عاشورا و مبلّغان

عالمان دین و تربیت یافتگان حوزه‏های علوم دینی سربازان فرهنگی اسلام و قرآن هستند و رسالتِ شناخت، تبلیغ، دفاع و تلاش برای اجرای احکام الهی را بر عهده دارند.

عاشورا و محرم و صفر و عموم مناسبتهای دینی و اجتماعی، فرصتهایی الهی است که روحانیت می‏تواند وظیفۀ مقدس و سنگین خویش را انجام دهد و به تبلیغ و دفاع از فرهنگ قرآن و عترت برخیزد.

حادثه عاشورا و قیام سید الشهداء‌صلوات‌الله‌علیه بزرگ‏ترین حادثه در تاریخ اسلام و تشیع بود که قلب و اندیشۀ امت اسلامی را برای همیشه تسخیر کرد و مهم‏ترین زمینه را برای نشر فرهنگ نبوی و علوی فراهم آورد.

نام و یاد سالار شهیدان‌علیه‌السلام و حادثه جانسوز کربلا در سراسر جهان و در تار و پود تاریخ آن چنان جاذبه و نفوذی یافت که نه تنها قلب شیعه بلکه قلب امت اسلامی بلکه تمام آزادگان جهان را تسخیر کرد و عاشورا به عنوان سمبل ظلم ستیزی، بیداری، ایثار و فداکاری و نماد دفاع از اندیشه‏ها و احکام و اخلاق پیامبران شناخته شد. روحانیت شیعه براساس رهنمودهای معصومین‌علیهم‌السلام سنت زندگی‏ساز مقتل‏خوانی، مرثیه‏سرایی و نشر فرهنگ قرآن در پرتو عاشورا را پایه‏ریزی کرد و هم اکنون صدها سال است که محرّم و صفر بیش‏ترین اثر فرهنگی، سیاسی، اخلاقی را در دنیای تشیع ایفا می‏کند و عالمان دین و مبلغان گرامی و مدّاحان و ذاکران حسینی، فرهنگ اهل بیت‌علیهم‌السلام را در پرتو مجالس حسینی منتشر می‏سازند. استفاده بهتر از این سرمایۀ عظیم فرهنگی و اجتماعی وظیفه‏ای است که امروز بر عهدۀ مدیران نظام تبلیغی و مدیران عالی نظام اسلامی و هر یک از سربازان و فرماندهان جبهۀ فرهنگی اسلام است.

وظایف امروز

توجه به نیازهای عقیدتی امت اسلامی؛

توجه به نیازهای فقهی جامعه؛

توجه به نیازهای اخلاقی فرزندان اسلام؛

توجه به شبهه پراکنیهای دشمن.

توجه به اقدامات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اردوگاه یزیدی امروز، از مهم‏ترین وظایف مبلّغان در شرایط کنونی است. گزارش دقیق و عمیق حوادث عاشورا، تحلیل منطقی و قرآنی اقدامات حسینی، آفت‏زدایی از تاریخ عاشورا و مقابلۀ علمی با تحلیلهای نادرست، بخشی از رسالت مبلغان امروز است. جذب جوانان به مساجد، بیان زیبائیهای قرآن و احادیث معصومین‌علیهم‌السلام، برگزاری جلسات صمیمانۀ پاسخ به سؤالات دینی نسل جوان، ایجاد ارتباط بین حوزه و مردم، ارائه الگوی رفتاری، اخلاقی از روحانیت شیعه،از دیگر فعالیتهای سربازان جبهه فرهنگی اسلام است.

روحانیت در محرم و ده روز عاشورا فرصت آن را ندارد که تمام پیامها و معارف اسلامی و قرآنی را به مردم انتقال دهد؛ از اینرو باید به‏جای «ماهی دادن» ماهیگیری را به مردم بیاموزیم و با پایه‏ریزی جلسات قرآنی، جلسات حدیث‏شناسی، جلسات پاسخ به سؤالات دینی، دادن نشانی و تلفن دفاتر پاسخ‏گویی به مسائل دینی و معرفی کتابها، مجلات، سایتها و وبلاگهای مطمئن و دفاتر مراجع بزرگوار تقلید، راههای مورد اعتماد برای دست‏یابی به معارف و احکام دین را به فرزندان اسلام نشان دهیم.

