مجلس بیست و ششم-اقتصاد مقاومتی؛ معیار ها و راهکارها

مقدمه

دانش اقتصاد، همزاد انسان است و پیشینه آن به آفرینش آدمی بازمی گردد. افزون بر این، مطالب ارزنده و رهنمودهای راهگشایی در زمینه اقتصاد در ادیان گوناگون ارائه شده که کامل ترین آنها را در دین مبین اسلام می بینیم. این مکتب انسان ساز که تمامی شئونات زندگی را مورد توجه قرارد داده، دستورعمل های متعدد اقتصادی را از زبان آیات و روایات بیان نموده و راه روشنی را فراسوی جامعه اسلامی گشوده است؛ البته اقتصاد به عنوان یک علم رسمی، با انتشار کتاب جدول اقتصادی اثر دکتر فرانسوا کنه[1] در سال 1785م تولد یافت؛ این کتاب، اگرچه اولین اثری است که در آن گردش ثروت به صورت تحلیلی و نظام مند تبیین شده و در عصر خود به عنوان سومین اختراع بزرگ بشر پس از پیدایش خط و پول ثبت گردید، ولی رسمیت این علم، مدیون انتشار کتاب ثروت ملل اثر آدام اسمیت[2] در سال 1776م می باشد.

علم اقتصاد، با تلاش اقتصاددانانی مانند: لئون والراس[3] ، آگوستین کورنو[4]، دیویی[5] در فرانسه، کارل منگر[6]، فردریک فون وایزر[7]، بوهم باورک[8] در اتریش، وان ثونن[9] و هرمان هاینریش گوسن[10] در آلمان، ویلیام جونز[11] و بعد شومپیتر[12]، فون میزس[13] و آگوست فون هایک[14] به کمال خود رسید. با تلاش های فراوان صورت گرفته، علم اقتصاد مانند علومی همچون فیزیک، کاملاً قانونمند و پیش بینی پذیر معرفی گردید.

رکن اصلی و پایه اساسی این علم، نفع شخصی است و تمام نظریات و تحلیل ها، بر این اصل استوار است که انسان موجودی خودخواه بوده و تنها به نفع شخصی مادی خود می اندیشد؛ اگر مصرف کننده است، به دنبال افزایش مطلوبیت مادی خود بوده و اگر در جایگاه تولید کننده قرار دارد، می خواهد سود خود را به بالاترین سطح برساند. برای اینکه به مباحث ارزشی مربوط به فایده اجتماعی و عدالت خاتمه دهند، اظهار داشتند که حرکت انسان در راستای ارضای نفع شخصی، در نهایت به فایده اجتماعی و عدالت منجر خواهد شد.

واقعیت این است که اقتصاد غرب، نتوانست فایده اجتماعی و عدالت را برای بشر به ارمغان آورد و شاهد آن، این است که امروزه در پیشرفته ترین کشور دنیا، یعنی آمریکا، حداکثر منابع مالی، در اختیار حداقل افراد قرار دارد؛ افزون بر این، از عهده پیش بینی بسیاری از وقایع، بحران ها و ارائه راه برون رفت از آنها نیز برنیامده است. بحران های مختلفی که اقتصاد سرمایه داری با آن روبه رو گشت، از سال 1825م در انگلستان آغاز گردید و به طور متناوب، بین 8 تا 12 سال به وقوع می پیوندد. امروزه نیز اقتصاد جهانی با بحران روبه روست که مبدأ آن، از سال 2007م از بانک های مسکن آمریکاست.

ضرورت و مفهوم اقتصاد مقاومتی

با توجه به ناسازگاری مبانی اقتصاد غرب با مبادی و اصولی که دین مقدس اسلام بر آن بنا گذاشته شده و لزوم طراحی و اجرای اقتصادی مبتنی بر ارزش ها و فرهنگ اسلامی از یک سو، و از سوی دیگر نظر به بحران هایی که اقتصاد جهانی را به مخاطره کشانده و به خصوص شرایط سختی نظیر تحریم که کشور ایران اسلامی را تهدید می کند، ضرورت تدوین طرحی متفاوت در حوزه اقتصاد با آنچه که واردات غربی را در این زمینه تشکیل می دهد، به اثبات می رسد .

