شناسایی و بررسی مشكلات وبلاگ نویسی دینی

چکيده

وبلاگ نويسي ديني، يكي از روش هاي پيشرفته و مدرن تبليغ، نشر و توسعه معارف ديني در عصر حاضر است كه با مشكلات و چالش هايي روبه رو است؛ شناسايي مشكلات و نارسايي هاي اين پديده براي رفع مشكلات و موانع پيش روي، ضروري و اجتناب ناپذير است. اين مقاله ابتدا به شناسايي برخي از مهم ترين مشكلات عرصه وبلاگ نويسي ديني مي پردازد و در پايان، پيشنهادهايي درباره توسعه كمي و كيفي وبلاگ هاي ديني عرضه مي كند.

کليدواژگان:
وبلاگ هاي ديني، وبلاگ نويسي، وبلاگ نويسي ديني، محتواي ديني.

پيشگفتار
    از ابتداي ظهور اسلام، نشر و تبليغ معارف ديني در دستور كار پيشوايان دين و به صورت واجب كفايي بر عهده آحاد مسلمانان بوده است. روش تبليغ و ترويج آموزه هاي ديني در دوره هاي مختلف، متفاوت است؛ تا چند سال قبل، تبليغ چهره به چهره و نشر مكتوبات ديني، از متداول ترين روش ها بوده است. در قرن جاري و از حدود چند دهه قبل به اين سو، با روي كار آمدن ابزارهاي مدرن اطلاع رساني و انتقال اطلاعات و شكل گيري رسانه هاي پيشرفته-اي مثل: راديو، تلوزيون، ماهواره و اينترنت، روش تبليغات ديني نيز وارد مرحله جديدي شده است.
    در ميان رسانه هاي موجود كه هر كدام از آنها گستره جغرافيايي و آماري وسيعي را جهت اطلاع رساني پوشش مي دهند و هر يك نيز جذابيت ها و كاربرد مخصوص خود را دارند، اينترنت، مدرن ترين، جذاب ترين و ويژه ترين رسانه اي است كه براي نشر و تبليغ معارف ديني از آن بهره گيري مي شود.
    مطالب ديني در اينترنت به دو روش كلي عرضه مي شود:
    الف- از طريق پايگاه ها يا همان وب سايت هاي اينترنتي كه بيشتر آنها توسط مجموعه ها و مراكز علمي و اسلامي يا دفاتر مراجع تقليد و محققان ديني راه اندازي و اداره مي شود.
    ب- از طريق وبلاگ هايي كه به وسيله دين پژوهان، مبلغان ديني و افراد مذهبي به صورت شخصي راه اندازي و مديريت مي شود.
    در نوشتار حاضر، ابتدا به معرفي وبلاگ ديني و پس از آن به بيان تفاوت ساختاري و محتوايي وب سايت ها و وبلاگ هاي ديني پرداخته و در ادامه به نقد و بررسي وضعيت و جايگاه وبلاگ نويسي ديني در ايران خواهيم پرداخت.
    
