زیارت حضرت معصومه علیها السلام در سخن و سیره علما - 1

اشاره
انسان های بزرگ همان گونه که در زمان حیات مایه فیض و برکت برای دیگران‎ اند، پس از رحلت خود نیز این گونه اند؛ تا آنجا که گاهی این فضل و برکت، حتی قرن ها نیز از کوهسار مزارشان به سوی سرزمین دل مردم سرازیر می شود. به تعبیر اقبال لاهوری:
ای بسا عارف که بعد از مرگ زاد
چشم خود بربست و چشم ما گشاد
رخت ناز از نیستی بیرون کشید
چون گل از خاک مزار خود دمید[1]
نیز به گفته جبران خلیل جبران: «فروغ ستارگانی که هزاران سال پیش خاموش گردیدند، هنوز به ما می رسد. انسان های بزرگی نیز که صدها سال پیش مرده اند، اما هنوز ما را با پرتوهای منش والای خویش روشنایی می بخشند، همین گونه اند».[2]
بی گمان حضرت معصومه علیها السلام یکی از این بزرگانی است که قرن هاست پرتو افشانی می‎کند و در روشنایی پرتو هدایت و فیض او، هزاران انسان تشنه هدایت و فیض، به راه هدایت درآمده‎اند و سرشار از فیض ربانی آن بانوی ملکوتی جهان اسلام شده ‎اند.
«در حقیقت این بقعه متبرکه، همانند دیگر بقعه ها نه تنها زیارتگاه است، بلکه آموزشگاه بزرگی برای مشتاقان و زائران است. هر زائری که با معرفت و شناخت مقام صاحب این مرقد و اهداف او به زیارت برود، از صاحب قبر، الهام می گیرد و اصول و تعالیم مکتب را به یاد می آورد؛ و هر زیارت و سلام او، سرشار از این آموزش ها و الهام هاست، به گونه ای که کژی ها و کاستی های مادی و معنوی خویش را هموار می کند، و از خوبی ها و خصلت ها و اعمال و رفتاری که ناخوشایند امامان و امامزادگان است، دوری می گزیند، و در بهبود اخلاق و رفتار و روابط اجتماعی خویش می کوشد و تلاش می کند تا با امامان و اولیای الهی خود، همسانی و همسویی پیدا کند و راه آنان را بپیماید، و می کوشد آنان را ـ که می داند حاضر و ناظر اعمال و رفتار اویند و سخن او را می شنوند و باطن و درون او را می نگرند ـ از خود خشنود کند و شایسته قرب و جوار دنیوی و اُخروی آنان گردد.
این گونه الهام ها و آموزش ها و درک و دریافت ها که هر زائر معتقدی ـ خودآگاه یا ناخودآگاه ـ به هنگام زیارت دارد، خاستگاه تحولات انسانی و اجتماعی عمیقی است که در درون آدمی پدید می آید. ازاین رو، آنان که به زیارت در این بقاع متبرکه حاضر می شوند و با شناخت و معرفت زیارت می کنند، از روابط انسانی عمیق تری برخوردارند و رفتار و کردارشان حساب شده تر و انسانی تر است. اگر کارگر است، در کارخانه درست کار می کند؛ اگر کارفرماست، حق کارگر را استثمار نمی کند؛ اگر فروشنده است، گران نمی فروشد؛ اگر تولیدکننده است، احتکار نمی کند؛ و اگر عالم و طلبه است، زهد پیشه است.. .. همچنین بقاع متبرک، در یک‎پارچگی و استواری پیوندهای اجتماعی و مردمی، تأثیری ژرف دارد؛ زیرا این بقعه ها، ترسیم گر چهره مذهب و پشتوانه آیین الهی است».[3]
تقریباً همگان بر این عقیده اند که یکی از کارهای اساسی مذهب آن است که مانع از هم پاشیدگی و تضاد گردد، و اعضای جامعه را درنظام اجتماعی، یک پارچه کند. در یک جامعه وسیع که مذهبی یگانه دارد، تقویت مذهب برابر است با تقویت تعادل موجود در شالوده اجتماعی[4] اکنون به راستی باید گفت قم و مشهد و دو حرم مطهری که در آنهاست، مرکز اصلی ایران و محور اصلی حرکت جامعه و پشتوانه فرهنگ و دین و ملیت ما و شالوده اجتماعی این جامعه است.[5]
آنچه در این نوشتار خواهد آمد، نگاهی است به سیره عالمان بزرگ دین در زیارت حضرت معصومه علیها السلام و نیز بازگویی بخشی از سخنان آنان درباره اهمیت و فضیلت زیارت این بانوی پاک:
زیارت حضرت معصومه علیها السلام در سخنان عالمان دین
الف) علامه مجلسی