اقتصاد مقاومتی، به معنای آن است که در کوتاه مدت می بایست کانون های فشار و تحریم شناسایی شود و متعاقب آن تلاش گردد با آن مقابله صحیح و مؤثر صورت گیرد. در بلندمدت باید تهدیدات را به فرصت ها تبدیل كرد که این امر، با مشارکت عمومی و مدیریت مدبرانه امکان پذیر خواهد بود. بدین ترتیب، با تأکید بر مزیت های تولید داخل، کاهش وابستگی و خوداتکایی به دست می آید.

اقتصاد مقاومتی که بحثی کاملاً راهبردی است، برای همه کشورهایی که دارای اهداف متعالی و دارای روحیه استقلال طلبی هستند ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است، به خصوص برای ایران اسلامی که اوّلاً در اندیشه رسیدن به جایگاه اوّل در منطقه است؛ ثانیاً به عنوان امید مستضعفان جهان، پرچم رهبری مبارزه با استکبار جهانی را برافراشته است.

توجه به این نکته لازم است که اگر تمامی متون و کتاب های مرسوم اقتصادی دنیا مورد مطالعه قرار گیرد ، نظریه یا تجربه ای منسجم و طراحی شده درباره اقتصاد مقاومتی یافت نمی شود؛ به عنوان نمونه، در کتاب های اقتصاد، هیچ پیشینه ای از تحریم بانک مرکزی وجود ندارد حتی اگر تحقیقاتی در این باره صورت گرفته باشد، در اسناد محرمانه و طبقه بندی شده قرار دارد و امکان دستیابی به آن برای محققان وجود ندارد، در نتیجه، اقتصاددانان انقلاب اسلامی نمی توانند از نظریاتی مکتوب و کلاسیک در این زمینه بهره گیری نمایند؛ بلکه در این جهت، ضرورت دارد که با استفاده از جنبش نرم افزاری و با الگوی اسلامی ـ ایرانی در فکر درانداختن طرحی نو باشند .

ازاین رو، مقام معظم رهبری با ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده، تأکید کردند: پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، عامل شکست و عقب نشینی دشمن در جنگ تحمیلی اقتصادی علیه ملت ایران خواهد شد. همچنین اقتصاد مقاومتی خواهد توانست در بحران های روبه افزایش جهانی، الگویی الهام بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد و زمینه و فرصت مناسب را برای نقش آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند.[15]

از کشورهایی که می توان از تجربیاتشان در زمینه اقتصاد مقاومتی بهره جست، کشور ژاپن است. این کشور با وجود دو قرن ونیم انزوا ، فقر طبیعی و پس از جنگ دوم جهانی و نابودی بخش عظیمی از تأسیسات صنعتی و زیربنایی که به میزان 3/1 کل ثروت های ملی این کشور برآورد گردیده ، توانست با به کارگیری تمام نیروهای خویش در مسیر توسعه اقتصادی و دستیابی به فناوری جدید ، تئوری شکست نظامی ـ سیاسی در جنگ، پیروزی اقتصادی ـ فناوری در صلح را عملی سازد و عاقبت پس از چهل سال (1945 ـ 1985م) قادر به تحقق این اندیشه گردید؛ به طوری که امروزه با بزرگ ترین اقتصاد سرمایه داری جهان، دارای مبادلات تجاری با الگوی استعماری است؛ بدین معنا که کالای ساخته شده خود را به آمریکا صادر می کند و در عوض، از آن کشور مواد خام نظیر نفت و علوفه و سویا وارد می نماید.[16]

معیار ها

معیارها و ویژگی های اقتصاد مقاومتی، عبارت اند از:

1. مشروعیت

اولین معیار اقتصاد مقاومتی، این است که تمام فعالیت های اقتصادی باید از مشروعیت کامل برخوردار بوده و منطبق بر موازین اسلامی باشد.

در قرآن کریم در موارد فراوانی، از احکام شرعی به عنوان مرز یاد شده و از آنها به حدود تعبیر شده است.[17] این بدان معناست که از نگاه شریعت اسلام ، انسان در تمامی کارهای خود که شامل فعالیت های اقتصادی نیز می گردد، باید در مرز و چارچوبی که خداوند متعال قرار داده، حرکت کند و از آن تجاوز ننماید. اموال باید بر اساس اسباب مشروع تحصیل شود و در محدوده ای که شارع مقدس اجازه داده، هزینه گردد.

