«شرح و تفسیر دعای روز دوم ماه رمضان»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|«شرح و تفسیر دعای روز دوم ماه رمضان»
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

متن و ترجمه دعای روز دوم: «اللَّهُمَّ قَرّبْنی فیهِ الی مَرْضاتِکَ، وجَنّبْنی فیهِ من سَخَطِکَ وَنَقِماتِكَ، وَ وَفِّقْنِي فیهِ لِقِرآئةِ آیاتِکَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین: خدایا مرا در آن (روز) نزدیک کن به آنچه مورد رضای تو است، و مرا در آن از کارهایی که موجب ناراحتی و خشم و غضب تو است دور بدار، و برای خواندن آیات قرآنت به من توفیق ده، به حق رحمتت‌ ای مهربان‌ترین مهربانان»

*******
شرح فراز اول دعای روزدوم:«اللَّهُمَّ قَرّبْنی فیهِ الی مَرْضاتِکَ، وجَنّبْنی فیهِ من سَخَطِکَ وَنَقِماتِكَ»
نخستین درخواست صائم و روزه دار در این فراز اول دعای روزدوم ماه مبارک رمضان، «توفیق کسب رضاء وخشنودی حق تعالی» و نیز توفیق اجتناب ازهر آنچه که «خشم وغضب الهی» درآن است می باشد، فهم و شناخت همه جانبه از این درخواست و حاجت از پیشگاه ذات اقدس الهی مبتنی بربیان دونکته است؛

نکته اول؛ این است بالاترین و سخت ترین منزل سلوک عارفانه و عاشقانه که خداوند متعال به اوحدی از سالکان راهش عنایت می کند مقام و مرتبه «رضاء» است. ازاین روست که درسوره فجر درآیات (27 تا 29) خطاب به سالکان راهش که به مقام و مرتبه «رضاء» رسیدند می فرماید: «یا اَیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعی اِلی رَبِّک راضِیةً مَرْضِیةً فَادْخُلی فی عِبادی وَ ادْخُلی جَنَّتی:‌ ای نفس آرام گرفته به سوی پروردگارت باز گرد در حالی که تو از او راضی هستی و او از تو راضی، پس داخل بندگان من شو، و وارد بهشت من شو»

و همچنین در آیه (72) سوره توبه «رضوان و خشنودی» الهی را بالاترین و بزرگترین نعمت الهی دانسته که به اوحدی از مؤمین حق تعالی عنایت می کند از همین رو می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ: خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغهايى (از بهشت) كه از پاى (درختان) آن، نهرها جارى ودر آن جاودانند و (نيز) مسكن‌هايى دلپسند در بهشت برين را وعده داده است، ولى رضايت و خرسندى خداوند، برتر و والاتر (از اينها) است. اين همان رستگارى‌بزرگ است»

نکته دوم؛ عارف و سالک امام خمینی رضوان الله علیه که این مسیر سخت سالکانه و عارفانه را پیموده است در بیان مراتب و معانی «رضاء» می فرماید: «مقام رضاء» درجاتی دارد. 

درجه اوّل رضاى عامه است و آن رضا به مقام ربوبیت حق است یعنی عبد سالک، خود را در تحت ربوبیت حق قرار دهد و از سلطنت شیطانیه، خود را خارج کند و به این ربوبیتِ الله تعالى‏ راضى و خشنود باشد و علامتش آن است که علاوه بر آن که مشقّت تکلیف برداشته شود از اوامر الهیّه خشنود و خرم باشد و آن را به جان و دل استقبال کند و منهیّات شرعیه پیش او مبغوض باشد و به مقام بندگى خود و مولائى حق دلخوش باشد.

درجه دوم رضا به قضاء و قدر حق است یعنى خشنودى از تمام پیش‏ آمدها چه بلیّات و امراض و چه شادی ها. هر دو را عطیه حق تعالى‏ شمارد و به آن راضى و خشنود باشد و حصول این مقام جز با معرفت به مقام رأفت و رحمت حق تعالى‏ به عبد نشود.
درجه سوم رضا به رضای خداست که بنده برای خود نه خشمی می بیند و نه خشنودی. در این حالت به گونه ای می شود که هر چه حق تعالی برای او اختیار کند، نزد او نیکو است و او نیز همین را اختیار می کند که از آن به “رضاء برضی الله” تعبیر کنند و چنان است که عبد از خود خشنودى ندارد و رضایت او تابع رضایت حق است. (امام خمینى، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص170)

واگر بخواهیم نمونه قرآنی از سالکانی که به مقام ومرتبه «رضاء» رسید معرفی کنیم ایوب پیامبر است. چراکه در گزارش آمده است: «ایوب (ع) چندین مزرعه و باغ داشت وتعداد زیادی گاو و گوسفند. حضرت ایوب به پسرانش می گفت، بگردند و اگر با فقیری یا یتیمی برخورد کردند از او دعوت کنند تا به خانه ی ایوب بیاید و با آنها غذا بخورد ایوب بنده پرهیزکاری بود و در همه حال خدا را شکر می کرد.»