    معرفي وبلاگ ديني
    گرچه تا كنون تعريف دقيق و مورد اتفاقي از وبلاگ ديني ارائه نشده است؛ اما با نگاهي كلي به تعاريف ارائه شده، مي توان گفت: وبلاگ ديني، وبلاگي است كه علاوه بر ويژگي هاي عمومي و مشترك ساير وبلاگ ها، حال و هواي ديني داشته و بيشتر مطالب و محتواي آن به مسائل و موضوعات ديني مربوط باشد. برخي از وبلاگ هاي ديني، به طور تخصصي و علمي به مباحث ديني مي پردازند و برخي ديگر، عمومي ترند. براي ديني بودن يك وبلاگ لازم نيست در آن وبلاگ به طور مستقيم به مباحث ديني پرداخته شده باشد. اگر فردي در وبلاگ شخصي خود، دغدغه هاي ديني داشته باشد، طبيعتاً اين موضوع به طور آشكار يا ضمني در نوشته هايش بروز خواهد يافت و چنين وبلاگ هايي را حتي اگر مستقيماً به مقوله دين نپردازند، مي توان وبلاگ ديني ناميد. برخي از كارشناسان وب نيز قائل به عدم تفكيك و جداسازي وبلاگ ديني از ساير وبلاگ ها هستند. آنها معتقدند هر وبلاگ مي تواند دربردارنده موضوعات و مطالب مختلفي باشد و در كنار بسياري از موضوعات ديگر، به مباحث ديني نيز به صورت مستقيم يا غير مستقيم بپردازد.
    در معمول وبلاگ هاي ديني كه توسط جوانان آشنا با مباحث ديني و علاقه مند به فضاي وب مديريت مي شوند، محتواي ديني در كنار محتواهايي با ساير موضوعات ارائه مي شود. وبلاگ ها، رسانه هايي كاملاً شخصي و آزاد هستند و محتواي آنها صرفاً بر اساس سليقه مديران وبلاگ ها و به دور از هر گونه مميزي و سانسور تهيه و منتشر مي شود. بنابراين، وبلاگ هايي يافت مي شوند كه بدون رعايت اصول و روش هاي ديني و علمي به موضوعات ديني پرداخته اند و گاه خواسته يا ناخواسته از جاده اعتدال خارج شده و به انحراف رفته اند. برخي از وبلاگ ها نيز در عين حال كه عنواني مذهبي دارند، اما از نظر محتوايي عمومي هستند.
    تفاوت وب سايت هاي ديني و وبلاگ هاي ديني
    1. وب سايت هاي ديني به دليل انتسابشان به علما و مراجع و يا مراكز علمي و ديني، اغلب رسمي هستند و از درجه اعتبار بيشتري برخوردارند؛ در حالي كه وبلاگ ها اغلب شخصي و غير رسمي بوده و اعتبار و جايگاهشان از وب سايت ها به مراتب كمتر است.
    2. وب سايت هاي ديني غالباً به صورت تخصصي به يك موضوع اسلامي مي پردازند و جنبه علمي و پژوهشي دارند، اما هر وبلاگ ديني مي تواند به موضوعات مختلف ديني بپردازد و محتواي آن به صورت كاملاً غير علمي و غير پژوهشي، بلكه به طور سليقه اي و بر اساس برداشت هاي غير كارشناسي تهيه شود.
    3. ادبيات به كار رفته در وب سايت هاي ديني، رسمي است؛ اما ادبيات حاكم بر وبلاگ ها اغلب غير رسمي و محاوره اي است.
    4. تعامل ميان پديدآورنده يا پديدآورندگان محتواي وب سايت هاي ديني، به مراتب از تعامل وبلاگ نويسان با مخاطبان وبلاگ-هايشان كمتر است.
    
    وبلاگ نويسي ديني از ابتدا تا كنون
    از آغاز پيوستن ايران به شبكه وب، حدود 20 سال مي گذرد. از آن زمان تا به حال، تعداد بسيار زيادي وبلاگ ديني ايجاد و راه-اندازي شده است كه آمار دقيقي از تعداد آن در دست نيست. گردانندگان اين وبلاگ ها از اقشار مختلف جامعه اسلامي هستند؛ از طلبه و دانشجو گرفته تا افراد مذهبي كه دغدغه نشر معارف ديني را دارند. اين نوع وبلاگ ها با همه مشكلات و فراز و فرودهايي كه داشته اند، قطعاً در عرصه تبليغ مجازي دين سهيم اند. آنچه ما در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت، بررسي موانع و مشكلاتي است كه اين نوع وبلاگ ها به آن مبتلا هستند و نيز ارائه پيشنهادها و راهكارهايي كه بتواند افق و چشم انداز روشني از آينده وبلاگ-نويسي ديني را نشان دهد.
    