بر این مطلب، آیات متعددی از قرآن کریم دلالت دارد؛ برای نمونه: یا أیُّهَا الّذینَ آمَنوا لاتَأکُلُوا اَموالَکُم بَینَکُم بِالباطِل؛[18] ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را در میان خود به باطل [و از راه های نامشروع] نخورید.

از امام صادق -علیه السلام- سؤال گردید که راه های معیشت چند تاست؟ حضرت در پاسخ ضمن تقسیم همه فعالیت های اقتصادی در چهار بخش: 1. کارمندی؛ 2. تجارت و هر نوع خریدوفروش؛ 3. کارهای صنعتی؛ 4. انواع اجاره ها، اظهار نمودند که در تمامی فعالیت اقتصادی، مرز حرام از حلال مشخص شده و باید جانب شرع را در همه موارد رعایت كرد.[19]

به منظور مشروعیت بخشیدن به فعالیت های اقتصادی، لازم است آموزش احکام اقتصادی اسلام در تمام بخش ها اعم از دولتی و خصوصی، به صورت همگانی پیاده شود و آحاد مردم از وظایف شرعی خود در مورد مسائل اقتصادی، آگاهی کسب نمایند. گویند که امیر مؤمنان-علیه السلام- فرمود : اَلفِقهُ ثُمَّ المَتجَرِ ؛[20] یعنی اوّل، آگاهی از مسائل فقهی و آن گاه، تجارت و فعالیت اقتصادی.

با رعایت جانب دستورات شرعی، یاری خدای متعال مصداق پیدا می کند. اگر کسی او را یاری کند، طبق وعده حتمی الهی، خداوند نیز به یاریش خواهد شتافت : اِن تَنصُرُوا اللهَ یَنصُرکُم؛[21] اگر [آیین] خدا را یاری کنید، [خداوند] شما را یاری می کند . و اگر ملتی مورد یاری او قرار گیرد، شکست ناپذیر خواهد بود : اِن یَنصُرکُم اللهُ فَلا غالِبَ لَکُم؛[22] اگر خداوند شما را یاری کند، هیچ کس بر شما غلبه نخواهد کرد.

2. توزیع عادلانه منابع مالی

دیدگاه کلاسیک در علم اقتصاد، مبنی بر وجود دست نامرئی است و اینکه اگر فعالیت های اقتصادی در جامعه به حال خود رها شوند و دولت مداخله ای ننماید، عدالت اقتصادی محقّق خواهد شد، نیز دیدگاه اقتصاددانان کلاسیک بدبین، مانند دیوید ریکاردو و رابرت مالتوس، مبنی بر وخیم شدن اوضاع اقتصادی با افزایش جمعیت است؛ اما اسلام برخلاف نظر اینان، از یک طرف اظهار می دارد که خدای متعال روزی همه موجودات را تضمین كرده و محرومیتی در بین نیست: وَمَا مِن دابَّةٍ فِی الاَرضِ الّا عَلَی اللهِ رِزقُها؛[23] هیچ جنبده ای در زمین نیست، مگر اینکه روزی او بر خداست. از طرف دیگر، بنا بر روایات متعدد، محرومیت فقرا، از تعدی و گناه اغنیا ناشی می شود.[24] و این گناه، از چپاول ، غارت و تضییع حق شروع می گردد و تا نپرداختن تکالیف مالی و مالیات های شرعی مانند: زکات ، کفارات و یا خمس، ادامه پیدا می کند .

ازاین رو، یکی از وظایفی که حکومت اسلامی بر عهده دارد، عبارت است از برقراری عدالت و ارتقای معیارهای آن؛ چنان که در قرآن کریم برقراری عدالت، یکی از فلسفه های فرستادن پیامبران معرفی شده است[25] و مسلّماً چنین حکومت و نظامی، از سرمایه بسیار باارزش پشتوانه مردمی برخوردار خواهد بود.

