبا سروده است:
حیـلت رها کن عاشـقا دیوانه شو دیــوانه شوو انـدر دل آتـش درآ پروانه شو پـروانه شوهم خویش را بیگانه کن هم‌خانه را ویرانه کنوآنگه بیا با عاشقان هم‌خانه شو هم‌خانه شو2. دعا برای طلب بخشش گناه در سحرماه رمضان
آیات و روایات دال بر این است که سحر وقت مناجات با رب‌الارباب است. رسول خدا در وصیتش به علی فرمود: «وَ بِالْأَسْحَارِ فَادْعُ لَاتُرَدُّ لَكَ دَعْوَة؛ و به هنگام سحر دعا کن و از خدا درخواست کن؛ چرا که دعایت در آن موقع رد نمی‌شود و سپس به آیه «وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار؛ استغفارکنندگان در سحرگاهان» استدلال کردند».
الف) باز بودن باب توبه و استغفار
بخشی از دعاهای ماه رمضان به زمان سحرگاه اختصاص دارد تا بندۀ گنهکار با روی آوردن به درگاه خدای غفور توبه کند و از گناهان خود به سوی خدای سبحان طلب بخشش کند.
ازجملۀ این دعاها، دعای «سریع الاجابه» است. ایوب بن یقطین نامه‌ای به امام رضا نوشت و از او خواست که درستی این دعا را بیان کند. امام به او نوشت: آری این دعا، دعای امام باقر( در سحرهای ماه رمضان است. پدرم از جدش امام باقر( نقل کرد که «اسم اعظم خداوند، در این دعاست. پس هرگاه دعا کردید، در دعا بکوشید؛ چراکه آن از دانش نهفته است و آن‌را جز از اهلش، از دیگران پنهان بدارید. منافقان، تکذیب کنندگان و منکِران، اهل آن نیستند و این دعای مباهله است». در مفاتیح الجنان آمده است که بعد از این دعا هر حاجتی که داری از خدا بطلب که البته برآورده شود.
این دعا چنین آغاز می‌شود: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ بَهائِکَ بِاَبْهاهُ، وَ کُلُّ بَهائِکَ بَهِیٌّ،...» و فقره‌ای که به بخشش گناهان اشاره دارد؛ آنجاست که عرضه می‌دارد: «وَ أَنْ تَغْفِرَ لِي مَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِي وَ أَنْ تَعْصِمَنِي فِيمَا بَقِيَ مِنْ عُمُرِي وَ أَعُوذُ بِكَ اللَّهُمَّ أَنْ أَعُودَ فِي شَيْءٍ مِنْ مَعَاصِيكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي حَتَّى تَتَوَفَّانِي... وَ تَجْعَلَ لِي ثَوَابَهُ الْجَنَّةَ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا أَهْلَ التَّقْوَى وَ يَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ».
در این دعا از خداوند می‌خواهیم: خدایا! من به در خانه‌ات آمده‌ام از زیباترین زیبایی‌هایت به زیباترین زیبایی‌هایت تو را قسم می‌دهم. خدایا! به درخانه‌ات آمده‌ام و تو را به ذات مقدست که زیباتر از همۀ زیبایی‌های توست، قسم می‌دهم که از گناهان گذشته‌ام در گذری و تا آخر عمر از من محافظت کنی و من به تو پناه آورده‌ام. خدایا! تا زمانی که مرا از معصیت حفظ کنی هرگز به گناهان بر نمی‌گردم تا بمیرم... و برای من ثواب بهشت قرار می‌دهی و اینکه ای اهل تقوا و ای اهل بخشش، آنچه را که سزاوار آن هستی، با من انجام ده.
یکی از ظریف‌ترین و دقیق‌ترین جلوه‌های بخشش خداوند متعال باز بودن باب توبه است. کسی که راه توبه را پیدا کرد، هر لحظه از اعمال و افکار زشت و گناه‌آلودش پشیمان است و اگر وارد مسیر بخشش الهی شد، دل و جانش را در پرتو مهربانی حضرت باری تعالی پاکیزه نگه می‌دارد، به‌گونه‌ای که دیگر نه از گناهان گذشته خبری است و نه دل‌شوره و نگرانی از عتاب و عقاب دارد.