برگزاری جلسات پاسخ به سؤالات دینی در مساجد و مدارس، یکی از بهترین روشها برای شناخت نیازهای فرهنگی هر منطقه است.

دردها و بیماریهای فرهنگی هر شهر و روستا و هر نهاد و کارخانه و مجموعه را باید با مشاوره و گفتگوی نزدیک با عالمان و مدیران متدین و دلسوز آن به‏دست آوریم و طبیبانه به درمان آن اقدام کنیم.

امروز روحانیون و مبلغان گرامی بیش از همیشه زیر ذرّه‏بین و نگاه نظارتی پیرو جوان خارج و داخل کشور قرار دارند، از همین جهت لغزشهای علمی و عملی آنان زمینه اثرگذاری و هدایت‏گری را کاهش می‏دهد و گاهی موجب بدبینی و انحراف همیشگی افراد و گروههایی می‏گردد.

مبلّغان که با پرچمداری دین و به‏عنوان منادی اندیشه و اخلاق حسینی در صحنه اجتماع قدم می‏زنند، باید خود در صدرِ عاملان و راهیان اخلاق و رفتار حسینی باشند و مردم را با عمل خویش به سوی قرآن و عترت‌علیهم‌السلام دعوت کنند.

مبلغ تنها یک گوینده مذهبی نیست. هم خطیب است، هم واعظ، هم معلّم است هم مربی اخلاق، هم کارشناس دین است و هم مشاور امین مذهبی، هم مدّاح ابی عبدالله‌علیه‌السلام است هم مفسر قرآن و راوی حدیث، هم روضه‏خوان و ذاکر عاشورایی است هم مورّخ و تحلیل‏گر تاریخ اسلام و تشیع.

مبلّغ طبیب روح است که باید هم دردها را با دقت و ظرافت بشناسد، هم راهکارهای درمان و معالجه را با لطافت و محبّت نشان دهد.

شناخت اولویتهای فرهنگی و پرداختن به مسائل مهم‏تر، ضروری‏تر، فراگیرتر، از اولین وظایف مبلغان گرامی است.

مهم‏ترین خطر در کمین بشریت و جامعه اسلامی همیشه و همه جا سلطۀ کفر و شرک جهانی بر سرنوشت انسانهاست. سلطه شرک و کفر جهانی به معنای نفی توحید و امامت است.

ناآگاهی و بی‏تفاوتی مبلغان نسبت به نقشه‏های استکبار و صهیونیزم جهانی و اقدامات آنان در قالبهای شیطان‏پرستی، وهابیت، بهائیت و تصوف و... هرگز قابل پذیرش و قابل دفاع نیست. مبلّغ یک واعظ وارسته و آگاه است که باید موعظه را از لقمان بیاموزد. قرآن لقمان حکیم را به‏عنوان یک الگوی حکمت و موعظه معرفی می‏کند.

قرآن مهم‏ترین موعظه‏های لقمان را شامل امور ذیل می‏داند:

1. هشدار به نسل جوان نسبت به خطر شرک و اینکه شرک ظلم بزرگ است؛

2. دعوت به معاد و ایمان به حسابرسی اعمال و قیامت باوری و اینکه ریز و درشت اعمال انسانها، مورد محاسبه الهی قرار می‏گیرد؛

3. دعوت به اقامۀ نماز و ارتباط انسان و خدا در قالب نیایش و مناجات؛

4. دعوت به امر به معروف و نهی از منکر؛

5. دعوت به صبوری و مقاومت در برابر مصائب و مشکلات اجتماعی؛

6. دعوت به مردم‏داری، فروتنی، نرم‏خوئی، میانه‏روی و نرمی در گفتار. (1)

بایدها و نبایدهای گفتار و رفتار مبلغان را در چهار بخش به‏شرح زیر می‏توان دسته بندی کرد.

1. محتوای تبلیغ؛ 2. قالب کلام؛ 3. رفتار مبلغان؛ 4. انگیزه‏های تبلیغی.

