شرح خطبه رمضانيه امام علی (ع)| قسمت سوم

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ، شرح خطبه رمضانيه امام علی (ع)| قسمت سوم

نگارنده: حجت الاسلام و المسلمین سیدحسین شفیعی دارابی

*******

مقدّمه
در خاطر داريد كه محور سخنان ما در اين گفتمان، ترجمه و شرح و تبيين خطبه رمضانيه امام علي (ع) است؛ در طول دو جلسه گذشته، ابتداء به ذكر مباحث مقدماتي پرداختيم؛
•    در بخشي از سخنان جلسه اول گفتيم: اگرچه در متون حديثي، يك خطبه رمضانيه از امام علي (ع) به ثبا رسيده است؛ ولي با نقل عبارتي از ابن ابي الحديدو ابن دُريد لغوي، گفتيم: آن حضرت همواره در ماهرمضان به ايراد خطبه هاي مي پرداخت؛

•    در جلسه دوم هم گفتيم: امام علي (ع) اولين اقداميكه قبل از ايراد خطبه انجام داد، عبارت بود از حمد و ثناء الهي؛
•    اكنون مي گوئيم: دومين اقدام آن بزرگوار، قبل از ايراد خطبه رمضانيه، فرستادن صلوات بر نبيّ اكرم (ص) بوده است؛ در بيان امام صادق (ع) آمده است: «وَ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ (ص)؛
•    پيرامون اين اقدام حضرت عليّ بن ابيطالب (ع) مطالب فراواني قبال ذكر مي باشد؛ كه ما در اين جلسه، در قالب عناوين پيش روي، به بيان برخي از آنها بسنده مي نمائيم:

1) مشروعيت ارسال صلوات بر پيامبر (ص)
ممكن است اين سوال مطرح شود: دليل بر ارسال صلوات بر نبيِ اكرم (ص)، چيست؟؛ پاسخ اين است: انجام اين عمل، پاسخ مثبت دادن به طلب و خواسته و فرمان خداي متعال است؛ چون خداوند در قرآن كريم ميفمايد: إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا» (أحزاب/ آيه 56) : «همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود و رحمت می فرستند. ای اهل ایمان! بر او درود فرستید و آن گونه که شایسته است، تسلیم او باشید»
خداوند در پرتو اين آيه، به دو مطلب مهم اشاره دارد:
الف) صلوات بر پيامبر (ص)، فعل خداي متعال و مار فرشتگان است؛ 
ب) فرمان به مؤمنان به اينكه از اين فعل الهي و اقدام ملائك پيروي كنند؛ و به رسول خدا (ص) صلوات بفرستند.\

2) كيفيت فرستادن صلوات 
صدور فرمان صلوات از ناحيه خداوند است؛ ولي كيفيت صلوات را بد از كلام و عمل رسول خدا (ص) فرا گرفت؛ همانطوريكه: در قرآن كيفيت نماز و روزه و حج و... بيان نشده؛ آنها را از طريق فعل نبي اكرم (ص) مطلع مي شويم؛ اتفاقا در متنوروايي فريقين آمده است كه اصحاب نبوي پس از نزول اين آيه از رسول خدا (ص) پرسيدند : چگونه صلوات بفرستيم؟؛ آن بزرگوار پاسخي روشن داده است؛ روايات در اين زمينه بسيار است؛ از باب نمونه:
ابن حجر هیثمی از پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نقل می کند که آن حضرت فرمود: «برای من درود مقطوع و بریده نفرستید، عرض شد مقصود شما چیست؟ فرمود: نگویید: «اللهمّ صلّ علی محمّد»، وسکوت کنید، بلکه لازم است بگویید: اللّهمّ صلّ علی محمّد وعلی آل محمّد.» 
•    در «صحیح بخارى» که معروفترین منابع حدیث برادران اهل سنت است روایات متعددى در این زمینه نقل شده که علاقمندان به توضیح بیشتر، مى توانند به متن خود کتاب مراجعه کنند.
•    در «صحیح مسلم» نیز دو روایت در این زمینه آمده است. 
عجب این که در همین کتاب، با این که در این دو حدیث چند بار «محمّد و آل محمّد» با هم ذکر شده، باز عنوانى را که براى این باب انتخاب کرده: «بابُ الصَّلاهِ عَلَى النَّبِىّ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ» (بدون ذکر آل) است!!
•    این نکته نیز قابل توجه است که در بعضى از روایات اهل سنت و بسیارى از روایات شیعه، حتى کلمه «عَلى» میان «محمّد» و «آل محمّد» جدائى نمى افکند بلکه کیفیت صلاه به این صورت است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد».
•    جمعى از فقهاى بزرگ اهل سنت اضافه «آل محمّد» را بر نام آن حضرت در تشهد نماز واجب مى شمرند؛  «علامه حلى» در کتاب «تذکره» در بحث تشهد این قول را علاوه بر همه علماى شیعه از «امام احمد» و بعضى از «شافعیه» نقل مى کند. 