«بدان که زیارت مشاهد و زیارت گاه های امامزاده ها مستحب است و پاداش فراوانی دارد، و تعظیم و گرامی داشت آنان، در حقیقت تعظیم و گرامی داشت امامان معصوم علیهم السلام است، و از جمله این امامزاده ها حضرت معصومه علیها السلام است که در شهر قم مدفون است، و وجود این امامزاده، منشأ خیر و برکت فراوان برای زائرانش شده است.[6]
ب) شیخ عباس قمی
«و اما درباره دختران امام موسی بن جعفر علیه السلام، پس برترین و بافضیلت ترین آنها، سیده جلیله معظمه، فاطمه علیها السلام، معروف به حضرت معصومه علیها السلام می باشد که مزار شریفش در شهر مقدس قم است که دارای قبّه و بارگاه و ضریح وصحن های متعدد و خادمان فراوان است، و مزار او مایه روشنی چشم اهل قم و پناهگاه توده مردم است، که هر سال گروه فراوانی از راه های دور و نزدیک به زیارت ایشان می شتابند، تا به درک فیض هایی که در زیارتش وجود دارد نایل آیند».[7]
شیخ عباس قمی همچنین می نویسد: «افتخارات سرزمین قم فراوان است؛ از آن جمله است آرامگاه حضرت فاطمه علیها السلام دختر موسی بن جعفر علیه السلام، که زیارت او ثواب فراوانی دارد».[8]
ج) آیت الله العظمی گلپایگانی رحمه الله
«طلاب عزیز، بر شماست که قصد را خالص کنید، و ارتباط مداوم خود را با ائمه اطهار، مخصوصاً حضرت صاحب الامر، حضرت ولی عصر تداوم بخشید، و کثرت تلاوت قرآن کریم و خواندن ادعیه، عرض اخلاص و ادب به دُخت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، و اینها همه، رمز موفقیت و توفیق در راه ادامه تحصیل ماست».[9]
د) آیت الله فاضل لنکرانی
«اگرچه حضرت معصومه علیها السلام امام نیست، ولی از امامزاده هایی است که امامزاده بودنش مسلّم است، و از نظر مقام در میان امامزادگان بی نظیر و یا کم نظیر است. ایشان در میان فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام پس از امام رضا علیه السلام با عظمت ترین است. به همین خاطر، روایات بسیاری در فضیلت و ثواب زیارت آن حضرت وارد شده است. از جمله در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است که: "مَن زارَها فَلَهُ الجَّنّه؛ هرکه او را زیارت کند اهل بهشت خواهد بود". بنابراین، شایسته است مردم شریف ما از زیارت این بانوی بزرگ غفلت نورزند، و حتی آنها که در مناطق دوردست این کشور زندگی می کنند، مقید باشند که همچنان که به زیارت حضرت امام رضا علیه السلام مشرف می شوند، حداقل سالی یک بار به قصد زیارت این کریمه اهل بیت نیز عزم سفر نمایند.
حضرت معصومه علیها السلام، همانند برادر بزرگوارش میهمان ما ایرانیان اند؛ زیرا چنان که می دانید، یک سال پس از آمدن حضرت رضا علیه السلام به ایران، خواهر بزرگوارش به قصد دیدار برادر از مدینه به سوی خراسان حرکت می کند، ولی متأسفانه بر اثر حوادثی که در ساوه رخ می دهد، این بانو مریض می شوند و به جانب قم حرکت می کنند. چند روزی در قم می مانند، و بر اثر همان بیماری به جوار حق می شتابند و در همین قم مدفون می شوند. لذا زیارت ایشان عنوان مهمان نوازی نیز دارد و مردم عزیز ایران که به مهمان نوازی مشهورند، شایسته است تا آنجا که در توان دارند، در زیارت این کریمه اهتمام ورزند. خصوصاً مردم شریف قم که توفیق هم جواری آن حضرت را دارند و روحانیون عزیز که از برکات وجودی این کریمه بهره مندند، باید بیش از دیگران به زیارت حضرت معصومه علیها السلام توجه نمایند».[10]
آیت الله فاضل لنکرانی، همچنین در این باره می گویند: «وجود حضرت معصومه علیها السلام برای ما ایرانیان و شیعیان برکت و نعمت بوده است. این حوزه مقدسه قم که تاکنون باقی مانده و روز به روز هم رونق و جلوه بیشتری می یابد، از برکت وجود شریف این کریمه است. این انقلاب مدیون این کریمه است؛ زیرا رهبری بزرگوار آن در همین حوزه و در پرتو عنایت همین بانوی بزرگ پرورش یافته است و پیام انقلاب از جوار حضرت معصومه علیها السلام به تمامی ایران و جهان اسلامی طنین انداز شده است.