محتوای تبلیغ

راستی امروز، در جوّ فرهنگی کشور مبلغان در چه زمینه‏هایی باید سخن بگویند و کدام موضوعات را به‏عنوان محور سخن انتخاب نمایند؟

بدون تردید مؤثرترین و مفیدترین موضوع در ایام عاشورا، بیان فلسفه قیام امام، فداکاریهای امام و یاران، اخلاق و رفتار اردوگاه حسینی‌علیه‌السلام و نقل دقیق حوادث کربلا و رساندن پیامهای امام به نسلهای امروز است. معرفی اندیشه‏ها و اعمال و رفتار اردوگاه یزیدیان بخش عبرت‏آموز تاریخ عاشوراست که نباید از نگاه مبلغ دور بماند.

امام حسین‌علیه‌السلام نماد اسلام و قرآن است و هیچ هدف و پیامی جز اسلام و قرآن ندارد. اگر مجموعه گفتار و رفتار آن بزرگوار به‏طور کامل در اختیار ما قرار ندارد، می‏دانیم تمام تلاش و جهاد مقدس آن حضرت برای فهم قرآن، نشر اندیشه‏های قرآنی و اجرای احکام و حدود الهی در جامعه بشری است.

امام حسین‌علیه‌السلام چیزی جز قرآن و سنت نمی‏خواهد و محتوای تبلیغات عاشورا باید با قرآن و سیره و سخنان معتبر و قطعی اهل بیت‌علیهم‌السلام هماهنگ باشد و هر گزارش تاریخی و تحلیل اجتماعی از قیام حسینی که فرهنگ قرآن و اهل بیت‌علیهم‌السلام آن را تأیید نکند، فاقد اعتبار است. اشعار و مراثی، روضه‏ها و نقلهای تاریخی، رؤیاها و زبان حالها در صورتی شایسته طرح و بیان در مجالس حسینی است که با قرآن و فقه مسلّم اسلام در تضاد و تعارض نباشد.

مبلّغ عاشورایی به اصلاح اندیشه‏ها، اصلاح عواطف، اصلاح رفتار جامعه‏ها و افراد براساس قرآن وسنت نبوی و معیارهای علوی می‏اندیشد و به خرافات و سرگرمیهای دروغین و یا دنیاطلبی مشغول نمی‏گردد. واجبات را فدای مستحبات نمی‏کند، به‏جای مبارزه با منکرات ریشه‏ای و بنیادی، سرگرم مبارزه با معلولها و لغزشهای فرعی و شخصی نمی‏شود.

به تعبیر مقام معظم رهبری حضرت آیۀ الله العظمی خامنه‏ای در زندگی ابی عبدالله‌علیه‌السلام و در قیام باشکوه عاشورا سه عنصر وجود دارد:

1. عنصر منطق و عقل؛ 2. عنصر حماسه و عزت؛ 3. عنصر عاطفه. (2)

مبلغان عاشورایی در تحلیل زندگی و قیام حسینی باید به هر سه عنصر توجه داشته باشند و چهره‏ای ناقص و تک بعدی از قیام امام ترسیم نکنند.

واعظ عاشورایی محتوای تبلیغی و تربیتی خویش را از قرآن فرا می‏گیرد و مواعظ الهی را فراتر از تشخیصهای انسانی می‏داند.

«إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إیتاءِ ذِی الْقُرْبى‏ وَ ینْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْی یعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ»؛ (3) «به‏راستی خداوند دستور عدل و احسان و نیکی به خویشاوندان می‏دهد و از فحشا و منکر و بغی باز می‏دارد، شما را بدین گونه موعظه می‏کند، باشد که یادآور شوید.»

وظایف مبلغان عاشورایی

عالم بزرگوار میرزا حسین محدث نوری، استاد محدث قمی و مؤلف کتاب گرانقدر مستدرک وسائل الشیعه و دهها اثر ارزشمند دیگر در کتاب لؤلؤ و مرجان، مهم‏ترین وظایف مبلغان را در دو نکته خلاصه می‏کند: اوّل اخلاص در نیت و دوم صداقت در گفتار. او کتاب خویش را در دو بخش فوق تدوین و تنظیم کرده است. وی در این اثر انگیزه‏های ناسالم و روشهای نادرست در روضه‏خوانی و مرثیه سرایی را نقد کرده است.