3. پشتوانه مردمی

تأیید و همراهی مردم، اگرچه شرط اعتبار حکومت نیست، ولی اقتدار حاکمیت بدان وابسته است. امیر مؤمنان -علیه السلام- از حضور مردم به عنوان ناصر و کمک کار تعبیر می نماید و می فرماید: اگر حضور مردمی و کمک آنها نبود، عنان حکومت را به دست نمی گرفتم: لَولَا حُضورُ الحاضِر وَقِیامِ الحُجّةِ بِوَجُودِ النَّاصِر و ... لَاَلقیتُ حَبلَها عَلی غاربِها؛[26] اگر حضور حاضران (مردم) و قائم شدن حجت به اینکه کمک کار وجود دارد ، نبود ... ریسمان حکومت را [مانند ریسمان شتر] بر پشت آن قرار می دادم.

حاکم اسلامی زمانی می تواند به اهداف بلند خود دست پیدا کند که از پشتوانه کافی مردمی برخوردار باشد. با وجود پشتوانه مردمی، هیچ دشمن و عامل خارجی نمی تواند کاری از پیش ببرد. اقتصاد مقاومتی، اگرچه از یک طرف به تدبیر مدیران وابسته است، ولی از طرف دیگر، نیازمند عزم ملی و خواست همگانی است. بنابراین، یکی از بارز ترین نشانه های این برنامه، عبارت است از مشارکت عمومی و تکیه بر پشتوانه مردمی .

4. ایمان و استقامت

ایمان و استقامت، از نشانه های مردم و حکومتی است که در جهت اقتصاد مقاومتی گام برمی دارند؛ چراکه اوّلاً دنیا و مظاهر آن، فریبنده است؛ چنان که امیر مؤمنان -علیه السلام- بارها در سخنان حکیمانه خود، دنیا را به صفت خدّاع، مکّار و عذّار معرفی کرده[27]، تنها کسی فریب آن را نمی خورد که به امور معنوی باور داشته باشد و در پایبندی به این باور، استقامت بورزد. همچنین، دشمنان دین و عدالت، در مقابل کسانی که ندای حق را سر می دهند و به ستیز با ظالمان برخاسته اند ، ایجاد مانع خواهند کرد و در این امر، از هیچ تلاشی کوتاهی نخواهند نمود. ازاین رو، پیروزی بر دشمن لجوج نیازمند ایمان قوی و استقامت و پایداری است که در این صورت، قطعاً خوفی برای اهل حق نخواهد بود[28] و ملائکه الهی به کمک آنان خواهند آمد[29] و در نتیجه، پیروز میدان خواهند بود.

5. همت عالی

مشخصه دیگر اقتصاد مقاومتی، وجود همت عالی مردم است. هر شخص و ملتی، به میزان همت خود مورد ارزیابی قرار می گیرد؛ چنان که امیر مؤمنان -علیه السلام- خط کش اندازه گیری انسان را همت او می داند و می فرماید: قَدرُ الرّجلِ عَلی قَدرِ هِمَّتِه؛[30] ارزش آدمي، به اندازه ی همت اوست. با وجود همت عالی می توان از سخت ترین شرایط ، پیروزمندانه عبور کرد و پر قدرت ترین دشمنان را به زانو درآورد؛ چنان که در مَثَل معروف در زبان عربی آمده: هِمَمُ الِّرجال تَقلَعُ الجِبالَ؛[31] همت اشخاص، کوه ها را از جا می کند. و یا در مَثَلی دیگر، در زبان فارسی گفته اند: خواستن، توانستن است.

راهکارها

در ادامه، راهکارهایی چند به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی پیشنهاد می گردد:

1. مدیریت مدبرانه

عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی، در گام نخست نیازمند آن است که مسئولان بخش های مختلف اقتصادی، از تخصص و تدبیر کافی برخوردار باشند؛ چنان که در قرآن کریم ملاحظه می گردد که جناب یوسف پیامبر -علیه السلام- وقتی آمادگی خود را برای تصدی منصب اقتصادی اعلام می کند، خود را به عنوان حفیظ و علیم معرفی می کند[32]. در قرآن ملاحظه می گردد که این پیامبر الهی با تخصص و تدبیر خویش توانست مصر را در شرایط قحطی و بحران به خوبی اداره کند.

