شرح خطبه رمضانيه امام علی (ع)| قسمت اول

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ، شرح خطبه رمضانيه امام علی (ع)| قسمت اول

نگارنده: حجت الاسلام و المسلمین سیدحسین شفیعی دارابی

*******

… عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: خَطَبَ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي‏ أَوَّلِ‏ يَوْمٍ‏ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ  فَحَمِدَ اللَّهَ بِأَفْضَلِ الْحَمْدِ وَ أَشْرَفِهَا وَ أَبْلَغِهَا وَ أَثْنَى عَلَيْهِ بِأَحْسَنِ الثَّنَاءِ وَ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ (ص) ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ شَهْرٌ فَضَّلَهُ اللَّهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ كَفَضْلِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ....»

مباحث مقدماتي
به ترجمه و شرح وتبيين خطبه رمضانيه امام علي (ع) می پردازيم. در اين قسمت به ذكر چند نكته مقدماتی بسنده خواهيم نمود:

نكته اول: عنايت اهل بيت (ع) به بهره وري از خطبه در عرصه «تبليغ» 
وقتيكه به سيره اهل بيت (ع) در جهت تبيلغ از دين و آموزه هاي ديني بنگريم؛ به وضوح مي يابيم كه آن بزرگواران در اين راستا از شيوه هاي متنوعي بهره جسته اند؛ يكي از كارآمدترين آنها، ايراد خطبه ها است؛ شاهد بر اين كتاب نهج الخطابه (در مورد خطبه هاي نبي اكرم -ص-) و نهج البلاغه است؛ و نيز خطبه هاي حضرت فاطمه (س) امام مجتبي (ع) و امام حسين (ع) و... .

نكته دوم: آسيب زا بودن كم توجهي به خطابه در عرصه تبليغ از دين
متاسفانه اين شيوه اهل بيت (ع) در دهه هاي اخير، مورد كم توجهي قرار گرفته است؛ البته عواملي در اين عرصه دخيل است از جمله:
•    عالمانه نبودن برخي از خطبه ها؛
•    به روز و كارآمد نبودن پاره اي از خطبه ها؛
•    تقويت بعد عاطفي و احساسي از سوي برخي از احزاب و اشخاص؛
•    و... و....

نكته سوم: گسترده بودن بهره وري از فن خطابه در سيره امام علي (ع)
نهج البلاغه و متون حديثي ديگر، گوياي اين است كه امام علي (ع) در دوره امامتش، بارها و بارها به ايراد خطبه پرداخته است؛ و از از اين فن بسيار مهم در جهت تبيين آموزه هاي اسلام و سيره نبوي و.... و... بهره جسته است؛ در جهت تبيين اين سيره بلند آن حضرت، بطور مختصر به چند مطلب اشاره مي نمايم: 

1) زمان‌ صدور خطبه‌ها
زمان‌ صدور خطبه‌هاي‌ امام‌ علي (علیه السلام) را مي‌توان‌ به‌ صورت‌ زير بيان‌ نمود:
الف: دوران‌ قبل‌ از خلافت‌ و زمامداري‌ (25سال‌ خانه‌نشيني، در مدينه)
ب: هنگامه‌ خلافت‌ (مدينه)
ج: دوران‌ 4 سال‌ و 9ماه‌ حكومت‌ (98 خطبه‌‌ از نهج‌البلاغه‌ در دوران‌ حكومت‌ امام‌ علي(علیه السلام) ايراد شده‌ است.)؛

2. تاخير زمان ايراد خطبه هاي امام علي (ع) از زمان حضور نبي اكرم (ع)
از دوران‌ زندگي‌ امام‌ علي(علیه السلام) با رسول‌ خدا(ص)، خطبه‌اي‌ از آن‌ حضرت‌ در نهج‌البلاغه‌ نقل‌ نشده‌ است. در اين‌ دوران‌ امام‌ علي(علیه السلام)، بيشتر پيام‌ رسول‌ خدا(ص) را به‌ مردم‌ مي‌رساند و يا از قول‌ آن‌ حضرت‌ سخن‌ مي‌گفت.