شخصیت اخلاقی مبلغ

مرحوم شیخ محمدباقر بیرجندی از پیشگامان عرصه تبلیغ و منبر حسینی در کتاب ارزشمند، «الکبریت الاحمر فی شرائط المنبر» بیست شرط برای مبلغان عاشورایی بر می‏شمارد، شرائط یاد شده در کتاب مرحوم بیرجندی بیش‏تر به ویژگیهای عقیدتی، اخلاقی و مخاطب‏شناسی مربوط است.

بایدهای رفتاری مبلغان و آداب و اخلاق تبلیغ در نگاه عالمان اسلام بیش از اصل موضوع و محتوا و قالب گفتار اهمّیت دارد. نویسنده این اثر که از پیشگامان منبر حسینی محسوب می‏شود، بیست شرط لازم برای مبلغان را با توضیحات فراوان آورده است که ما بعضی از سرفصلهای سخن ایشان را به مبلغان گرامی تقدیم می‏داریم. (4)

1. قصد قربت در بیان مطالب داشته باشد نه آنکه غرض اشتهار یافتن و خودنمائی و ترفع بر دیگران باشد، چنانچه خداوند عزوجل فرمود: «وَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِیعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّین»؛ (5)

2. مدارا کند با مستمعین و چیزی را که متحمل نخواهند شد نگوید. زیرا که نباید عمارت بنا کرد بر دیوار آن‏قدر که بار بر ندارد و بچه شتر را به‏قدر شتر بزرگ نباید بار نهاد.

 طفل را اگر نان‏دهی در جای شیر                        طفل مسکین را از آن نان مرده گیر؛

3. ملاحظه اهل مجلس نماید در آنچه مهم باشد و برای ایشان نافع‏تر باشد و آنها را در غیر اهم معطل نکند که ظلم خواهد بود؛

4. کلام را خالی از تقید و اشکال و ابهام ادا کند و مرتبه فهم مخاطب را منظور داشته در خور آن ادای کلام کند و در مخاطبه بازاریان و روستائیان و صحراگردها از استعمال الفاظی که فهمش به «صحاح و قاموس» احتیاج داشته باشد، احتراز فرماید؛

5. افتتاح کلام به نام حضرت علاّم نموده، نخست کمیت زبان را مضمار بیان به‏حمد و ثنای الهی و ذکر آلاء بی‏قیاس نامتناهی متحلّی سازد. و بعد از آن به درود و صلوات بر سرور عالمیان و آل امجادش پردازد؛

6. فصیح و واضح اداء مطب کند که اسباب اشتباه بر مستمعین نشود؛

7. مرد باشد کسی که بر منبر موعظه و ذکر می‏رود، نه زن؛ (6)

8. از اخبار یهود و مخالفین نخواند، مگر آنچه محتاج به آن شود، به‏جهت ردّ بر اهل آن؛

9. واعظ میان خوف و رجاء صحبت کند و بشیر و نذیر باشد؛

10. مجاز باشد از خبیر نقاد ماهر از علما و اگر اخبار را قرائت بر استاد ماهر و محدث کاملی کرده باشد بهتر خواهد بود؛

11. تا ممکن شود نقل بر معنی نکند؛

12. احوط بلکه متعین است که شرط اجرت ننماید؛

13. غنا نخواند چه آن از اکبر کبائر است؛

14. دروغ وضع نکند؛

15. در مجالس غیر امکنه وقف بی‏اذن صاحب مجلس بر منبر نرود. و در آنچه متولی شرعی دارد، نیز اذن متولی باشد.

پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:

(1). لقمان/13و 16و17و18.

(2). بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با روحانیون، 5/11/84؛ همشهری، 25//8/1389.

(3). نحل. /90.

(4). الکبریت الاحمر فی شرائط المنبر، اسلامیه، چاپ دوم، 1347 ق، ص9 تا 47.

(5). بینه/5.

(6). البته بعید است مورد نظر ایشان سخنرانی بانوان در جمع اختصاصی خود ایشان باشد.