علامت واضح و روشن قبولی توبه زمانی است که دیگر به گناه بر نگردی، اما اگر گناه کردی بدان که اصلاً توبه نکرده‌ای؛ چراکه توبه کردی که دیگر گناه نکنی، پس وقتی دوباره گناه کردی، معلوم است توبه نکرده‌ای؛ لذا توبه‌ات هم قبول نیست. اما اگر ترک گناه را بعد از توبه ادامه دادی، علامت این است که توبه‌ات قبول است و گناهان گذشته را هم خدای متعال محو کرده و بخشیده است.
آیت‌الله مظاهری می‌گوید:
یادم نمی‌رود جوانی ۲۲ ساله، در نامه‌ای به استاد بزرگوار ما علامه طباطبایی نوشته بود که آقا در محیط و شرایطی زندگی می‌کنم که هوای نفس و آمال و آرزو بر من مسلّط شده و مرا اسیر خود ساخته است. شما بفرمایید من چه عملی انجام دهم، چه کنم تا در مسیر حرکت به سوی خدا گام بردارم؟ علامه طباطبایی در پاسخ به آن نامه، اوّل دستور توبه داده بودند. اگر انسان راجع به گذشته‌ها حالت شرمندگی از خداوند داشته باشد، آن‌گاه پروردگار مهربان، بدی‌های او را به نیکی مبدّل می‌فرماید: «يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ» و همه چیز درست می‌شود. بعد قانون مراقبه را به او یاد داده بودند و بر عمل به آن برای رسیدن آن جوان به مقصودش تأکید کرده بودند.
ب) پذیرش توبه
سید بن طاووس در اقبال آورده است از دعاهای سحر ماه رمضان در بخشش گناهان این است: «يَا مَفْزَعِي عِنْدَ كُرْبَتِي...».
در فقره‌ای از این دعا آمده است: «يَا مَنْ يَقْبَلُ الْيَسِيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثِيرِ، اقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ وَ اعْفُ عَنِّي الْكَثِيرَ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ...؛ ای آن‌که عمل اندک بندگان را می‌پذیری و از گناهکاران بسیار در می‌گذری از من هم این عمل کم را بپذیر و از گناهان بسیارم در گذر که تو بسیار مهربان و آمرزنده‌ای...».
نقل شده یک روز لوطی‌های محل، اطراف حاجی مؤمنی از ارادت‌مندان مرحوم مجلسی پدر را می‌گیرند و می‌گویند: امشب می‌خواهیم به خانه تو بیاییم. حاجی می‌ببیند اگر آن‌ها بیایند با وسائل لهو و لعب می‌آیند و مشغول فسق و فجور می‌شوند؛ از سوی دیگر اگر آن‌ها را رد کند چگونه با لوطی‌ها طرف شود، مرتباً برایش مزاحمت ایجاد می‌کنند. ناچار قبول کرد، ولی سراسیمه خدمت مرحوم مجلسی رسید و گرفتاری‌اش را گفت. مرحوم مجلسی فکری کرد و گفت: اشکالی ندارد بگو بیایند من هم می‌آیم. حاجی محفلی مهیا کرد، شیخ زودتر از لوطی‌ها آمد. لوطی‌ها وقتی وارد خانه شدند، دیدند مرحوم مجلسی در مجلس نشسته است. لوطی‌باشی ناراحت شد، الان عیش‌مان را به‌هم می‌زند، جلوی آقا که نمی‌شود هیچ کاری کرد. اجمالاً پیش خود خیال کرد حرفی بزند تا مرحوم مجلسی قهر کند و برود آن وقت آن‌ها آزاد باشند. گفت: جناب آقا! مگر راه و روش ما لوطی‌ها چه عیبی دارد که به ما اعتراض می‌کنند. مجلسی گفت: چه خوبی در شما هست که آن‌را مدح کنند. گفت هزارها عیب داریم اما نمک شناسیم؛ اگر نمک کسی را بخوریم دیگر به او خیانت نمی‌کنیم تا آخر عمرمان یادمان نمی‌رود. مجلسی گفت: این صفت خوبی است ولی آن‌را در شما نمی‌بینم. لوطی‌باشی گفت: در اصفهان از هرکس می‌خواهی بپرس؟ ببین ما نمک چه کسی را خورده‌ایم که به او بد کرده باشیم. مجلسی گفت: خود من گواهی می‌دهم که شما همه نمک به‌حرامید؛ شما با خدای خود چه می‌کنید، نمک خدا را می‌خورید و نمکدان می‌شکنید. این همه نعمت خدا را خوردن و استفاده کردن و این جور سرکشی کردن و پیروی از هوی و هوس کردن؟!