بنابراین، تکریم و تنظیم این حضرت، در حقیقت پاسداشت و سپاسگزاری از این نعمت بزرگ الهی است؛ علاوه بر آنکه در زیارت اولیای خدا برای زیارت کننده، هم آثار و برکات معنوی دارد و هم مادی و دنیوی و مردم ما بسیاری از مشکلات خودشان را در توسل به این بزرگواران و رفتن به زیارت، برطرف می کنند.[11]
ه‍) آیت الله علوی گرگانی
«شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در حدی است که قلم، قدرت بر تحریر و زبان توان بر تقریر آن ندارد؛ و اگر چیزی هم نوشته شود، فقط از باب ذکر نمونه و چیدن خوشه ای از خرمن پرفیض آن حضرت می باشد؛ و بس است در فضیلت و شخصیت آن حضرت که شخصیت های بزرگ عالم اسلام و فقهای عالی مقام، مانند حضرات آیات عظام شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس و بنیان گذار حوزه علمیه قم، و آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی و... به آن حضرت متوسل می شدند و نتیجه می گرفتند. بر مؤمنان و متدینان است که به قم توجه بیشتری نمایند و هرگاه به زیارت حضرتش مشرّف می شوند، جده اش فاطمه زهرا علیها السلام را یاد و زیارت نمایند؛ چون فاطمه معصومه علیها السلام مظهر و تجلی مادرش حضرت زهرا علیها السلام می باشد».[12]
و) آیت الله مکارم شیرازی
«در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «بهشت هشت در دارد که سه تا از آنها از قم است. به زودی زنی از فرزندان من در آن دفن می شود که اسم او فاطمه دختر موسی بن جعفر است، که با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می شوند». در این فراز از حدیث شریف دقت کنید که فرمود: «با شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می شوند».
می دانید که دایره شفاعت، متناسب با دایره مقام و شخصیت است. هرچه مقام بالاتر باشد، دایره شفاعت، گسترده تر است. معلوم می شود مقام این بانو، مقام فوق العاده عظیمی است که بر اثر معارف و تقوای بالا و مقامی شبیه عصمت، نصیب حضرت فاطمه معصومه علیها السلام شده است؛ و اینکه سه در از درهای بهشت به سوی قم باز می شود، به احتمال قوی، یکی از سه در، آستان حضرت فاطمه معصومه علیها السلام است».[13]
آیت الله مکارم در جای دیگر در این باره می گوید: «تعبیر عارفاً بِحَقَّتُها در این حدیث شریف که فرمود: «مَن زارها عارفاً بِحَقّها فَلَه الَجنّة؛ کسی که او را زیارت کند، در حالی که به حق او معرفت داشته باشد، پس اهل بهشت است، اشاره به این است که زائر علاوه بر اینکه بداند که او خواهر امام است و دختر امام است و عمه امام است که دانستنِ خود اینها، نوعی معرفت به حق اوست، همچنین شناخت داشته باشد که او دارای مدارجی والا از معرفت خدا و تقوا و عبادت فوق العاده بوده است؛ همان گونه که در زیارت نامه ایشان است که: «فَاِنَّ لَک عِندالله شأناً مِن الشأن؛ همانا که تو جایگاه والایی نزد خدا داری».[14]
 

منبع : اشارات - زمستان سال 1392 شماره 153 - وفات حضرت فاطمه معصومه علیها السلام
---------------------------------------------
پی نوشت:
[1] اقبال لاهوری، 1376: 6.
[2] جبران خلیل جبران، 1381: 265.
[3] حکیمی، 1380: 52 ـ 54.
[4] همان؛ به نقل از: مبانی جامعه شناسی: 195.
[5] همان: 54.
[6] مجلسی، 1404 ق: ج 90: 273.
[7] قمی، 1377: 998.
[8] قمی1378: ج 4: 134.
[9] لطفی، 1380: 445.
[10] کرجی، 1384: 22.
[11] همان: 22.
[12] همان: 23 و 24.
[13] همان: 13.
[14] همان: 20.