خانواده و وظائف مبلغان دینی (1)

از مسائل مهمی كه مبلغان بزرگوار در مناطق تبلیغی خود با آن مواجه هستند و كمتر در مورد آن سخن گفته شده، مسئله خانواده و فرزندان آنان می‌باشد؛ زیرا مبلغانی كه خانواده‌های خود را در تبلیغ به همراه دارند، مسئولیت زیادتری در قبال امر تبلیغ دارند و نه تنها رفتارها و گفتارهای شخصی آنان، بلكه عملكرد خانواده هایشان نیز در كار تبلیغاتی مؤثر است. اساسا یكی از وظائف مهم مبلغان دینی و روحانیون مذهبی غفلت نكردن از پی آمدهای مثبت و منفی رفتار خانواده‌های ایشان در جامعه می‌باشد.

چگونگی رفتار مبلغ با همسر و فرزند خود، كیفیت رفتار همسر و فرزندان مبلغان روحانی با سایر مردم، نوع پوشش ظاهری، رفت و آمدهای خانواده مبلغان در محیط تبلیغ و... همواره زیر نظر می‌باشد و مردم با حساسیت كامل به آنان می‌نگرند. قرآن كریم در مورد همسران پیامبر صلی الله علیه و آله سخنی دارد كه شامل تمام رهبران دینی و مبلغان و همسران و فرزندانشان نیز می‌شود. خداوند متعال در سوره احزاب به وظیفه خطیر همسران پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره كرده، مسئولیت آنان را چنین تبیین می‌كند: «یا نساء النبی من یات منكن بفاحشة مبینة یضاعف لها العذاب ضعفین و كان ذلك علی الله یسیرا × و من یقنت منكن لله و رسوله و تعمل صالحا نؤتها اجرها مرتین و اعتدنا لها رزقا كریما (1) ‌» ؛ «ای همسران پیامبر! هر كدام از شما گناه آشكار مرتكب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و این برای خدا آسان است و هر كس از شما از خدا و پیامبرش اطاعت كند و عمل نیك انجام دهد، پاداش او را نیز دو چندان خواهیم داد و روزی با ارزشی برای او درنظر گرفته ایم.‌»

بنابراین، مبلغان نسبت به سایر مردم وظائف سنگین تری در قبال خانواده هایشان دارند؛ همچنان كه همسران و فرزندان آنان نیز در مواجهه با دیگران و معاشرت با مردم وظیفه دارند كه در رفتار و اعمال خود مواظبت بیشتری داشته باشند.

در این نوشتار، گذری به برخی از وظائف مبلغان - كه پرچمداران استقرار ارزشهای الهی در جامعه هستند - در امور خانوده هایشان خواهیم داشت؛ زیرا كسانی كه آیات الهی را بر مردم تلاوت می‌كنند، خودشان باید بیش از سایرین مواظبت كنند تا مبادا مشمول این كلام الهی بشوند كه می‌فرماید: «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم (2)‌» ؛ «آیا دیگران را به نیكی دعوت می‌كنید و حال آنكه خویشتن را فراموش می‌كنید؟!»

گر مرد عمل نیستی از گفته چه حاصل                          در گفتن و بشنیدن تنها كه اثر نیست

پاسداری از حریم خانواده

غیرت و حساسیت در مقابل ارزشهای الهی یكی از مهم‌ترین صفات عالمان راستین و مبلغان اسلامی است. البته، غیرت مراتبی دارد كه عبارت است از: غیرت در دین، غیرت در اموال، غیرت در پرورش صحیح اولاد و از همه مهم‌تر غیرت در ناموس و خانواده.

حساسیت در مقابل آسیبهایی كه به جایگاه رفیع خانواده وارد می‌شود و دفاع از آن در سیره خوبان عالم اهمیتی به سزا دارد. امام صادق علیه السلام در این مورد می‌فرماید: «سه خصلت برای مرد در مدیریت صحیح خانواده ضروری است: معاشرة جمیلة وسعة بتقدیر و غیرة بتحصن (3) ؛ رفتار نیكو [و پسندیده با خانواده] ، توسعه [در رفاه و آسایش آنان] به قدر توان، و حساسیت در حفظ ناموس.‌»