2. حل معضل اشتغال با تلاش جهادی

مشکل اشتغال، به عنوان یکی از جدی ترین معضلات اقتصادی است که برای رهایی از آن، ترویج فرهنگ جهادی، به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر خواهد بود. بر اساس این فرهنگ است که افراد می آموزند از کارهای سخت نباید گریخت. اگر امروزه اشتغال به عنوان معضلی در جامعه مطرح است، عمدتاً به جهت گرایش به راحت طلبی و دوری از کارهای دشوار و به اصطلاح دیربازده است. بنابراین، در راستای رفع مشکل اشتغال و تحقق اهداف والای اقتصاد مقاومتی، نیاز به تلاش جهادی است. در این کار باید زندگی انبیا -علیه السلام- و ائمه اطهار -علیه السلام- به عنوان الگو برای همگان مطرح باشد؛ برای مثال، از امیر مؤمنان-علیه السلام- روایت شده است که وقتی خدای متعال به داود پیامبر -علیه السلام- خطاب نمود: اگر از بیت المال برای خودت منبع درآمد قرار نمی دادی و از دسترنج خودت کسب روزی می کردی، بهترین بنده بودی ، این پیامبر الهی تا چهل روز از ناراحتی گریه کرد و آن گاه خدای متعال به او صنعت آهنگری را آموخت.[33]

روایات متعددی بر تلاش ائمه اطهار -علیه السلام- دلالت دارد؛ مثل این روایت که امام صادق -علیه السلام- می فرماید : امیر مؤمنان -علیه السلام- از دسترنج خود هزار بنده را آزاد کرد و یا حسن بن علی بن ابوحمزه از پدرش نقل می کند: امام کاظم -علیه السلام- را دید که در زمینی کار می کند؛ درحالی که پاهایش غرق در عرق بود، نیز این روایت که ابوعمرو شیبانی نقل می کند: امام صادق -علیه السلام- را دیدم که بیلی در دست داشت و پوشش ضخیمی بر تن و در مزرعه کار می کرد و حال آنکه عرق از پشت او جاری بود. به حضرت عرضه داشتم که این کار را به من واگذار نمایید؛ ولی حضرتش فرمود: دوست دارم که مرد در به دست آوردن روزی، با گرمای خورشید به اذیت بیفتد.

همچنین روایات مختلف دیگری که مرحوم محدث ثقة الاسلام کلینی در کتاب کافی تحت بابی با این عنوان، آنها را ذکر نموده است: بابُ ما یَجِبُ مِنَ الاقتِداء بالائمة -علیه السلام- فِی التَّعَرُّضِ للّرِزق؛[34] باب آنچه واجب است، از پیروی از ائمه در به دست آوردن روزی. به این روایات می توان احادیث دیگری را که در نکوهش تنبلی و سستی رسیده است، افزود؛ یعنی روایاتی که مرحوم شیخ حر عاملی در ضمن یک باب آنها را ارائه کرده است: بابُ کِراهَةِ الکَسل فِی أمُورِ الدُّنیا والآخِرَة؛[35] باب ناپسندی تنبلی در امور دنیا و آخرت.

3. الگوی صحیح مصرف

بسیاری تصور می کنند که اقتصاد مقاومتی، به معنای ریاضت اقتصادی[36] است؛ درحالی که ریاضت اقتصادی، به طرحی اطلاق می گردد که در آن دولت ها به منظور کاهش هزینه ها و برطرف کردن کسری بودجه ، به صرفه جویی در مخارج کشور مبادرت می ورزند و هزینه های رفاهی را کاهش می دهند، نیز ضمن تعدیل در بخش کارمندی، تلاش می کنند با افزایش مالیات ها و دریافت کمک های خارجی ، معضل به وجودآمده را برطرف کنند؛ ولی اقتصاد مقاومتی، تنها به معنای صرفه جویی نیست؛ بلکه به تعبیر مقام معظم رهبری، مدیریت در مصرف است. ایشان در این زمینه می فرماید : يك مسئله هم در اقتصاد مقاومتى، مديريت مصرف است. مصرف هم بايد مديريت شود. [37]

