فرهنگ سواد آموزی

اسلام منادی دانش
اسلام از ابتدای طلوع خود به حمایت و طرفداری از علم و دانش برخاست. تحصیل دانش را برای هر فردی لازم شمرد و برای همگانی شدنِ فرهنگِ سوادآموزی، احتکار علم را ممنوع ساخت و دانشمندان و استادان را به آموزش دادن طالبان عالم و گسترش فرهنگِ سوادآموزی و دانش تشویق و ترغیب کرد. پیشوای عالی قدر اسلام علاوه بر آنکه در سخنان و نصایح خویش ترویج علم و سوادآموزی و فرهنگ را مدّنظر داشت و از ترغیب و تشویق های لازم بهره می برد، عملاً نیز از هر موقعیتی برای بالا بردن سطح معلومات مسلمانان و توسعه دانش استفاده می فرمود.
گواهی تاریخی
تاریخ خود گواه این حقیقت است که تا چه اندازه پیشوای بزرگ اسلام برای آشنا ساختن مردم با سواد و دانش اهتمام داشته است. پس از جنگ بدر و پیروزی مسلمانان گروهی از مشرکان به اسارت مسلمانان درآمدند. در میان آنها افرادی دیده می شدند که مالی نداشتند تا برای آزادی خویش پرداخت کنند. اما از نعمت سواد برخوردار بودند. رسول اکرم(ص) پیشنهاد کردند هرکدام از مشرکان در برابر آزادی خود ده نفر از مسلمانان را سواد خواندن و نوشتن بیاموزند. مشرکان از این پیشنهاد استقبال کردند و بدین وسیله گروهی از یاران رسول خدا(ص) از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار شدند.
معلم بزرگسالان
نکته مهم در مورد یادگیری بزرگسالان مسئله ارتباط فرهنگی است. بزرگسال بی سواد به فرهنگی که زاییده فقر و بی سوادی او است و باعث ایجاد نظام زندگی و فکری و زبان مخصوص خود او شده است، وابسته و پایبند است. لذا ممکن است معلم عادی نیز کاملاً او را درک نکند. از سوی دیگر لغات و جملات مورد استفاده معلم عادی ممکن است معانی و درک متفاوتی در ذهن بی سوادان ایجاد کند. بنابراین معلم بزرگسالان باید با مسائل فرهنگی و شیوه های ارتباطی بزرگسالان کاملاً آشنا و در رعایت آنها دقیق باشد.
بی سوادی و فرهنگ سکوت
سوادآموزی از مهم ترین و اساسی ترین نیازهای مردمِ کشورهای در حالِ رشد و از جمله کشور ماست و باید از اولویت اساسی برخوردار باشد. تا زمانی که توده های وسیعی از مردمْ بی سواد باشند، آزادی اقتصادی و اجتماعی تحقق نمی یابد و استثمار انسان بر انسان از میان نمی رود. بی سوادی از ارکان فرهنگ سکوت است و به گونه ای جبران ناپذیر افراد و جوامع را خاموش می سازد.
هدف اساسی
آموزش مهارت های خواندن و نوشتن و حساب کردن از اهداف اصلی برنامه های سوادآموزی تابعی به شمار می رود. فراگیری شکل شفاهی و نوشتاری زبان فارسی باید سوادآموز را یاری دهد تا پیام هایی را که به صورت کتبی دریافت می کند درک نماید و نظرها و پیام های ساده خود را، چه به صورت شفاهی و چه به صورت کتبی، به روشنی بیان دارد. از محاسبه های ساده ریاضی برای کارهای روزمره استفاده کند و در پایان برنامه سوادآموزی در حدی از توانایی خواندن و نوشتن قرار گیرد که با خطر بازگشت بی سوادی مواجه نشود.
راهی برای ایجاد انگیزه سوادآموزی
از عواملی که در برانگیختن فرد برای سوادآموزی تأثیر عمده ای دارد «تصور فرد از خود» است. بزرگسال بی سواد معمولاً از دنیای کنونی جدا بوده، موقعی که تماس مستقیم با آن برقرار می کند، دچار احساس ناراحتی می شود. تصور او از خود، احتمالاً همراه با عدم اعتماد به نفس، ناامنی و عدم احساس کفایت است. به همین دلیل فعالیت هایی که به پرورش «تصور فرد از خود» می انجامد، باید قسمتی از برنامه های تربیتی و آموزشی بزرگسالان باشد.
