وقتی شبکه های اجتماعی کمک رسان مساجد می شوند

مسجد الگو، مسجدی است که زیربنا و کار فرهنگی آن در یک محله و منطقه جغرافیایی موثر واقع شود. یکی از ویژگی های چنین مسجدی داشتن امام جماعت شایسته است. عدالت، آگاهی های فقهی و توانایی نسبت به برگزاری مراسم دینی از ویژگی های چنین امام جماعتی است. اگر مسجدی به عنوان پایگاه مذهبی در یک منطقه مورد توجه قرار گیرد، باید نگاه دو سویه نسبت به آن مسجد وجود داشته باشد. این نگاه دوسویه بخشی به مراجعان و نمازگزاران و افراد محله و بخشی هم به امام جماعت مسجد برمی گردد.
با توجه به شرایط امروز، شناخت نسبت به موقعیت فرهنگی محله باید جزو برنامه های امام جماعت باشد تا با انسجام بخشی بتواند، مهندسی فرهنگی نسبت به آن موقعیت داشته باشد.
اگر در یک مدل، یک محله را به عنوان شهر کوچک در نظر بگیرید آن شهر اقتضائات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی دارد و امام جماعتی می تواند موفق باشد که بتواند این اقتضائات، زوایا و ابعاد اجتماعی را در نظر بگیرد تا بر اساس هر کدام از آنها، استراتژی فرهنگی خاصی را طراحی کند. امام جماعت باید بر مبنای استراتژی فرهنگی منطقه در حوزه های فردی و اجتماعی اثرگذاری خود را به نمایش گذارد و بتواند نسبت وسیعی بین گزاره ها و آموزه های دینی و زندگی عینیت یافته اجتماعی برقرار کند و به جامعه تحت تاثیرگذار خود منتقل کند.
بنابراین علاوه بر موارد یاد شده امام جماعت باید مدیریت فرهنگی و اثرگذاری فرهنگی نیز داشته باشد تا با اشراف به شرایط فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و بافت محله و توان خلاقیت، اثرگذاری و ابتکاردهی و طراحی استراتژی های بلند مدت در حوزه اجتماعی و ادغام این دو، الگوی خوبی ارایه دهد.
به عنوان مثال امام جماعت باید در طبقه بندی مخاطبان مسجد بر اساس فراخور نیاز سنین مختلف کهنسالان، جوانان و کودکان برنامه ریزی داشته باشد و با در نظر گرفتن همه شرایط برنامه ریزی و برای هر کدام از موارد نسخه جدیدی تعریف کند. امام مسجد می تواند با شناخت درست از آگاهی ها، اهداف، وضعیت موجود و متصل کردن به الگوهای اثرگذار دینی بتواند طرح نوینی ارایه دهد و موثر واقع شود.
مسجد به جهت نظام ارتباطی حاکم بر آن، در یک نظام ارتباطی رو در رو نوعی از ارتباطی جمعی را به پیروان خود منتقل می کند. در مسجد فراتر از ارتباطات سنتی، ارتباطات جدید و مدرنی نیز به عنوان فضاهای اجتماعی شکل می گیرد. شکل وسیعی از جوامع فارغ از عرض جغرافیایی در فضای اجتماعی جهانی رو در روی هم به شکل گسترده فعالیت دارند و این موقعیت حامل یک فرصت و تهدید است.
اگر ما از زوایای مسجد و کارگزاران مسجد به فضای شبکه های اجتماعی نگاه تهدیدمحور داشته باشیم به خودمان ضربه وارد کرده ایم. باید این موضوع در بستر تهدید و فرصت مورد مطالعه قرار گیرد. لازم است موقعیت و شاخص های فضای مجازی و ویژگی های آن، نوع کاربری ها و همکاری مجازی و نوع محتوا را بشناسیم. آن موقع است که می دانیم که فضای مجازی به همان میزان که تهدید ایجاد می کند، فرصت فراهم می کند.
اگر فضای مجازی محفلی باشد برای نوع نگاه غرب گرایانه، تفریحی که غربیان به دنبال آن هستند، به همین میزان هم می تواند بستری باشد برای انضباط درونی و اجتماعی مبنی بر دین که می تواند به گستره وسیعی به جامعه منتقل شود.
نباید به فضای مجازی نگاه تهدید محور داشته باشیم بلکه می توانیم فضای مجازی را به عنوان ابزاری در دست خودمان جهت دهی کنیم و با استفاده از این فضای مجازی نوعی معنویت گرایی به  جامعه منتقل کنیم. فضای مجازی شکل گرفته باید بستری شود برای اینکه فرصت های بزرگ را در مقیاس جهانی و در گستره فراجغرافیایی به نفع خودمان پیش ببریم و الگوهای جدیدی را در حوزه دینی به جامعه جهانی و پیروان منتقل کنیم. بنابراین باید حوزه نفوذمان را در مساجد گسترش دهیم تا موثر باشیم به عنوان مثال موضوع شهدای غواص و فضایی که باعث شد نگاه مردم به شهدا، حضور در خیابان ها و بروز احساسات در شبکه های اجتماعی بوجود آمد، نشان داد که شبکه های اجتماعی می توانند فرصت های الگوسازی و هنجارساز و اثربخش اجتماعی مبنی بر آموزه های دینی را ایجاد کنند.
بنابراین ما باید در فضاهای مجازی به سمت مدیریت و کنترل حرکت کنیم زیرا که رفتارهای بازدارنده نمی توانند نتیجه مطلوب به ما دهند. باید به دنبال کشف، شناسایی دقیق و بهره گیری مبتنی بر نیازهای مورد نیاز جامعه بود در آن موقع فضاهای مجازی می توانند به عنوان بازوهایی کمک رسان برای تحقق اهداف مساجد و ائمه جماعات باشند.
*کارشناس، محققق و پژوهشگر حوزه مسجد