مبلغان دینی كه دنباله رو علماء ربانی بوده و كار ارزشمند انبیاء الهی را به عهده دارند، شایسته است كه نسبت به خانواده خویش نیز آنان را الگو قرار دهند. همسر و دختر و فرزند یك روحانی، لازم است آداب به خصوصی را مراعات كند؛ او نمی‌تواند هر لباسی را بپوشد و از هر گونه پوششی استفاده كند؛ چرا كه مردم به خانواده یك مبلغ و روحانی به چشم اسلام و به عنوان تجسمی از ارزشهای الهی می‌نگرند و رفتار و حركات آنان را مجوزی شرعی برای خود به حساب می‌آورند. پیشوای ششم، امام صادق علیه السلام برخی از صفات انبیاء الهی را این گونه تبیین نموده است: «پنج خصلت از صفات پسندیده انبیاء را از خروس بیاموزید: محافظته علی اوقات الصلوة والغیرة و السخاء و الشجاعة و كثرة الطروقة (4) ؛ 1. مواظبت بر اوقات نماز؛ 2. غیرت؛ 3. سخاوت؛ 4. شجاعت؛ 5. معاشرت زیاد با خانواده.‌» این حدیث یادآور رهنمود زیبای تربیتی حضرت باقر علیه السلام است كه فرمود: «دوست ندارم دنیا و آنچه را كه در آن هست، داشته باشم، و لی شبی را در كنار خانواده‌ام نباشم (5).‌»

آری، رهروان راه انبیاء باید مثل آنان در محافظت از دین و همچنین در مواظبت از فرهنگ و ناموس خویش بكوشند و هر كجا كه احساس كنند با عمل و رفتار آنان و خانواده و فرزندانشان اركان دین لطمه می‌بیند و به باورهای مردم آسیب می‌رسد، شدیدا جلوگیری نمایند.

اساسا خصلت پسندیده غیرت از صفات بارز الهی است. امام ششم علیه السلام با اشاره به این صفت الهی فرمود: «ان الله غیور و یحب كل غیور و من غیرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها (6) ؛ خداوند دارای غیرت است و هر غیرتمندی را دوست دارد و از غیرت الهی است كه تمام كارهای زشت [و فساد و فحشای] آشكار و پنهان را حرام كرده است.‌»

غیرت و حمیت دینی ریشه در شجاعت و قوت نفس و نیروی ایمان هر فردی دارد. امام باقر علیه السلام فرمود: «تعدادی از اسیران جنگی را به حضور حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله آوردند. همه آنان كه در مبارزه با پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و در میدان نبرد دستگیر شده بودند، به دستور رسول الله صلی الله علیه و آله كشته شدند، ولی یكی از آنان آزاد گشت. اسیر آزاد شده علت آزادی‌اش را پرسید و گفت:‌ای پیامبر الهی! چرا هم سنگرانم را كشتی اما مرا آزاد كردی؟! رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: حضرت جبرئیل، پیك وحی، از سوی خداوند متعال برایم خبر آورد كه در تو پنج خصلت پسندیده وجود دارد كه آن صفات را خدا و رسولش دوست دارند:

1. تو نسبت به ناموس خویش مرد غیرتمندی هستی؛

2. صفت سخاوت و نیكوكاری داری؛

3. فردی خوش اخلاق و نیك رفتار می‌باشی؛

4. خود را به صداقت و راستگویی آراسته‌ای؛

5. شجاعت و مردانگی در تو هست.

مرد با شنیدن این پیام وحیانی مسلمان شد و در پرتو ایمان راسخی كه در او پدید آمد به دفاع از اسلام و ارزشهای والای آن پرداخت تا اینكه در ركاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در یكی از جنگها به شهادت رسید. (7)

البته، اگر توصیه می‌شود كه انسان باید نسبت به خانواده‌اش غیرت و حمیت داشته باشد، به این معنا نیست كه با تنگ نظری و سختگیریهای بی مورد زندگی را بر خود و همسر و فرزندانش تلخ و ناگوار سازد. امیر مؤمنان علی علیه السلام در نامه‌ای كه به فرزند بزرگوار خود، امام حسن مجتبی علیه السلام نگاشته است، با اشاره به ضررهای افراط گری در حفظ ناموس و غیرتمندی می‌فرماید: «ایاك و التغایر فی غیر موضع غیرة فان ذلك یدعوا الصحیحة الی السقم و البریئة الی الریب (8) ؛ از غیرت نشان دادن بی مورد اجتناب كن، زیرا این عمل درستكاران را بیمار دل و افراد پاكدامن را به سوی شك و بدگمانی سوق می‌دهد.‌»