اهداف کوتاه مدت و انگیزه سوادآموزی
هدفی که در برنامه سوادآموزی یا سایر آموزش های بزرگسالان اتخاذ می شود، اگر درازمدت باشد از قدرت انگیزندگی کمتری برخوردار خواهد بود؛ مثلاً مهارت پیدا کردن در شغلی که نیاز به قدرت و تکنیک بالا و در نتیجه زمان آموزش بیشتری دارد، برای بزرگسال از قدرت انگیزش کمتری برخوردار است، تا یک تلاش کوتاه مدت برای خواندن مثلاً روزنامه، یا پرکردن پرسش نامه های استخدامی یا حتی توانایی نوشتن و امضای یک نامه ساده.
تولید مواد خواندنی، اساسی ترین اقدام در تثبیت سواد
تولید مواد خواندنی و گسترش فرهنگ مطالعه در بین آنان که به تازگی سواد آموخته اند، اساسی ترین اقدامی است که بایستی برای تثبیت سواد و پیشگیری از بازگشت به بی سوادی آنان انجام گیرد. سوادآموزی در صورتی مفید و کاربردی است که زمینه ای برای بالا بردن سطح آگاهی سوادآموزان باشد. منظور از آگاه سازی بزرگسالان نوسواد، انباشت اطلاعات و معلومات گوناگون نیست؛ بلکه ایجاد توانایی های فکری برای حل مسائل زندگی آنهاست. نوسواد بزرگسالی که می تواند با تحلیل مسئله و استفاده از تجارب گذشته و به کارگیری مهارت های جدید، راه حل مناسبی بیندیشد، مطمئنا از تفکر خلاقی برخوردار است. چنین بینش و تفکری حاصل نمی شود، مگر از طریق تهیه مواد خواندنی مفید، و رویارویی آنان با مسایل واقعی زندگی.
اهمیت سوادآموزی در زنان
کارشناسان به این واقعیت پی برده اند که سوادآموزی زنان به عنوان امری قوی، نقش بسزایی در رشد معیارهای زندگی، سلامت خانواده و گسترش مشارکت آنان در فعالیت های اجتماعی ایفا می کند. از این رو سوادآموزی زنان از اولویت بیشتری برخوردار است. شناخت مسایل و نیازهای اساسی زنان اولین مرحله برای برنامه ریزی آموزشی و تهیه و تدوین کتب و مواد خواندنی برای آنان است. با آموزش مهارت های سوادآموزی می توان سطح آگاهی و دانش عمومی زنان را در زمینه رعایت بهداشت و حفظ سلامت بالا برد که نتیجه این امر مواظبت بهتر از کودکان است. با توجه به ضرورت و اهمیت سوادآموزی برای زنان، دولت ها باید به این امر حیاتی توجه بیشتری مبذول دارند و در پی آن، اقدام به تشکیل کارگاهی برای تهیه مواد خواندنی برای زنان نوسواد کنند.
انگیزه در سوادآموزی
انگیزش برای آموختن سواد را می توان متشکل از دو جنبه دانست: یکی روان شناختی و دیگری ساختی. بسیاری از افراد کنجکاو هستند، از پیشرفت در امور لذت می برند و می خواهند در آنچه انجام می دهند، موفق باشند. اگر برنامه های سوادآموزی بر پایه های اساس فنی و تخصصی استوار باشند، می توانند به طریقی اثربخش به آموزش نوآموزان بپردازند تا از نظر روانی به آنان احساس رضایت دهد. اما جنبه ساختیِ انگیزش برای آموختن مهم تر است. باید به بزرگسالان شرکت کننده در برنامه های سوادآموزی این امکان داده شود که در ساخت های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که پیرامونشان وجود دارد، به طور کامل مشارکت کنند.
تأثیر خانواده در برنامه های سوادآموزی
خانواده یکی از واحدهایی است که تأثیر برنامه سوادآموزی را نمایان می کند. از آنجا که منظور از برنامه سوادآموزی، دگرگونی و ارتقای اجتماعی و اقتصادی است، عملکرد نوآموزان بزرگسال در خانواده نیز باید متحول شود. هر برنامه ای در زمینه تغییرات مطلوب در خانواده نیز باید به تعیین هدف های خود بپردازد. این هدف ممکن است شامل رعایت نظافت کلی، رژیم غذایی خانواده، نحوه پرورش کودکان، عادات تندرستی، فرستادن کودکان به مدرسه، چگونگی مصرف خانوار و نحوه تصمیم گیری در خانواده را شامل می شود.

منبع: گلبرگ - آذر 1380، شماره 23 - روز سوادآموزی