    بررسي مشكلات وبلا گ نويسي ديني
    مشكلات و موانع توسعه اينترنت و وب در هر كشوري، بر دو قسم است:
    الف- مشكلات فني و زيربنايي يا به بيان ديگر، مشكلات سخت-افزاري؛
    ب- مشكلات مربوط به سواد يا مهارت و فرهنگ استفاده از اينترنت.
    بخش عمده اي از مشكلات مربوط به مقوله وبلاگ نويسي، به دو مورد ياد شده برمي گردد؛ يعني مشكلاتي نظير نبود زيرساخت هاي لازم براي دسترسي راحت، آسان و ارزان به اينترنت موجب بي رونقي يا كم رونقي عرصه وبلاگ نويسي به طور عام و وبلاگ نويسي ديني به طور خاص شده است. در اين مقاله، قصد بررسي اين دست از مشكلات را نداريم و آن را به مقاله اي جداگانه موكول مي كنيم. بنابراين، صرف نظر از مشكلات ساختاري و زيربنايي، تنها به مشكلات فرهنگي كه موجب كم رونقي عرصه وبلاگ نويسي ديني شده است، مي پردازيم.
    
    1. نا آشنايي آگاهان و مبلغان ديني با مقوله وبلاگ نويسي
    امروزه آشنايي با كامپيوتر و اينترنت، از معيارهاي باسواد بودن تلقي مي شود و اينترنت براي بيشتر محصلان، دانشجويان، پژوهشگران و معمول كساني كه به دنبال كسب معلومات در زمينه-هاي مختلف هستند، ابزاري دوست داشتني و سودمند است. در چنين شرايطي، طلاب، پژوهشگران و مبلغان ديني به سرعت بايد خود را با اين ابزار نوين مجهز كنند؛ با كامپيوتر و اينترنت آشنا شده و وارد اين فضا شوند و از امكانات و خدمات آن در پيشبرد اهداف علمي و تبليغي خود بهره ببرند؛ اما متاسفانه تا كنون از سوي بخش عمده اي از گروه هاي ياد شده توجه كافي به اين مقوله نشده است. عدم آشنايي بسياري از آگاهان و مبلغان ديني با فضاي اينترنت و دنياي وبلاگ نويسي، نتيجه اين بي توجهي است. وقتي متخصصان و كارشناسان مباحث ديني به علت عدم آشنايي با مهارت وبلاگ نويسي، اين عرصه را خالي بگذارند، طبيعتاً كمتر شاهد وبلاگ هاي معتبر ديني خواهيم بود؛ وبلاگ هايي كه بتوانند معارف و ارزش هاي والاي ديني را به صورت مناسبي ارائه نمايند. بديهي است كه اين اتفاق، تهديدي جدي در امر تبليغ دين خواهد بود.
    
    2. توجه نكردن به ضرورت تبليغ معارف ديني در فضاي وب
    هنوز عده قابل توجهي از آگاهان ديني و متصديان امر تبليغ دين، در عين حال كه با پديده وبلاگ نويسي آشنايي كافي دارند و حتي اقدام به راه اندازي وبلاگ نموده اند، به اهميت اين رسانه پيشرفته اهميت كافي نداده اند و نگاهي جدي به آن نكرده اند؛ وقت كمي را صرف اين مساله مي كنند و به سادگي از كنار آن مي گذرند. همه اينها ناشي از عدم درك ضرورت تبليغ دين با ابزارهاي مدرن و از جمله وبلاگ است. وبلاگ ها با جذابيت هاي روزافزون، جاي خود را در جامعه به خوبي باز كرده اند و هر لحظه مخاطبان پرشماري در پي كسب اطلاعات در زمينه هاي مختلف هستند. اين روزها ارتباط و تعامل خوبي بين كاربران اينترنتي وجود دارد و بخش مهمي از اين تعامل و داد و ستد اطلاعاتي، از طريق وبلاگ ها صورت مي گيرد. اگر تبليغ ديني از طريق مساجد و هيات هاي مذهبي مهم است، ضرورت و اهميت تبليغ ديني با شيوه هاي نويني چون وبلاگ نويسي از آن كمتر نيست. به نظر مي رسد پيش از آنكه فرصت ها سپري شده و از دست رود، همه فعالان و دلسوزان عرصه تبليغ و توسعه دين بايد توجه بيشتري به اين فضا داشته باشند و از امكانات موجود به بهترين وجه استفاده كنند.
    