هر كس كه نمک خورد و نمكدان بشكستدر مذهب رندان جهان، سگ به از اوستسخنان مرحوم مجلسی در آن‌ها اثر کرد. سرخجلت بزیر انداختند و هیچ نگفتند؛ پس از مدتی همه رفتند. صبح اول وقت لوطی‌باشی در خانۀ مرحوم مجلسی را کوبید. مجلسی در را بازکرد دید لوطی‌باشی است. گفت: دیشب ما را آتش زدی، ما را آگاه کردی، ما را توبه ده؛ چون از
کرده‌های خود پشیمانیم. مرحوم مجلسی هم آن‌ها را به عمل توبه و تدارک از گذشته راهنمایی کرد.
خداوند متعال تنها مولایی است که کم‌ها را می‌پذیرد و از کردارهای زشت و بزرگ چشم‌پوشی می‌کند. با وجود این که او مالک حقیقی عالم هستی است از بندۀ گنهکارش در می‌گذرد.
ج) خوف و رجا
از دیگر دعاهای سحر ماه رمضان که در جلب بخشش خداوند برای عفو بندگان مؤثر است، دعای «ابوحمزۀ ثمالی» است. ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «حضرت زین العابدین در ماه رمضان، بیشتر شب‌ها در حال نماز بود و چون سحرگاهان فرا می‌رسید، این دعا را می‌خواند».
بخش‌های زیادی از این دعا، در طلب عفو و بخشش خداوند از گناهان بنده است. مضامین دعا بیانگر خوف و رجا و بیم و امید بنده در برابر مولای بزرگ و مهربان است. بنده از یک طرف، هنگامی که جرم، عصیان، گستاخی و غفلتش را به یاد می‌آورد، در گرداب ترس از کیفر الهی می‌افتد و فریاد می‌زند: «أَنْتَ يَا إِلَهِي أَوْسَعُ فَضْلًا وَ أَعْظَمُ حِلْماً مِنْ أَنْ تُقَايِسَنِي بِعَمَلِي وَ خَطِيئَتِي فَالْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْو؛ تو ای خدای من! فضل وسیع بی‌پایان و حلم عظیمِ بی‌انتهایت برتر ازآن است که مرا با فعل من و گناه من مقایسه کنی، پس از من در گذر، از من در گذر، از من در گذر» و از جانب دیگر، رحمت و کرم بی‌پایان حق، همۀ وجودش را از امید سرشار می‌سازد و وجودش را از شوق لبریز می‌کند؛ لذا بانگ بر می‌آورد: «سَيِّدِي سَيِّدِي سَيِّدِي اللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ وَ أَعِذْنَا مِنْ سَخَطِكَ وَ أَجِرْنَا مِنْ عِقَابِكَ وَ ارْزُقْنَا مِنْ مَوَاهِبِكَ وَ أَنْعِمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلِك؛ ای سید من، ای سید من، ای سید من، خداوندا! ما را به یاد خود مشغول ساز و از قهر و غضب امان بخش و از عذاب در جوار رحمتت پناه ده و از عطاهای بی‌حسابت روزی ما گردان و به فضل و کرم با ما نیکی و احسان فرما».
آهنگ بیم و امید در این دعا بنده را وادار می‌کند تا اقرار کند: «اِذا رَاَیْتُ مَوْلایَ ذُنُوبی فَزِعْتُ و اِذا رَاَیْتُ کَرَمَکَ طَمِعْتُ فَاِنْ عَفَوْتَ فَخَیْرُ راحِمٍ وَ اِنْ عَذَّبْتَ فَغَیْرُ ظالِمٍ؛ سرور من! زمانی که گناهانم را می‌بینم، در ورطه وحشت فرو می‌افتم و زمانی که لطف و کرمت را می‌بینم، طمع می‌کنم. پس اگر ببخشی، بهترین رحم کننده‌ای و اگر کیفر دهی، بر من ستمی نکرده‌ای» و چنان دل به لطف خدا می‌بندد که ندا می‌دهد: «عَظُمَ یا سَیدی اَمَلی وَ ساءَ عَمَلی فَاَعْطِنی مِنْ عَفْوِکَ بِمِقْدارِ اَمَلی و لاتُواخِذْنِی بِأَسْوَءِ عَمَلی فَاِنَّ کَرَمَکَ یَجِلُّ عَنْ مُجازاةِ الْمُذْنِبینَ وَ حِلْمُکَ یَکْبُرُ عَنْ مُکافاتِ المُقَصِّرین؛ سرور و آقای من! امیدم به تو، فراوان و کردارم، زشت و ناپسند است. هم سنگ آرزویم، از من درگذر و مرا با بدترین کردارم کیفر مکن؛ چون لطف و بزرگواری تو بسی برتر از کیفر مجرمان و شکیبایی تو، بزرگتر از مجازات اهل تقصیر و خطاست».
