«تحلیل پنج نکته اخلاقی کليدی کارگزاران از منظر نهج‌البلاغه»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| «تحلیل پنج نکته اخلاقی کليدی کارگزاران از منظر نهج‌البلاغه»

مجموعه یادداشت ها «تحلیل سیره نظری و عملی امام امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه»| قسمت هشتم

نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

هشتمین خصیصه کارگزاران در نظام حکومتی علوی «منش اخلاقی» است که موجب می شود میزان رضایت مندی مردم از نظام اسلامی در اوج بحران مشکلات بالا باشد و همیشه از نظام حکومتی حمایت نمایند؛ برای آشنایی بیشتر در ادامه یادداشت پیشین «پنج نکته اخلاقی کليدی» کار گزاران اسلامی از منظر نهج البلاغه علی علیه السلام مورد تفسیر و تحلیل قرار می دهیم.

*******

1- «پرهیز از تکبر و خودشیفتگی»

نخستین ویژگی اخلاقی کارگزاران نظامی از منظر نهج البلاغه امام امیرالمومنین علی علیه السلام ««پرهیز از تکبر و خودشیفتگی» است، به این معنا کارگزاران در نظام اسلامی به دلیل اینکه در موقعیت امر و نهی مردم قرار دارند خودشان را کم نمی نکنند و احساس آقایی و سیادت نسبت به مردم پیدا نمی کنند بلکه در اوج تواضع فروتنی قرار دارند و باورشان نمی آید که برتر از دیگران اند عجب و خودخواهی حاکم بر وجودش نمی شود هرگز مسیر ارباب و رعیتی را در پیش نمی گیرند، چراکه باور دارند چنین روحیه پست اخلاقی نتیجه ای جز تباهی و ساقط شدن از چشم خدا نخواهد داشت، از همین رو امام‌ علی علیه السلام خطاب به مالک می فرمایند:

«وَ اِیاک و الاْعْجابَ بِنَفْسِک، وَ الثِّقَةَ بِما یعْجِبُک مِنْها، وَ حُبّرالاْطْراءِ، فَاِنَّ ذلِک مِنْ اَوْثَقِ فُرَصِ الشَّیطانِ فی نَفْسِهِ لِیمْحَقَ ما یکونُ مِنْ اِحْسانِ الْمُحْسِنینَ: و بپرهيز از خودپسندى و تكيه به چيزى كه تو را به خودپسندى وا دارد، و از اينكه دوست بدارى مردم تو را بسيار بستايند، زيرا اين حالت از مهم ترين فرصت هاى شيطان است (همواره در صدد به دست آوردن چنين فرصتى است) تا نيكى نيكوكاران را از بين ببرد شخص را به خودپسندى و ستايش دوستى وا مى ‏دارد تا كار نيكى كه انجام داده بى ‏اثر گردد»

*******

2-«خدمت گزاری بی منت»

دومین خصوصیت اخلاقی کارگزاران اسلامی از منظر نهج البلاغه «خدمت گزاری بی منت» است، به این معنا هرچند کارگزاران اسلامی تمام وجود درحال خدمت اند ولی به دلیل تربیت اسلامی برای اینکه از اجر و پاداش الهی محروم نشوند؛ نه تنها خدمت به افراد جامعه را ناچیز می شمارند و تحت هیچ عنوانی به رخ مردم نمی کشند که ما چنین خدمتی به شما نمودیم و به آنان منت نمی گزارند و انتظار تشکر و قدردانی ندارند بلکه تلاش آنان بر آنست که کارشان دیده نشود و به عنوان ذخیره آخرت باقی بماند، از همین رو امام‌ علی علیه السلام خطاب به مالک اشتر می فرمایند:

«وَ اِیاک وَ الْمَنَّ عَلی رَعِیتِک بِاِحْسانِک، اَوِ التَّزَیدَ فیما کانَ مِنْفِعْلِک اَوْ اَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَک بِخُلْفِک، فَاِنَّ الْمَنَّ یبْطل لاِْحْسانَ، وَ التَّزَیدَ یذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ، وَ الخُلْفَ یوجِبُ عِنْدَ اللّهِ وَ النّاسِ، قالَ اللّهُ تَعالی: «کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللّهِ اَنْ تَقُولُواما لاتَفْعَلُونَ :و بپرهيز از اينكه بر رعيتت به نيكى كه می كنى منت گزارى، يا كارى كه انجام مى ‏دهى بيش از آنچه هست در نظر آرى، يا به وعده ‏اى كه به آنان مى‏ دهى وفا نكنى، زيرا منت نهادن احسان را بى ‏نتيجه مى‏ گرداند (چنان كه در قرآن كريم سوره بقره ایه 264 مى ‏فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ: ای اهل ایمان! صدقه هایتان را با منت و آزار باطل نکنید، مانند کسی که مالش را به ریا به مردم انفاق می کند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد، که وصفش مانند سنگ سخت و خارایی است که بر آن [پوششی نازک از] خاک قرار دارد و رگباری تند و درشت به آن برسد و آن سنگ را صاف [و بدون خاک] واگذارد [صدقه ریایی مانند آن خاک است و این ریاکاران] به چیزی از آنچه کسب کرده اند، دست نمی یابند و خدا مردم کافر را هدایت نمی کند» .

خداى تعالى (سوره صف، آیه 3) فرموده:«كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ:نزد خدا به شدت موجب خشم است که چیزی را بگویید که خود عمل نمی کنید»

*******

3-«پرهیز از افراط و تفریط و پرهیز از شتابزدگی در تصمیم گیری»

سومین خصوصیت اخلاقی کارگزاران اسلامی از منظر نهج البلاغه امام امیرالمومنین علی علیه السلام «پرهیز از هرگونه افراط و تفریط و پرهیز از شتابزدگی در تصمیم گیری» است به این معنا تصمیم گیری در انجام کار اجرایی در فرصت و مناسب خودش گرفته می شود و هیچ کار اجرایی پیش از فصل و زمان، يا بعد از فصل خودش انجام نمی گیرد، چراکه می دانند تصمیم گیری با شتابزدگی می تواند آسیب سختی را در نتیجه و بازدهی کار اجرایی وارد کند، از همین رو امام‌ علی علیه السلام خطاب به مالک می فرمایند:

«وَ اِیاک وَ الْعَجَلَةَ بِالاْمُورِ قَبْلَ اَوانِها، اَوِ التَّسَقُّطَ فیها عِنْدَاِمْکانِها، اَوِ اللَّجاجَةَ ج9فیها اِذا تَنَکرَتْ، اَوِ الْوَهْنَ عَنْها اِذَا. اسْتَوْضَحَتْ. فَضَعْ کلَّ اَمْر مَوْضِعَهُ، وَ اَوْقِعْ کلَّ عَمَل مَوْقِعَهُ:.و بترس از شتاب زدگى به كارها پيش از رسيدن هنگام آنها، يا دنبال گيرى و سخت كوشى در آنها هنگام دسترسى به آنها، يا از ستيزگى در آنها وقتى كه سررشته ناپيدا باشد، يا از سستى در آنها چون در دسترس آيد. پس هر چيز را به جاى خود بگذار، و هر كارى را در وقت آن انجام ده (كه عدل و برابرى و درستكارى اينست، ولى اگر در هر امرى از امور دنيا و آخرت افراط يا تفريط نمودى يعنى از حق تجاوز يا در آن كوتاهى كردى ستمكار بوده ‏اى»

*******

4-«پرهیز از ویژه خواری»

چهارمین خصوصیت اخلاقی کارگزاران در نظام اسلامی از منظر نهج البلاغه امام علی علیه السلام «اجتناب از ویژه خواری» است، به این معنا امکانات و رفاهیات موجود در نظام اسلامی حق مشترک همه افراد جامعه است، کارگزاران به دلیل متانت اخلاقی که دارند به خودشان اجازه نمی دهند ویژه خواری کرده و از موقعیت و اختیاراتی که دارند استفاده کرده امکانات را در مصرف شخصی خود و اطرافیان استفاده کنند بلکه آن را به معنای تجاوز و دست بردن به بیت المال می دانند و به شدت از آن اجتناب می کنند، از همین رو امام امیرالمومنین علی علیه السلام خطاب به مالک می فرمایند:

«اِیاک وَ الاْسْتِئْثارَ بِمَا النّاسُ فیهِ اُسْوَةٌ، وَ التَّغابِی عَمّا تُعْنی بِهِ مِمّا قَدْ وَضَحَ لِلْعُیونِ، فَاِنَّهُ مَأْخُوذٌمِنْک لِغَیرِک، وَ عَمّا قَلیل تَنْکشِفُ عَنْک اَغْطِیةُ الاْمُورِ،وَ ینْتَصَفُ مِنْک لِلْمَظْلُومِ.:و بترس از به خود اختصاص دادن آنچه مردم در آن يكسانند (همه حق دارند مانند غنائم و مال هايى كه مسلمانان در جنگ با كفار به يغما به دست آورده ‏اند كه همه در آنها شريكند، و مانند چراگاه ها كه مالك خاصى ندارد، و آب سيل يا درخت هاى جنگل ها، و مانند آنها) و بپرهيز از خود را به نادانى زدن در آنچه توجه به آن بر تو لازم است از امورى كه همه مى‏ دانند (حقى كه ندارى طلب نكرده و از حقى كه ضایع گشته چشم پوشى مكن) زيرا آن (مظلمه و چيزى كه به ستم گرفته ‏اى) از تو براى ديگرى (مظلوم و ستمديده) گرفته خواهد شد، و به زودى پرده‏ ها از روى كارها برداشته شود (پنهانی ها آشكار گردد) و داد مظلوم و ستم كشيده از تو بستانند»

*******

5-«کنترل خشم و غضب»

پنجمین ویژگی اخلاقی کارگزاران از منظر نهج البلاغه امام علی علیه السلام پرهیز از «خشم و عصبانیت» است؛ به این معنا کارگزار ممکن است به هنگام دوره مدیریتش مواجه اموری شود نیاز به خورد قاطع داشته باشد و یا مراجعه کننده برخورد مناسب نداشته باشد و این امور موجب برافروختگی خشم و غضب مدیر اجرایی شود، مدیر موفق اسلامی آنست در چنین لحظات حساس برخود مسلط باشد و خشم را فرو ببرد، چراکه درحال عصبانیت عقل از کارایی خارج می شود ممکن است تصمیمی گرفته شود که پشیمانی غیرقابل جبران به دنبال داشته باشد به همین دلیل امام علی علیه السلام مالک اشتر را این چنین و سفارش می کند:

«امْلِكْ حَمِيَّةَ أَنْفِكَ وَ سَوْرَةَ حَدِّكَ وَ سَطْوَةَ يَدِكَ وَ غَرْبَ لِسَانِكَ وَ احْتَرِسْ مِنْ كُلِّ ذَلِكَ بِكَفِّ الْبَادِرَةِ وَ تَأْخِيرِ السَّطْوَةِ حَتَّى يَسْكُنَ غَضَبُكَ فَتَمْلِكَ الِاخْتِيَارَ وَ لَنْ تَحْكُمَ ذَلِكَ مِنْ نَفْسِكَ حَتَّى تُكْثِرَ هُمُومَكَ بِذِكْرِ الْمَعَادِ إِلَى رَبِّكَ: هنگام افروختگى خشم و تيزى سركشى و حمله با دست و تندى و زشت گویى زبانت بر خود مسلط باش، و از اين كارهاى زشت با شتاب نكردن و حمله را عقب انداختن خوددارى كن تا خشمت فرو نشيند كه (در اين هنگام) اختيار و اقتدار يافته بر خود مسلط مى ‏گردى، و هرگز بر خويشتن تسلط نمى ‏يابى و از خشم نمى‏ رهى تا انديشه‏ هايت را بسيار به ياد بازگشت به سوى پروردگارت نگردانى (خشمت را كه از كبر و سركشى شعله‏ ور گشته نمى ‏توانى فرونشانى مگر وقتى كه ذلت و بيچارگى و گرفتارى روز رستخيز را به ياد آورى»