    3. نداشتن مهارت هاي لازم جهت راه اندازي و مديريت وبلاگ
    پيچيدگي و گستردگي فضاي وب، مانع دستيابي به آمار دقيق وبلاگ-هاي ديني است؛ اما با كمي دقت و مدتي مراجعه و گشت و گذار در وبلاگستان در خواهيم يافت كه وبلاگ هاي ديني بخش كوچكي از فضاي پهناور وبلاگستان را به خود اختصاص داده اند. البته اين دريافت، پس از ارائه تعريفي دقيق از وبلاگ ديني محقق خواهد شد؛ چرا كه بسياري از وبلاگ هايي كه عنواني ديني دارند، از نظر محتوا، ديني نيستند. بنابراين، نمي توان آنها را در شمار وبلاگ هاي ديني قرار داد. ضعف كمي وبلاگ نويسي ديني، ناشي از حضور كم رنگ آگاهان و مبلغان ديني در عرصه وبلاگ نويسي است و يكي از علت هاي اين حضور كم رنگ، عدم آشنايي آنان با مهارت وبلاگ نويسي است. فراهم كردن ساز و كار لازم جهت آشنايي اين گونه افراد با اينترنت و آموزش مهارت وبلاگ نويسي به آن ها، در بر طرف كردن اين مشكل نتيجه بخش خواهد بود.
    
    بررسي مشكلات وبلاگ هاي ديني
    بررسي مشكلات مربوط به وبلاگ هاي ديني، خود از اهميت بسزايي برخوردار است و سهم مهمي در شناخت اين مقوله و ارائه راهكارهاي آن دارد. برخي از اين مشكلات عبارت اند از:
    
    1. عدم شناخت مخاطب
    يكي از مشكلات مشترك وبلاگ هاي ديني و ساير وبلاگ ها، عدم شناخت مخاطب است؛ عدم شناخت مخاطب بدان معنا است كه مدير وبلاگ و در واقع همان كسي كه محتواي وبلاگ را توليد و عرضه مي كند، به درستي نمي داند كه چه كسي و با چه ويژگي هايي مخاطب او خواهد بود و مطالب وبلاگ را خواهد ديد. درست است كه بازديدكنندگان هر وبلاگي از نقاط جغرافيايي مختلف و با سطح معلومات و گرايش هاي گوناگون به آن وبلاگ دسترسي خواهند داشت و محتواي آن وبلاگ را دريافت خواهند نمود، اما در نهايت گروه خاصي از كاربران اينترنت و بازديدكنندگان، مخاطب نسبتاً دائمي آن وبلاگ، هر چند در محدوده زماني خاصي خواهند بود. بنابراين، مدير يك وبلاگ بايد هنگام توليد محتوا، گروه مشخصي از كاربران را مخاطب خود فرض نموده و متناسب با همان گروه به ارائه مطالب بپردازد. پرداختن به مسائل مختلف بدون در نظر داشتن مخاطب خاص، موجب از دست دادن بازديدكنندگان وبلاگ و عدم مراجعه مجدد آنها خواهد شد.
    
    2. كپي برداري از مطالب وبلاگ هاي ديگر
    بسياري از وبلاگ نويسان به جاي توليد محتوا، به بازنشر محتواهاي عرضه شده در ساير وبلاگ ها مي پردازند. اين مساله در وبلاگ هاي ديني به روشني احساس مي شود و از نقاط ضعف عرصه وبلاگ نويسي ديني است. گاه در پي جستجوي يك موضوع ديني شاهد يك يا چند مطلب هستيم كه ابتدا در يك وبلاگ عرضه گرديده و سپس در وبلاگ هاي متعدد تكرار شده است. توليد محتواي فاخر ديني، مستلزم آگاهي و دانش ديني و نيز ذوق و توان نگارش است و با انجام مطالعات ديني و تمرين نگارش قابل دستيابي است.
    