در هر صورت انتظار می‌رود، همسران و فرزندان مبلغان دینی نخستین كسانی باشند كه در حد توان خویش عفت و عصمت وحجاب خویش را مراعات نمایند و با تبلیغ عملی ارزشهای الهی، به ایجاد فضایی معنوی در منطقه بكوشند؛ همچنان كه مبلغان والا مقام نیز در نگهداری حرمت خانواده خویش و دیگران اولین افرادی خواهند بود كه با این عمل خویش نه تنها از سوء ظنها و سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌نمایند، بلكه اسوه‌های نیكو برای جوانان و مردمان منطقه محسوب می‌شوند.

در اینجا نقل سخنان دختر گرامی استاد شهید مرتضی مطهری - كه برای همسران و دختران و خانواده تمام مبلغان گرامی می‌تواند مفید باشد - مناسب می‌نماید: «پدرم رعایت و انجام مسائل عبادی، از جمله نماز اول وقت و حفظ كامل حجاب و داشتن وقار لازم را كه شایسته یك دختر مسمان است، متذكر می‌شدند. در مورد درس خواندن و فراگیری علوم مختلف، بسیار تاكید داشتند و البته، رعایت كامل موازین شرعی را لازمه اصلی كار می‌دانستند. بعد از ازدواج من، انجام وظائف خطیر همسری و مسئولیت مادری را به من گوشزد می‌كردند. پس از پایان مراسم عقد و عروسی، در آخرین لحظات خداحافظی به من گفتند:

دخترم! تو به مثابه سفیر من در زندگی آینده ات خواهی بود. سعی كن! چنان عمل كنی كه خداوند و همسرت كاملا از تو راضی باشند. امیدوارم در آینده مادری نمونه برای فرزندانت باشی. (9) ‌»

با توجه به آیات و روایات فراوانی كه در این موضوع وارد شده، شایسته است مبلغان گرامی با حفظ جایگاه رفیع خانواده و عمل نمودن به دستورات راهگشای اسلام در محیط خانواده خویش و پرورش آنان با آداب صحیح قرآنی، همسر و فرزندان خود را از موارد اتهام و سوءظن مواظبت و محافظت نموده و آنان را به عنوان الگوی خانواده‌های مسلمان در منطقه تبلیغ و محل زندگی خویش قرار دهند.

چه بسا كه چنین تبلیغات عملی و غیر زبانی كار سازتر از تبلیغات مستقیم و خطابه‌های فنی باشد. علی علیه السلام با احساس این نیاز در رهبران روحانی فرمود: «من نصب نفسه للناس اماما فلیبدا بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره ولیكن تادیبه بسیرته قبل تادیبه بلسانه (10) ؛ كسی كه در میان مردم به عنوان پیشوای مذهبی آنان عمل می‌كند، قبل از آموزش دیگران به آموزش خود آغاز كند و لازم است پیش از تبلیغات زبانی، تبلیغ رفتاری و عملی نماید.‌»

تلاش برای تربیت معنوی فرزندان

یكی دیگر از نكاتی كه در رابطه با خانواده مبلغان وجود دارد، تربیت صحیح فرزندان آنان می‌باشد؛ چراكه عموم مردم انتظار دارند گفته‌ها و تبلیغات زبانی یك مبلغ راستین را در اعمال و روشهای زندگی او مشاهده كنند و می‌خواهند بدانند یك نفر عالم دینی كه دهها حدیث و آیه و روایت در مورد زندگی صحیح و پرورش فرزندان سالم به مردم می‌آموزد و آنان را با شیوه‌هایی آسمانی به سوی سعادت و دیانت فرا می‌خواند، خود چگونه در زندگی شخصی به آنها عمل كرده است.

نوع پوشش ظاهری فرزندان دختر و پسر، نام انتخاب شده برای آنها، چگونگی اصلاح سر و صورت، چگونه صحبت كردن و عایت حجاب و حیا و عفت درگفتار و رفتار، توجه به مسائل مذهبی و اعتقادی، سلامتی و بهداشت و نظافت از مواردی است كه مردم در وجود یك روحانی و خانواده وی مورد توجه و ارزیابی قرار می‌دهند.