3) زمان ارسال صلوات به رسول اكرم (ص)
از اطلاق امر در آيه 56 أحزاب «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»، به وضوح بر ميآيد كه ارسال صلوات بر نبي ّاكرم (ص) ، مقيّد به زماني خاص نيست؛ در همه حال و در هرجال بايد بر آن حضرت صلوات فرستاد؛ ولي از پاره اي از روايت به خوبي برميآيد كه انجام اين عمل نيك، در ماه رمضان بيشتر مورد تاكيد است؛ و ثواب مضاعفي دارد؛ اينست كه مي بينيم:

خطبه شعبانیه یکی از زیباترین و با ارزش منشورهای اخلاقی و اعتقادی است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در عظمت ماه مبارک رمضان آن را برای یاران خود ایراد فرموده است.
پیامبر  (ص) در خلال خطبه شعبانيه درباره فضیلت صلوات فرستادن در ماه رمضان می فرماید: «مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّهُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ؛ هر کس در این ماه، بر من زیاد صلوات بفرستد، خداوند در روزی که وزنۀ اعمال، سبک می شود، وزنۀ اعمال او را می افزاید» . 
نكته مهمتر اينكه: طبق نقل بزرگاني همانند مرحوم سيد بن طاووس (ره)، مجلسي، كفعمي، و....؛ از جمله شيخ عباس قمي در «مفاتيح الجنان»، يكي از اعمال مستحبه در هر روز از ماه رمضان، صلوات خاصه است؛ كه به «صلوات كبير» معروف است؛ اتفاقا اين صلوات با آيه 56احزاب آغاز مي شود: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً لَبَّيْكَ‏ يَا رَبِ‏ وَ سَعْدَيْكَ‏ [وَ] سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْت...» 

4) بازدهي ذكر شريفه صلوات
در متون حديثي و تفسيري و غيره، ارمغان هاي فراواني براي ذكر شريفه صلوات ذكر شده است؛ از جمله:

الف) اداي حاجات (برآورده شدن حاجت ها)
1) ذکر چند روایات
در متنو حدیثی، روایات فراوانی بر این نکته تصریح دارند که ذکر شریفه صلوات، در استچابت دع و برآورده شدن حاجات و درخواست ها از درگاه الهی، مؤثر می باشند؛ از باب نمونه:  
•    امام علی ( ع ) می فرماید: «هرگاه حاجتی داشتید، دعائی کردید. چیزی از خدا خواستید، همراه با آن یا بعدا صلوات بر پیامبر را فراموش نکنید».  
امام جعفر صادق عليه السلام می فرمایند : «مَن كانَت لَهُ حاجَةٌ إلى اللّه عز و جل فَلْيَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، ثُمَّ يَسألْ حاجَتَهُ ، ثُمَّ يَختِمْ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، فإنَّ اللّه‏َ عز و جل أكرَمُ مِن أن يَقبَلَ الطَّرَفَينِ ويَدَعَ الوَسَطَ إذ كانَتِ الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ لا تُحجَبُ عَنهُ»  : «هر كه خواهد از خداوند عز و جل حاجتى طلب كند ، به صلوات فرستادن بر محمّد و آل او آغاز نمايد ، سپس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد ؛ زيرا خداوند عز و جل كريمتر از آن است كه آغاز و انجام دعا را بپذيرد و وسط را واگذارد ؛ چرا كه صلوات بر محمّد و آل محمّد از خداوند پوشيده نمى‏ماند».
2) ذكر سه خاطره شیرین در مورد تاثير ذكر صلوات در برآورده شدن حاجات:
الف) خاطره اي از آيت الله العظمي مرحوم آقا سيد محمود شاهرودي 
آیت‌الله محمود حسینی شاهرودی‌ رضوان الل‍ه تعالی علیه فرمودند: «وقتی کارد به استخوانم می‌رسد و مشكلات‌ بر من غلبه [غالب. صح] می‌شود، صد مرتبه‌ صلوات‌ برای‌ مادر حضرت‌ سیّدنا اباالفضل ‌العبّاس‌ صلوات الل‍ه علیه، حضرت سیّدتی ام‌ّ البنین‌ سلام الل‍ه علیها می‌فرستم‌». 

ب) خاطره اي از آيت الله آقاميرزاجواد آقاي تهراني:
مرحوم آیت الله گرایلی (از اساتید و فضلاای مشهد و امام جماعت مسجد گوهرشاد) می فرمود: جوانی، پس از ازدواج، از نعمت فرزند بی بهره بود؛ به نزد آیت الله آقا میرزا جواد تهرانی آمد و به او گفت: برایم نذری نما تا صاحب فرزند شوند؛ ایشان فرمود: باشه؛ جوان رفت و پس از مدتی مجددا به محضر این عالم فرزانه آمد و گفت: با نذر شما، صاحب فرزند شدم؛ الآن آمدم تا بفمائید چه نذری نموده اید، تا ادا کنم؛ آن مرحوم فرمود: جنابعالی تکلیف نداری، من نذر کردم و در قبال آن وظیفه دارم که ادا کنم؛ جوان اصرار کرد چه نذری نمودی؛ آن عالم بزرگوار و صاحب نفس مطمئنه فرمود : «من نذر کردم خداوند به تو فرزندی عطا کند و من هم صلوات بفرستم»!!!

ج) خاطره اي از يك پرستار لبناني
چند سال قبل، در گزارش یکی از خبرنگاران در یکی از روزنامه ها، داستان شگفت اگیزی را خوانده بودم؛ ولی متاسفانه هم آدرسش را فراموش نمودم؛ و هم ریز آن خاطره از یادم رفته است؛ اما مضمون کلی آن چنین است: 
خانم پرستار شیعی لبنانی، به بیمار تحت نظارت و کنترل خود گفته بود: بر پیامبر و آلش صلوات بفرست و بیماریت درمان می شود؛ ضمنا آن خانم پرستار در خلوت خود در خطاب به اهل بیت (ع) گفته بود: آبرو داری کنید؛ و....؛ آن بیمار به توصیه این پرستار عمل نمود؛ اتفاقا همان بیمار سنی وهابی در پی ذکر صلوات شفا گرفت؛ و در پی آن، شیعه شد و مُحبّ اهل بیت (ع) گردید.