اقتصاد مقاومتی، به معنای درست مصرف کردن است که به زمان و شرایط خاصی اختصاص ندارد . در تعالیم دینی، به این مسئله توجه ویژه ای گردیده و به شکل های مختلف به آن توصیه شده؛ برای نمونه، در روایتی از امام باقر -علیه السلام- آمده است که مؤمن از اموال به شیوه ای درست استفاده می کند[38]، نیز روایات متعددی که در کتاب وسائل الشیعه تحت این عنوان آمده است: بابُ اِستحبابِ مَرمّةِ المَعاش واِصلاحِ المالِ؛[39] باب مستحب بودن بازسازی زندگی و شایسته عمل کردن در مال. این باب، ضمن بیان روایاتی که به اهمیت شایسته عمل کردن در مال دلالت دارد ، روایتی را از امام صادق -علیه السلام- نقل نموده که می فرماید : اِصلاحُ المَالِ مِنَ الاِیمانِ؛[40] شایسته عمل کردن در مال، از [نشانه های] ایمان است.

اهمیت این مسئله، ایجاب می کند که برای مصرف درست و کامل، به خصوص نسبت به کالاهای باارزش نظیر نفت، برنامه ریزی صورت گیرد؛ به طوری که سیاستِ خام فروشی در مورد این ماده بی بدیل تغییر پیدا کند. این ماده باارزش، امروزه در کشورهای توسعه یافته از 220 دلار تا 1370 دلار دارای ارزش افزوده است و اگر استفاده ما فقط در حد خام فروشی باشد ، این ماده بسیار باارزش را تباه کرده ایم.

قناعت و پرهیز از اسراف، یکی از دستوراتی است که بسیار مورد توجه اهل بیت-علیهم السلام- بوده است؛ تا جایی که باعث شده فقها اسراف را در شمار گناهان کبیره به حساب آورند.[41] قناعت، در اقتصاد مقاومتی، کوتاه مدت و فقط مربوط به شرایط سخت نیست؛ بلکه بنا بر آنچه از تعالیم اسلام استفاده می شود، یک برنامه بلند مدت و همیشگی است و اختصاص به فقرا ندارد؛ چنان که امام باقر -علیه السلام- در بیان صفات شیعه می فرماید: اغنیای شیعیان نیز اهل قناعت هستند.[42]

4. افزایش و حمایت از تولیدات داخلی

هزینه کردن سرمایه ها برای افزایش تولید داخلی، امری است که در اقتصاد مقاومتی به عنوان یک اصل باید مورد توجه جدی قرار گیرد. در سخنان مقام معظم رهبری، این امر به عنوان رکن دانسته شده است. ایشان در این زمینه می فرماید : يك ركن ديگر اقتصاد مقاومتى، حمايت از توليد ملى است؛ صنعت و كشاورزى. [43]

دین اسلام از یک سو، جمع مال[44] و انباشت سرمایه[45] را مورد نکوهش قرار می دهد و از سوی دیگر، به کار و تولید توصیه می نماید. تشویق به کار تولیدی، به خصوص در مورد تولید در زمینه زراعت، کشاورزی و دامداری، در روایات اهل بیت-علیهم السلام- فراوان مطرح شده؛ تا جایی که مرحوم شیخ حر عاملی بابی را در کتاب وسائل الشیعه به این عنوان اختصاص داده است: بابُ اِستِحبابِ شِراءِ العِقارِ وَکِراهَةِ بِیعِه الَّا اَن یُشتَری بِثَمنِه بَدَلُه وَکونِ العِقارات مُتَفرِّقَة؛[46] باب مستحب بودن خرید زمین و مکروه بودن فروش آن؛ مگر اینکه با پول آن جایگزینی برای آن صورت گیرد و کراهت پراکندگی زمین ها. در ذیل این باب، روایاتی بیان شده که دلالت می کند بر اینکه مال را نباید ساکن نگه داشت؛ بلکه باید آن را در کار کشاورزی و مانند آن به کار انداخت؛ مانند این روایت از امام صادق -علیه السلام-: مَا یُخلِفُ الرَّجلُ بَعدَهُ شَیئاً أشَدُّ عَلَیهِ مِنَ المالِ الصّامِتِ ، قالَ : قُلتَ لَهُ : کَیفَ یُصنَعُ بِهِ؟ قالَ : یَجعَلُهُ فِی الحائِطِ والبُستانِ وَالدَّارِ؛ مرد بعد از خود چیزی شدیدتر (بدتر) از مال راکد به جانمی گذارد. [زراره] گفت : به حضرت گفتم: با آن چه کند؟ حضرت فرمود : آن را در حصار (مزرعه) ، باغ و خانه قرار دهد.

