جنبه ‏هاي فرهنگي حج

مقدمه

يكي ديگر از جنبه‏ هاي مهم اين گردهم ‏آيي باشكوه، جنبه فرهنگي آن است كه اساس و پايه دين اسلام و مهم‏ ترين عامل رشد و بيداري فكري مسلمانان به شمار مي‏ آيد. جنبه فرهنگي حج، مقدمه ‏اي براي گسترش فرهنگ اصيل و پوياي اسلام است. حج، نشان دهنده ارزش و فرهنگ اصيل اسلام است. براي نمونه، تماشاي آثار تاريخي در سرزمين وحي و مدينه ‏الرسول، گنجينه غني و مهمي براي مسلمانان است.
حج، بهترين و مناسب‏ ترين پايگاه نشر دين و مبادله فكري و فرهنگي است. «حج، فرصتي مناسب براي نشر مرام و مكتب اولياي الهي است تا جهان اسلام هر چه بهتر با اين فرهنگ حيات‏ بخش آشنا شوند و فروغ و جلوه دين را در سيماي خاندان عصمت بنگرند.»[1] دوام و قوام اين مراسم باشكوه، مستلزم تقويت اين جنبه از جنبه‏ هاي گوناگون حج است كه ضامن سلامت دين است و آن را از جنبه ‏هاي گوناگون مي ‏توان بررسي كرد.

تبادل فرهنگ و افكار

در اين مجمع سالانه، از هر كشوري، شماري به عنوان نمايندگان جامعه خود حضور مي‏ يابند. شركت اين افراد، براي آشنايي با انديشه و افكار و انتقال اطلاعات با يكديگر است و اين تبادل افكار و انديشه مي‏ تواند در زمينه ‏هاي گوناگون عقيدتي، اجتماعي و سياسي اثرگذار باشد.يكي از مهم ‏ترين عوامل فرهنگي، تبادل فرهنگ‏ ها و اطلاعات در جهان اسلام است. اين اجتماع سالانه سبب مي ‏شود كه اخبار و اطلاعات مربوط به پيامبر و خاندان رسالت بهتر و بيشتر منتقل شود و مسلمانان روش و منش نبوي را گسترش دهند. ازاين ‏رو، حج، مهم‏ ترين پايگاه پيام ‏رساني است.
امام صادق عليه‏ السلام در اين باره چنين مي ‏فرمايد:
اگر كسي بگويد چرا به حج فرمان داده شده است، در پاسخ گفته مي‏ شود به علت اينكه دين ‏شناسي و نقل سخنان و اخبار ائمه اهل ‏بيت عليهم‏ السلام به هر منطقه و ناحيه است.[2]
امام صادق عليه‏ السلام در جايي ديگر، درباره فلسفه حج فرموده است:
تا آثار و اخبار رسول خدا شناخته شود و از آن نام برند و فراموش نشوند.[3]
همچنين ايشان مي ‏فرمايد:
اگر هر ملتي تنها در سرزمين خود گفت‏ وگو مي ‏كرد و درباره آنچه در آنجاست فكر مي‏ كرد، به هلاكت مي‏ رسيد و بلاد خراب مي‏ شد و منافع و سودها از ميان مي ‏رفت و اخبار پايان مي ‏يافت و به اين حقايق واقف نمي‏ گرديد، اين است فلسفه حج.[4]
اجتماع كنندگان در اين گردهم ‏آيي سالانه، با وجود تفاوت در رنگ و نژاد و قوميت، دور هم جمع مي‏ شوند و چون داراي ريشه فرهنگي و عقيده مشترك و اسلامي هستند، راحت‏ تر و بهتر مي ‏توانند به تبادل افكار بپردازند.
انتقال فرهنگ‏ ها سبب مي ‏شود هنگامي كه به وطن خويش بازگشتند، آموزه ‏هاي اسلامي را گسترش دهند و چهره واقعي اسلام را آشكار سازند و بكوشند مسلمانان به قدرتي بزرگ تبديل شوند. مقام معظم رهبري در اين باره به مسلمانان سفارش مي‏ كند:
در حج، شما برادران و خواهران كه از نقاط مختلف جهان در محشر عظيم حج گرد آمده و در هجرت از من قومي ـ نژادي حرفه‏ اي به ماي اسلامي و قرآني پيوسته‏ ايد، مناسب است مسائلي را مد نظر داشته باشيد و درباره آن با ديگر مسلمين تبادل انديشه كنيد و پس از سفر حج به آن عمل كنيد.[5]
شناخت آموزه‏ هاي اسلامي و گذشته پرافتخار اسلام و آشنا شدن بهتر و بيشتر مسلمانان با فرهنگ پوياي اسلام و انتقال آن به نسل‏ هاي آينده، سبب حفظ هويت اسلامي مي ‏شود.