    3. موضوعات تكراري و موازي
    وبلاگ نويسان ديني براي جذب مخاطب بايد به موضوعات نو و غير تكراري بپردازند. آنچه باعث ركود و بي رونقي يك وبلاگ مي شود، مطالب تكراري است؛ مطالبي كه صدها وبلاگ به صورت موازي به آن پرداخته اند. موضوعات بسياري وجود دارد كه در وبلاگستان كمتر به آنها پرداخته شده است. با تمركز بر روي چنين موضوعاتي و توليد محتواي مناسب مي توان به وبلاگ حال و هواي ديگري بخشيد.
    
    4. نوشتن مطالب طولاني و عدم رعايت ايجاز
    گستردگي فضاي وب، فراواني وبلاگ ها و تنوع محتواهاي اينترنتي، جذب مخاطب اينترنتي را براي وبلاگ نويس سخت كرده است. علاوه بر شيوانويسي و چند عامل ديگر، كوتاه نويسي از راه هاي جذب مخاطب است؛ چرا كه هر چه مطلب كوتاه تر باشد، مخاطب زمان كمتري را براي مطالعه آن از دست مي دهد. بسياري از مخاطبان وب، از مطالب طولاني فرار مي كنند. بنابراين، اگر وبلاگ نويس ديني مي خواهد مخاطبان خود را از دست ندهد، لازم است تمام همت خود را در نوشتن پست هاي كوتاه و گويا به كار بندد.
    
    5. ذكر نكردن منابع مطالب
    ذكر منبع در نگارش مقاله، كتاب و ساير متون، شرط امانتداري و از اصول و قواعد نگارش است. مطالب عرضه شده در وبلاگ ها نيز در رعايت اين قاعده مستثني نيستند. هرچه مطالب يك وبلاگ مستندتر باشد، قطعاً در جذب مخاطب مؤثرتر خواهد بود. عدم ارجاع به منابع مطالب نقل شده، يكي از آسيب هاي جدي عرصه وبلاگ نويسي ديني است. گاهي منبع يك مطلب، وبلاگ و يا وب سايتي ديگر و گاه منبع و ماخذ، اثري مكتوب است. در هر حال، ذكر منبع اقدامي شايسته و ضرورري است.
    
    6. ناآشنايي با مباني نگارش
    رعايت حداقل هاي دستور زبان و خط فارسي و توجه به ادبيات وبلاگي، از ملزومات وبلاگ نويسي موفق است. وجود چندين مورد غلط-هاي املايي و انشايي در يك وبلاگ، موجب خدشه دار شدن اعتبار وبلاگ خواهد بود. با كمي مطالعه و تمرين مي توان مطالبي به رشته تحرير درآورده و در وبلاگ عرضه نمود كه موجب اشتياق مخاطب براي مراجعه مجدد به وبلاگ باشد.
    
    7. عدم رعايت زبان وبلاگي
    زبان و ادبيات حاكم بر وبلاگستان با زبان و ادبيات معمول و متداول در مكتوبات دنياي واقعي، متفاوت است. در دنياي وبلاگ-نويسي هرچه محتواي وبلاگ محاوره اي و خودماني تر باشد، مخاطب ارتباط صميمي تري با وبلاگ برقرار مي نمايد. يكي از مشكلات برخي وبلاگ نويسان اين است كه همان ادبيات حاكم بر كتاب ها يا سخنراني هاي رسمي را در وبلاگشان مورد استفاده قرار مي دهند؛ در حالي كه بيشتر كاربران اينترنت به دنبال فضايي خودماني و صميمي در وب مي گردند.
    
    8. تخصص نداشتن بيشتر وبلاگ نويسان در موضوعات ديني
    وبلاگ هاي ديني بسياري يافت مي شوند كه به دليل عدم تخصص مديرانشان، حاوي مطالب و اظهار نظرهاي غيركارشناسي و تفسيرهاي شخصي اند. اين موضوع، از تهديدها و آسيب هاي جدي وبلاگ-نويسي ديني است. اگر وبلاگ نويس ديني احساس نمود كه درباره موضوع خاصي اطلاعات كافي ندارد و داراي صلاحيت اظهار نظر نيست، بدون ترديد بايد از وارد شدن به آن موضوع پرهيز كند.
    