یک روز شیطان نزد مردم رفت و به آنها گفت: «ایوب خدا را شکر می کند چون در ناز و نعمت است. او گرسنگی و تشنگی نکشیده تا شکر کردن یادش برود!» مردم که این سخن را شنیدند گفتند:«درست می گوید مهم آنست که در فقر و نداری هم شکر گوید.»
از قضا، گوسفندانش مردند. گاوهایش تلف شدند. مزرعه هایش خشکیدند. پسرانش مردند خودش هم بیمار شد. مردم او و همسر با ایمانش را از شهر بیرون کردند آنها خیلی از روزها گرسنه و تشنه بودند. اما ایوب در هر حالی خدا را شکر می کرد. او رنج های زیادی را تحمل کرد؛ اما آنقدر صبور بود که هیچ گاه لب به شکایت باز نکرد. سرانجام هم مزد صبرش را گرفت. خداوند نعمت هایی را که از او گرفته بود، دوباره به او بازگرداند؛ بچه هایش را، گاو و گوسفندانش را، سلامتی اش را. حالا صبر او معروف است. اگر کسی خیلی صبور باشد، می گویند فلانی صبر ایوب دارد.«اقتباس از سوره ص، آیات: 41 تا 44؛ سوره انبیاء، آیات: 83 تا 84؛ سوره انعام، آیه 84».
شاید به دلیل همین سختی راه رسیدن به سه مرتبه از «مقام رضاء» است که رسول الله صلی الله علیه و آله در این دعای روز دوم ماه مبارک رمضان به روزه داران می آموزد که توفیق این مقام را ازحق تعالی بخواهند و دست به دعا برداشته و بگویند:«اللَّهُمَّ قَرّبْنی فیهِ الی مَرْضاتِکَ، وجَنّبْنی فیهِ من سَخَطِکَ وَنَقِماتِكَ: خدایا مرا در آن (روز) نزدیک کن به آنچه مورد رضای تو است،و مرا در آن از کارهایی که موجب ناراحتی و خشم و غضب تو است دور بدار»

*******
شرح فراز دوم دعای روز دوم: «و وَوَفِّقْنِي فیهِ لِقِرآئةِ آیاتِکَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین»
دومین خواسته و حاجت در این فراز دوم «توفیق تلاوت قرآن» است، برای اینکه قدر و منزلت این خواسته «توفیق تلاوت قرآن» به درستی تبیین شود بیان دو نکته لازم است؛

نکته اول؛ این است به سه دلیل یکی از توفیقات انسان سالک الی الله انس با قرآن است، و گام اول در انس با قران و تلاوت قرآن است.

دلیل اول: براینکه گام اول بر انس با قرآن تلاوت است، آیه (1تا5) سوره مزمل است، در این آیات خداوند به رسول خدا امر می کند بخشی از شب را به سحر خیزی و شب زنده داری اختصاص بده ولی این شب زنده داری بادوام معنوی پرنما نخست با تلاوت قرآن و سپس نافله و نماز شب، از همین رو می فرماید: « يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ «1» قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا «2» نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا «3» أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا «4»: اى جامه به خود پيچيده. شب را جز اندكى، به پا خيز نصف آن، يا اندكى از آن كم كن يا بر آن بيفزاى و قرآن را با تأنّى و شمرده بخوان»

دلیل دوم؛ بر این که نخستین گام و عمومی ترین راه برای انسان با قرآن تلاوت است، این است در سیره اهل بیت علیهم السلام یک ماه از دوازده ماه را که «ماه رمضان» است اختصاص به تلاوت قرآن داده شد، از همین روامام رضا(ع)، فرموده است:«مَن قَرَاَ فى شَهرِ رَمضانَ آیَة مِن کِتابِ اللهِ کانَ کَمَن خَتَمَ القُرآنَ فِى غَیرِه مِن الشُهُورِ؛ هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که در ماه‌هاى دیگر تمام قرآن را بخواند: بحار ج۹۳، ص۳۴۱) و همچنین امام باقر(ع ) فرمود: «لِکلِّ شَيْءٍ رَبيعٌ وَ رَبيعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضان: هر چیزی بهاري دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است. کافی، ج2، ص630)

و نیز رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود درخطبه شعبانیه یکی از برجسته ترین توصیه هایش این است که فرمود :«و اكثیروا فیه من تلاوة القرآن، در این ماه بیشتر تلاوت قرآن نمایید. بحار، ج96»