عرفان دعا به‌گونه‌ای است که بنده را به آنجا می‌رساند که خداوند را مورد خطاب قرار دهد و بگوید: «الهی وَ سَیِّدی وَ عِزَّتِک وَ جَلالِک لَئِنْ طالَبْتَنی بِذُنُوبی لَاُطالِبَنَّک بِعَفْوک وَ لَئِن طالَبْتَنی بِلُؤمی لَاُطالِبَنَّکَ بِکَرَمِکَ؛ خدای من، آقای مهربانم! به عزت و فر و شکوهت سوگند، اگر از گناهانم باز پرسی، من نیز از عفو و گذشت تو خواهم پرسید و اگر مرا به پستی و زبونی‌ام بازخواست کنی، تو را به بزرگی و کرمت بازخواست خواهم کرد».
و اینجاست که بنده درخواست می‌کند: «وَ مَا اَنَا یا رَبِّ وَ ما خَطَرِی هَبْنی بِفَضْلِکَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ؛ خدایا! من چیستم و چه ارزشی دارم؟ آخر مرا چه اهمیتی است که بخواهی مرا به کیفر اعمالم برسانی؟ با فضل بی‌پایان خویش، بر من ببخش و با عفو و گذشت خود بر این بینوا تصدق فرما».
وی در ادامه از خدا می‌خواهد: «سَيِّدِي مَنْ لِي وَ مَنْ يَرْحَمُنِي إِنْ لَمْ‌تَرْحَمْنِي... وَ إِلَى مَنِ الْفِرَارُ مِنَ الذُّنُوبِ إِذَا انْقَضَى أَجَلِي سَيِّدِي لَاتُعَذِّبْنِي وَ أَنَا أَرْجُوكَ... فَإِنَّ كَثْرَةَ ذُنُوبِي لَاأَرْجُو لَهَا إِلَّا عَفْوَكَ؛ آقای من! اگر تو به من رحم نکنی من که را دارم... و به‌سوی که توانم گریخت از گناهانم آن‌گاه که اجلم فرا رسد. آقای من! مرا عذاب مکن؛ چرا که به تو امیدوارم... که از بسیاری گناهان جز به عفو و بخششت به جایی امید ندارم».
فهرست منابع
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی، چاپ ششم، تهران: ناشر کتابچى، 1376ش.
ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة، چاپ دوم، تهران: ناشر دار الکتب الإسلامیه، 1409ق.
بلخی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، چاپ 25، تهران: انتشارات اطلاعات، 1397ش.
بلخی، جلال‌الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، تهران:
انتشارات امیر کبیر، بی‌تا.
دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران: انتشارات امیر کبیر، بی‌تا.
طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، چاپ چهارم، قم: ناشر شریف رضى، 1412ق.
طوسى، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، چاپ اول، بیروت: ناشر مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
على بن الحسین، امام چهارم(، الصحیفة السجادیه، چاپ اول، قم: دفتر نشر الهادى، 1376ش.
کفعمى، ابراهیم بن على عاملى، البلد الأمین و الدرع الحصین، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1418ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح على اکبر غفارى و محمد آخوندى، چاپ چهارم، تهران: ناشر دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: ناشر دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
میرخلف زاده، علی، قصص التوابین یا داستان توبه کنندگان، چاپ چهارم، تهران: ناشر محمد و آل محمد، 1385ش.
نورى، حسین بن محمد تقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق و تصحیح، مؤسسة آل البیت(، چاپ اول، قم: ناشر مؤسسة آل البیت(، 1408ق.
افزودن دیدگاه جدید