آشنايي با وضعيت اجتماعي فرهنگي سرزمين وحي

مكه، سرزمين وحي، پايگاه و پايتخت مسلمانان، داراي شرافت و عظمت ويژه ‏اي در ميان شهرهاي اسلامي است و ويژگي هاي منحصر به فردي دارد كه برگزاري مراسم باشكوه حج، بر اهميت اين شهر افزوده است.
مراسم حج سبب شده است اين شهر مقدس، مطرح و از نظر فرهنگي و تاريخي، جهان اسلام تقويت شود. دين بزرگ اسلام، از اين سرزمين مبارك، به سراسر جهان منتشر شد، ولي متأسفانه از اين سرزمين نور و رحمت نتوانسته ‏اند به شكل مناسبي سود جويند و اسلام را در جهان تشنه آموزه ‏هاي آسماني، گسترش دهند.
در حال حاضر، بخشي از ساكنان مكه، از مهاجران كشورهاي هند، پاكستان و افغانستان و.. هستند و سرگرم فعاليت ‏هاي اقتصادي ‏اند. ازاين ‏رو، بيشتر فضاي اقتصادي و بازرگاني بر شهر مكه حاكم است. تنها هنگام برگزاري مراسم حج و عمره، معنويت در مكه به چشم مي ‏آيد و ديگر شهري قديمي نيست.
در مراسم حج بايد براي زدودن فرهنگ استعماري بسيار كوشيد، ولي متأسفانه جلوه ‏هاي بيگانگان كه به شكل كالاهاي رنگارنگ است، وارد اين سرزمين مقدس شده است. بازارهاي مكه و مدينه، پر از كالاهاي بيگانگان است و روح وابستگي به چشم مي‏ آيد.
از نظر سياسي نيز سياست وابستگي به غرب و غرب ‏زدگي آشكار است و اين نشان ‏دهنده سياست كشور عربستان است. حكومت عربستان، مردمي و مستقل نيست و حكومتي موروثي است. فرهنگ غرب، در عربستان به شكلي گسترده گسترش يافته است. براي نمونه، لوح‏ هاي فشرده مبتذل و مواد مخدر در اين سرزمين پخش مي ‏شود. سران كشور عربستان، به غرب وابسته ‏اند و گرايش ويژه‏ اي به قدرت ‏هاي استكباري دارند. آنان براي تكيه زدن بر تخت قدرت، در پي آن هستند كه زائران با روح حج بيگانه باشند. آنان خوب مي ‏دانند كه شكوه و تشريفات ظاهري اين مراسم، نه تنها براي آنان زياني ندارد، بلكه حجي كه از معنويت بي ‏بهره باشد، نمي ‏تواند اثر ارزشمندي نيز داشته باشد. ازاين ‏رو، حجي كه به رسالت آسماني خود نپردازد و هياهوي ظاهري بسياري داشته باشد، سود بي شماري براي دشمنان دارد.
بيشتر اهالي اين سرزمين، اهل تسنن هستند و ورود غيرمسلمانان، به عربستان ممنوع است. با وجود اين، حاكمان عربستان، براي از بين بردن شعاير اسلامي، مكان‏ هاي تاريخي و اسلامي را ويران مي ‏كنند تا آثار اسلامي را از چهره عربستان بزدايند. آنان به ميراث اسلامي بي ‏توجه هستند و اين بي ‏مهري يكي از راه ‏هاي پيكار وهابيت و استعمارگران با اسلام ناب محمدي است.
اين عوامل نشان مي ‏دهد كه دشمنان اسلام از هر وسيله‏ اي، براي از بين بردن اسلام بهره مي ‏برند. مهم نيست اين وسيله، فرهنگي باشد يا سياسي. تنها مهم اين است كه دين مبين اسلام آسيب ببيند.

دفاع معقول و منطقي از مباني تشيع

يك ‏پارچگي و هم‏ بستگي همواره رمز پيروزي مسلمانان بوده است. «به همين دليل، دشمنان اسلام و مسلمانان، براي از بين بردن هم‏ بستگي، از راه‏ هاي گوناگوني وارد مي‏ شوند تا به هدف‏ هاي شوم و پليدشان دست يابند. دشمنان در چند دهه اخير، با ايجاد تفرقه و پاشيدن تخم نفاق، مي ‏كوشند مسلمانان را از يكديگر دور كنند. در اين راستا، آنان تلاش مي ‏كنند مذهب شيعه، در جهان منزوي شود؛ زيرا استراتژي شيعه در طول تاريخ، تكيه بر مكتب اهل بيت عليهم ‏السلام، همكاري نكردن با ستم و فساد و تجاوز بوده و دست بيعت به ظالمان و غاصبان نداده و غرامت اين آزادگي و ستم ‏ستيزي را در زندان ‏هاي مخوف و بر چوبه‏ هاي دار و با شهادت و اسارت پرداخته است».[6]
متأسفانه، پيروان برخي از فرقه ‏هاي اسلامي از روي ناداني يا غرض‏ ورزي و در جهت دشمني با شيعه، با بيان و ترويج عقايد خود و نفي و انكار عقايد شيعه به شبهه ‏پراكني مي‏ پردازند. حج، فرصتي بسيار مغتنم است تا با منطق و استدلال و به دور از هرگونه تشنج ‏آفريني در سمينارها و گفت ‏وگوهاي دوطرفه، عقايد اصيل شيعه به ديگران، منتقل و به شبهه ‏هاي موجود در زمينه‏ هاي گوناگون از جمله شفاعت، توسل، سجده بر خاك، مهدويت، غدير و... ، پاسخ داده شود.