آنان بخشی از توفیقات یك مبلغ مذهبی را در اطرافیان وی جستجو می‌كنند و بر فرض عمل نكردن به تعالیم دینی پیش خود می‌گویند: اگر او به گفته‌های خویش ایمان دارد، پس چرا رفتار خود و خانواده‌اش را با این گفته‌ها تطبیق نمی‌دهد؟! شاعر عرب، سخن زیبایی در این زمینه دارد، او می‌گوید:

فان كنت لاتدری فتلك مصیبة و ان كنت تدری فالمصیبة اعظم

«اگر [از وضعیت نابسامان خانواده و اطرافیان] اطلاع نداری، این مصیبت است و اگر اطلاع داری [اما هیچ گونه اقدامی نمی‌كنی] ، مصیبت بزرگ تری است.‌»

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در ضمن گفتاری (11) راهگشا برخی از وظایف والدین را در مورد فرزندان بیان نموده كه تكریم شخصیت مادر، انتخاب نام نیك، توجه به سلامتی و مسائل بهداشتی فرزندان، اهتمام به نیازهای تفریحی و ورزشی، آموختن قرآن، دور كردن از معرض گناه و یاری در امر ازدواج از جمله این موارد است.

مبلغان متعهد باید خانواده هایشان را طوری تربیت كنند كه بتوانند از وجود تربیت یافتگان خود در راه اعتلای اعتقادات و باورهای راستین خویش بهره گیرند؛ همچنان كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در ماجرای مباهله و علی علیه السلام در حادثه غصب خلافت و امامت و حضرت سید الشهداء علیه السلام نیز درحماسه كربلا از وجود خانواده هایشان به نفع اسلام سود جسته و آنان را آماده دفاع و فدا شدن در راه ارزشهای والای معنوی نمودند.

رهبران دینی و تربیت فرزند

در اینجا نمونه‌ای از تربیت فرزند را در سیره عالمان راستین می‌خوانیم:

علامه بزرگوار شیخ جعفر كاشف الغطاء به عنوان یكی از علمای مشهور شیعه، در زمینه پرورش فرزندان خود، شیوه‌های مؤثری به كار می‌برد. زمانی او می‌خواست پسر نوجوانش را به سحر خیزی و عبادت صبح گاهی متمایل كند؛ به طوری كه فرزند نوجوان با اشتیاق و علاقه قلبی این كار را تا آخر عمرش ادامه دهد. به همین خاطر در یكی از روزها قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را بیدار كرد و گفت: پسرم برخیز! تا به حرم مطهر مولای متقیان، علی علیه السلام مشرف شویم. نوجوان با حالتی خواب آلوده گفت: شما بروید و من هم می‌آیم. پدر گفت: نه، من ایستاده‌ام تا با هم برویم. نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوی حرم مطهر روانه شد.

مقابل در حرم فقیری نشسته و دستش را به سوی مردم دراز كرده بود. پدر از پسر پرسید: فرزندم! این مرد برای چه در اینجا نشسته است؟ گفت: برای گدایی و دریافت كمك از مردم. پرسید: فكر می‌كنی چقدر از این طریق می‌تواند به دست بیاورد؟ گفت: شاید مقداری پول به دست آورد. پدر دوباره پرسید: آیا مطمئنا این مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلم نمی‌توان پیش بینی كرد، شاید مبلغی عایدش بشود و شاید هم دست خالی برگردد. پدر كه زمینه را برای اظهار مطلب آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر، برای بدست آوردن مقداری منافع دنیایی احتمالی، كه یقین هم به آن ندارد، در این موقع شب اینجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثوابهایی كه خداوند متعال برای سحرخیزی و نماز شب خواندن تعیین فرموده یقین داری و گفته ائمه اطهار علیهم السلام را باور كرده‌ای، چرا در انجام آن سستی می‌كنی؟! (12)

ادامه دارد... .

پی‌نوشــــــــــــــت‌ها:

1) احزاب/30 و 31.

2) بقره/44.

3) تحف العقول، ص 322.

4) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 482.

5) وسائل الشیعه، ج 20، ص 19.

6) همان، ج 20، ص 153.

7) همان، ج 20، ص 155.

8) نهج البلاغه، نامه 31.

9) پاره‌ای از خورشید، ص 150.

10) نهج البلاغه، حكمت 73.

11) وسائل الشیعه، ج 21، ص 480.

12) حقوق متقابل والدین و فرزندان، ص 99.