میرزا رضا کرمانی (درگذشت ۱۲۷۵، تهران)، مبارز

میرزا رضا کرمانی فرزند ملاحسین عقدایی، در ۱۲۲۶هـ .ش در کرمان متولد شد. چون  پدرش در دوران حکومت محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک، حاکم کرمان، مورد ظلم و آزار قرار گرفت، به یزد رفت. در آنجا در ناحیه عقدای یزد ملکی خرید و به کار کشاورزی پرداخت. پس از چندی نیز میرزا رضا را به مدرسه فرستاد. او در آنجا ضمن تحصیل و طلبگی، به روضه‌خوانی پرداخت.  با مرگ پدر، ناگزیر ترک تحصیل کرد و به تهران آمد. در آنجا  به شغل دست فروشی و سمساری روی آورد، به خانه رجال و بزرگان  از جمله کامران میرزا نایب السلطنه رفت و آمد کرد و به دادو ستد پرداخت.  از آنجایی که کامران میرزا از پرداخت طلب وی طفره  رفت، میرزا رضا به دیوانخانه او مراجعه و طلبش را مطالبه کرد. کامران میرزا که فردی مستبد بود، از این عمل میرزا رضا رنجید، دستور داد تا آن وجه را پرداخت نمایند ولی در قبال پرداخت هر اسکناس، سیلی به میرزا رضا زده شود. میرزا رضا پس از مدتی، وارد دستگاه حاج محمد‌حسن امین‌الضرب شد. در همین ایام با  سید جمال‌الدین اسدآبادی آشنا گردید.  نگرش و دید  اصلاحی سید جمال الدین – که منقد دولت ناصری بود-  در او تأثیر زیادی بر جای گذاشت. بنابراین به دنبال  اخراج سید جمال الدین از ایران و رفتار نامناسب مأمورین حکومتی با وی، برآشفت و چون سخت شیفته افکار و عقاید وی بود، با گروه‌ها و محافل مخفی سیاسی ارتباط پیدا کرد و به تبلیغ اندیشه‌های او و توزیع روزنامه قانون پرداخت. به دنبال واگذاری امتیاز توتون و تنباکو به تالبوت و فتوای معروف تحریم توتون و تنباکو توسط میرزای شیرازی، میرزا رضا -که به واسطه شغلش با خانه بسیاری از بزرگان در ارتباط بود- زنان رجال و بزرگان را به مقاومت علیه این امتیاز فرا خواند و تلاش زیادی برای لغو آن کرد.

این اقدامات وی از چشم تیزبین کامران میرزا  نایب السلطنه دور نماند و درصدد تنبیه او برآمد. از این رو او را به عنوان یکی از محرکین علیه این امتیاز به شاه معرفی و  متهم به بابی گری کرد. به همین واسطه میرزا رضا را  همراه تنی چند از فعالان سیاسی در  ۱۳۰۸ هـ .ق دستگیر و زندانی نمود. میرزا رضا در جمادی الاخر ۱۳۱۰هـ .ق با وساطت میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان و امام جمعه از زندان آزاد شد. اما تلاش وی برای نزدیک شدن به امین السلطان جهت گرفتن مطالبات خود باعث شد تا کامران میرزا -که رابطۀ خوبی با صدر اعظم نداشت-  دوباره او  را زندانی کند اگرچه این بار نیز به وساطت امام جمعه آزاد شد ولی  در ربیع الثانی ۱۳۱۳هـ .ق از ایران تبعید گردید. میرزا رضا به استانبول رفت و در آنجا تحت مراقبت سید جمال اسدآبادی قرار گرفت. او  با دیدن ظلم و ستم ناصرالدین شاه، شاهزادگان و رجال قاجاری برآشفت و ابتدا  قصد جان کامران میرزا نایب السلطنه را کرد. از این رو به بارفروش (بابل امروزی) رفت و یک تفنگ  پنج‌لول روسی خرید، اما بعد  تغییر عقیده داد و تصمیم گرفت ناصرالدین شاه را -که عامل اصلی ظلم و ستیز و عقب ماندگی ایران بود- به قتل برساند. از این رو در ۲۶ رجب ۱۳۱۳ هـ . ق  به سوی ایران حرکت کرد، در ۲ شوال همان سال وارد شهر ری شد، به دیدار شیخ هادی نجم آبادی رفت و سرانجام هنگام برگزاری پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه  یعنی ۱۷ اردیبهشت ماه ۱۲۷۵ / ۱۷ذی‌القعده ۱۳۱۳در حرم حضرت عبدالعظیم، شاه را با گلوله به قتل رساند.

بعد از ماجرای به قتل رسیدن شاه، میرزا رضا توسط ابوتراب خان نظم الدوله، رئیس نظمیه و چند تن دیگر از شاهزادگان و رجال قاجاری چون  فرمانفرما، مخبرالدوله، مشیرالدوله و سردار اکرم در باغ گلستان  مورد بازجویی قرار گرفت. او در بازجویی علت انجام آن قتل را، خشکاندن درخت ظلم وستم یعنی شخص پادشاه و مظالم کامران میرزا نایب السلطنه و وکیل‌الدوله برشمرد. عاقبت مظفرالدین شاه به ‌تحریک اطرافیانش در ۲ربیع الاول ۱۳۱۴ هـ .ق دستور اعدام وی را به محمد‌باقر خان سردار اکرم صادر کرد. او نیز  مراتب را به کلنل کاساکوفسکی، رئیس قزاقخانه، اطلاع داد تا با قزاقان تحت امر خود ترتیب حفظ نظم را هنگام اجرای مراسم اعدام عهده‌دار شود. بدین ترتیب میرزا رضا در همان روز در  میدان مشق تهران به‌دار آویخته شد. جسد وی تا فردا شب آن روز همچنان بر دار آویخته بود تا اینکه از دار پایین آورده و به گورستان حسن‌آباد (محل فعلی اداره آتش نشانی امروزی) منتقل و به خاک سپرده شد. بعد از مرگش شیخ هادی نجم‌آبادی در ۱۲ ربیع الثانی ۱۳۱۴ برای وی مراسم چهلم و سالگرد برگزار کرد.

منبع: مفاخر ایران