3. تعداد خطبه‌ها
در اينكه مجموعه خطبه هاي ايراد شده توسط امام علي (ع) چند تا مي باشد؟؛ قابل تأمل است؛ مرحوم سيد رضي (ره) در نج البلاغه، به ذكر 241 خطبه پرداخته است؛ ولي قطعا همه خطبه هاي آن حضرت نيست؛ خودش آورده : «باب‌ المختار من‌ خطب‌ اميرالمؤ‌منين(ع)؛ شاهد بر درستي اين مدعا اينكه:

•    علی بن حسین مسعودی متوفای 346 هجری در کتاب مروج الذهب می نویسد: آنچه مردم از خطبه های حضرت علی (ع) در مقامات مختلف حفظ کرده اند بالغ بر چهارصد و هشتاد و اندی می شود.
•    ابن واضح یعقوبی متوفای 292 هجری می نویسد: چهارصد خطبه از حضرت علی (ع) به جای مانده است حسن بن شعبه دانشمند قرن چهارم مولف گرانقدر کتاب تحف العقول می گوید: اگر خطبه های علی (ع) که در باب توحید به ما رسیده است جمع آوری می کنیم به اندازه همین کتاب (تحف العقول) خواهد شد.
•    سید مرتضی (ره) برادر بزرگوار سید رضی (ره) گفته است: چهارصد خطبه از حضرت علی (ع) به من رسیده است.
•    ابن ابی الحدید هم می گوید: اگر شریف رضی (ره) همه خطبه های حضرت علی (ع) را بدون اختصار در نهج البلاغه می آورد کتابش چند برابر می شد و خود در آخر شرح نهج البلاغه هزار کلمه قصار از امام آورده که در نهج البلاغه نیست و علامه آمدی متوفای 588 هجری در کتاب غرر الحکم پس از بررسی در منابع روائی حدود 15 هزار کلمه حکمت آمیز امام علی (ع) را شناسائی و جمع آوری نموده است.

4) دسته بندي زماني خطبه ها
الف) خطبه هاي غير رمضانيه
غالب خطبه هاي امام علي (ع) به غير ماه رمضان مربوط مي شوند؛ از جمله:
•    اعتقادي؛
•    قرآن شناسي؛
•    جهاد؛
•    بيت المال؛
•    دشمن ستيزي و دشمن شناسي، و....

5) خطبه هاي رمضانيه
اگرچه در متون حديثي، بصورت شفاف تنها شاهد ذكر دو خطبه امام علي (ع) در راستاي ماه رمضان هستيم (يكي در اول ماه رمضان و ديگري در روز عيد فطر )؛ ولي از عبارت پیش روی ابن ابي الحديدي و ديگران برميآيد كه خطبه خواني آن حضرت در ماه رمضان و مباحث پيراموني آن، بسيار بوده است؛
أَقُولُ: قَالَ ابْنُ أَبِي الْحَدِيدِ: شرح نهج البلاغة / ج‏20 / 153 / [في مجلس علي بن أبي طالب‏] ..... ص: 153 [قَرَأْتُ‏] فِي أَمَالِي ابْنِ دُرَيْدٍ قَالَ:
أَخْبَرَنِي الْجُرْمُوزِيُّ عَنِ ابْنِ الْمُهَلَّبِيِّ عَنِ ابْنِ الْكَلْبِيِّ عَنْ شَدَّادِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الْعَنْبَرِيِ‏عَنِ ابْنِ عَرَادَةَ قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ يُعَشِّي النَّاسَ‏ فِي‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ اللَّحْمَ وَ لَا يَتَعَشَّى مَعَهُمْ فَإِذَا فَرَغُوا خَطَبَهُمْ وَ وَعَظَهُمْ فَأَفَاضُوا لَيْلَةً فِي الشُّعَرَاءِ وَ هُمْ عَلَى عَشَائِهِمْ فَلَمَّا فَرَغُوا خَطَبَهُمْ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ قَالَ فِي خُطْبَتِهِ: اعْلَمُوا أَنَّ مِلَاكَ أَمْرِكُمُ الدِّينُ وَ عِصْمَتَكُمُ التَّقْوَى وَ زِينَتَكُمُ الْأَدَبُ وَ حُصُونَ أَعْرَاضِكُمُ الْحِلْمُ....» 
تذکر: از این متن به خوبی برمیآید که امام علی (ع) در یکی از شبهای ماه رمضان، برای شعراء شرکت کننده در مراسم افطاری آن بزرگوار، خطبه ای را ایراد فرموده است.