    9. پوسته، چينش، محتوا و ظاهر خسته كننده و غير جذاب
    پوسته يا همان قالب، مانند جلد كتاب يا مجله است و ساختار يا همان چينش محتواهاي وبلاگ، مانند صفحه آرايي يك كتاب يا مجله مي باشد كه هر دو تاثير زيادي در جلب نظر مخاطب دارند. بيشتر سرويس هاي وبلاگ نويسي رايگان، پوسته هاي متعددي را براي استفاده وبلاگ نويسان توليد كرده اند. همخواني رنگ هاي به كار رفته در قالب وب، تطابق محتواي وبلاگ با موضوع آن و استفاده منطقي و صحيح از تصاوير، در زيبايي قالب وبلاگ مؤثرند. وبلاگ نويسان بايد با كمي دقت و حوصله و گاه مشورت با طراحان وب، پوسته مناسبي براي وبلاگ خود انتخاب كنند و در صورت نياز، پوسته مورد نظر خود را ويرايش نمايند.
    
    10. نداشتن اعتبار علمي و پژوهشي محتواي وبلاگي
    بسياري از مديران وبلاگ هاي ديني بدون رعايت اصول و قواعد علمي و پژوهشي به توليد محتواي ديني و وبلاگي مي پردازند؛ يعني مدير وبلاگ بدون مطالعه، دقت و بررسي كافي و بدون ملاحظه زواياي مختلف يك موضوع و صرفاً با تكيه بر اطلاعات سطحي و اوليه خود به انتشار مطالب مي پردازد. اين آفت، در ساير روش هاي تبليغات ديني نيز وجود دارد. عدم رعايت قواعد علمي و پژوهشي در توليد محتواي وبلاگ، باعث خدشه دار شدن اعتبار وبلاگ مي شود.
    
    پيشنهاد هايي جهت رفع مشكلات وبلاگ نويسي ديني
    الف- توصيه هايي به نهادها و مراكز علمي، آموزشي و فرهنگي
    1. توسعه آموزش مهارت وبلاگ نويسي؛
    2. حمايت از محققان و پژوهشگران ديني جهت ورود به عرصه وبلاگ-نويسي؛
    3. دخالت نكردن ارگان هاي دولتي در امر وبلاگ نويسي و وابسته نشدن وبلاگ نويس به ارگان ها؛
    4. آموزش مهارت درست نويسي و زيبانويسي؛
    5. فراهم كردن امكانات و ابزارهاي وبلاگ نويسي.
    
    ب- توصيه هايي به وبلاگ نويسان ديني
    1. 1. دوري از طرح مباحث تكراري و غير ضروري؛
    2. 2. دوري از سياست زدگي در هنگام توليد محتواي ديني وبلاگ؛
    3. 3. استفاده بجا از منابع ديني با ذكر منبع؛
    4. 4. بيان غير مستقيم مباحث ديني (البته در امور تبليغي دين، نه در حوزه هاي تخصصي)؛
    5. 5. توجه به جذابيت ظاهري وبلاگ؛
    6. 6. مطالعه و بررسي وبلاگ هاي مختلف؛
    7. 7. رعايت زبان وبلاگي هنگام توليد محتوا.
    
    
    نتيجه
    وبلاگ رسانه اي شخصي، مدرن و جذاب است كه با قابليت هاي گسترده و بي نظير مي تواند در نشر و ترويج معارف و ارزش هاي والاي دين مبين اسلام مورد استفاده قرار گيرد. پس بجا است كه علما، انديشمندان، پژوهشگران و آگاهان ديني، به مقوله وبلاگ نويسي ديني توجه ويژه نموده و در اين راه، گام هاي بلندتري برداشته و با رفع موانع و مشكلات، به توسعه كمي و كيفي وبلاگ هاي ديني همت گمارند.