اسلام به تولیدات صنعتی نیز توجه نموده و در قرآن کریم از کار صنعتی برخی انبیای الهی یاد شده؛ چنان که فرموده : و به [داوود] فن زره [سازى ] آموختيم، تا شما را از [خطرات ] جنگتان حفظ كند. پس آيا شما سپاسگزاريد؟ [47] و یا به صنعت کشتی سازی توسط حضرت نوح-علیه السلام- اشاره کرده است.[48]

امیر مؤمنان -علیه السلام- در عهدنامه مالک اشتر، اهمیت صنعتگران را در کنار تجّار، به اندازه ای قابل توجه دانسته اند که استواري كار همه مردم را به ایشان می دانند.[49]

منبع : ره توشه راهیان نور ماه رمضان 1394

-------------------------------------------------------

پی نوشت:

* دانشيار دانشگاه تهران و از مبلّغان نخبه دفتر تبلیغات اسلامی.

1 .Francois Quesnay.

[2]. Adam Smith.

[3]. Leon Walras.

[4]. Augustin Cournot.

[5]. Dewey.

[6]. Carl Menger.

[7]. Friedrich von Wieser.

[8]. Boohm Bawerk.

[9]. Von Thunen.

[10]. Hermann Heinrich Gossen.

[11]. William Jones.

[12]. Schumpeter.

[13]. Von Mises.

[14]. August von Hayek.

[15]. ابلاغیه رهبر معظم انقلاب به رؤسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، 29/11/1392.

[16]. محمد نقی زاده ، ژاپن و سیاست های امنیت اقتصادی آن ، ص 1 ـ 20.

[17]. بقره ، آیه 178، 229 و 230؛ نساء، آیه 13 و 14؛ توبه، آیه 97 و 112؛ مجادله، آیه 4؛ طلاق، آیه 1.

[18]. نساء، آیه 29.

[19]. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص 348.

[20]. حسین نوری ، مستدرک الوسائل ، ج 13 ، ص 247.

[21]. محمد، آیه 7.

[22]. آل عمران، آیه 160.

[23]. هود، آیه 6.

[24]. محمدرضا حکیمی، الحیاة، ج 3، ص 29.

3. حدید، آیه 25.

[26]. نهج البلاغه، خطبه سوم (شقشقیه).

[27]. همان، خطبه 230.

[28]. ر.ک: احقاف ، آیه 13.

[29]. ر.ک: فصلت ، آیه 30.

[30]. نهج البلاغه، حکمت 47.

4. بنابر نقل مشهور، این مطلب به عنوان روایت از امیر مؤمنان 7 یاد می شود؛ ولی این مطلب، در منابع معتبر یافت نشده است.

[32]. یوسف، آیه 55.

[33]. شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه ، ج 3، ص 98 ـ 99.

[34]. کلینی، الکافی، ج 5، ص 73.

[35]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 17، ص 58.

[36]. Austerity Plan.

[37]. بيانات مقام معظم رهبری در ديدار رئيس جمهوری و اعضاى هيئت دولت، 2/6/ 1391.

[38]. شیخ صدوق، علل الشرایع، ص 557.

[39]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 17، ص 63.

[40]. کلینی، اصول کافی، ج 5، ص 87.

[41]. امام خمینی، تحریر الوسیله، ج 1، ص 275.

[42]. کلینی، الروضة من الکافی، ج 8، ص 214.

[43]. بيانات مقام معظم رهبری در ديدار رئيس جمهوری و اعضاى هيئت دولت، 2/6/ 1391.

[44]. فجر، آیه 20.

[45]. توبه، آیه 34 و 35.

[46]. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 17، ص 69.

[47]. انبیاء، آیه 80.

[48]. مؤمنون، آیه 27.

[49]. ر.ک: نهج البلاغه ، نامه 53.