دلیل سوم؛ این است علی(ع) در خطبه متقین نهج البلاغه وقتی اوصاف پرهیزگاران و متقین رابیان کند یکی از 110 اوصاف متقین را تلاوت و قرائت قرآن بیان می کند و می فرماید:

«أَمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ فَإِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَشْوِيقٌ رَكَنُوا إِلَيْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَيْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ وَ إِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَخْوِيفٌ أَصْغَوْا إِلَيْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِيقَهَا فِي أُصُولِ آذَانِهِمْ فَهُمْ حَانُونَ عَلَى أَوْسَاطِهِمْ مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاهِهِمْ وَ أَكُفِّهِمْ وَ رُكَبِهِمْ وَ أَطْرَافِ أَقْدَامِهِمْ يَطْلُبُونَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى فِي فَكَاكِ رِقَابِهِمْ:پرهيزكاران در شب بر پا ايستاده مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفكّر و انديشه مى خوانند، با قرآن جان خود را محزون و داروى درد خود را مى يابند. وقتى به آيه اى برسند كه تشويقى در آن است، با شوق و طمع بهشت به آن روى آورند، و با جان پر شوق در آن خيره شوند، و گمان مى برند كه نعمت هاى بهشت برابر ديدگانشان قرار دارد،و هر گاه به آيه اى مى رسند كه ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن مى سپارند، و گويا صداى بر هم خوردن شعله هاى آتش، در گوششان طنين افكن است، پس قامت به شكل ركوع خم كرده، پيشانى و دست و پا بر خاك ماليده، و از خدا آزادى خود را از آتش جهنّم می طلبند»

نکته دوم‌؛ این است تلاوت و قرائت قرآن می تواند درچهار مرتبه انجام بگیرد و هر کس درهر مرتبه و پله ای از تلاوت قرار بگیرد از نظر معنوی و سلوک قلبی به همان اندازه و مرتبه انس و ارتباط با قرآن برقرار می کند و به همان مرتبه از اجر اخروی سهم می برد و اثارعملی آن در رفتار قاری بروز می کند.

مرتبه اول: این است قاری خودش را در برابر کتابی ببیند که 114 سوره و‌ شش هزار و دویست سی وشش آیه دارد و نیز وحی الهی است تصور دیگری ندارد و با همین قصد قرآن را تلاوت می کند.

مرتبه دوم: تلاوت این است که قاری حجاب مکانی و زمانی را کنار بزند و انچنان ترقی پیدا کند، آیات را به گونه‌ای تلاوت نماید مثل اینکه رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برایش می خواند.

مرتبه سوم: از تلاوت قرآن به این است قاری به گونه ای قران را تلاوت نماید مثل این که می بیند جبرئیل ایات قران را بر پیامبر نازل می کند.

مرتبه چهارم: این است قاری و تلاوت کننده به گونه ای قرآن را تلاوت کند مثل این که قرآن برخودش نازل می شود که برترین والاترین مرتبه از ارتباط با قرآن همین مرتبه است، ازهمین روست که امام سجاد علیه السلام فرمود: «علیک بالقُرآنِ ، فإنَّ اللّه َ خَلـقَ الجَنّـةَ ... و جَعلَ دَرَجاتِها على قَدْرِ آياتِ القُرآنِ ، فمَن قَرأَ القُرآنَ قالَ لَهُ : إقْرَأْ و ارْقَ ، و مَن دَخـلَ مِنهُمُ الجَنّةَ لَم يَكُنْ في الجَنّةِ أعلى دَرَجـةً مِنهُ ما خـلا النَّبِيّونَ و الصِّدِّيقـونَ: بر تو باد قرآن؛ زيرا خداوند بهشت را آفريد ... و درجات آن را به اندازه آيات قرآن قرار داد. پس هر كه قرآن بخواند، قرآن به او مى گويد: بخوان و بالا رو. و هر كس از اين افراد وارد بهشت شود در آن جا كسى بلند مرتبه تر از او نخواهد بود مگر پيامبران و صدّيقان. بحار، ج 39، ص132.»

با دقت و تامل در این دو نکته می یابیم حقیقت تلاوت قرآن بایست توفیق در پشت آن قرار داشته باشد از همین رو رسول‌ الله علیه و آله می فرماید در روز دوم ماه مبارک رمضان توفیق تلاوت قرآن ازخدا بخواهید و اینگونه دعا کنید: «و َوَفِّقْنِي فیهِ لِقِرآئةِ آیاتِکَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین: خدایا، و برای خواندن آیات قرآنت به من توفیق ده، به حق رحمتت‌ ای مهربان‌ترین مهربانان»