حسن بن داوود حلی(۶ جمادی الثانی ۶۲۶) - 2

تاریخ انتشار:
ابو محمد حسن بن علی بن داوود حلی(ملقب به تقی الدین ) معروف به ابن داوود حلی (۶۴۷ - بعد از ۷۰۷ ق/ ۱۲۴۹- بعد از ۱۳۰۷ م)، عالم رجالی، فقیه و ادیب شیعه در قرن هفتم هجری قمری است. ابن داوود با علامه حلی معاصر بود.
حسن بن داوود حلی

تألیفات
رجال ابن داوود حلی
آثار چاپی
1. کتاب الرجال مشهورترین اثر اوست که به رجال ابن داوود شهرت دارد. ابن  داوود شهرت  خود را مرهون  کتاب الرجال  است، گرچه آثاری  نیز در فقه  داشته  و قدرت  ادبی  او نیز مورد ستایش  جمعی  از بزرگان  قرار گرفته  است.[18] در کتاب الرجال ، همان گونه  که  او خود در مقدمه آن[19] متذکر شده ، نخستین بار شیوه ای  دنبال  شده  که  در آثار رجالی  شیعی  متقدم  نظیر ندارد و آن  رعایت  ترتیب  حروف  تهجی  در ذکر نام های  رجال  و پدر و جد ایشان  است. علاوه  بر این  چون  مؤلف  به  قصد انتخاب  و جمع  مطالب  کتب  رجالی  متقدم ، مانند آثار کشی، طوسی ، نجاشی ، ابن  غضائری  و دیگران ، کتاب  را تألیف  کرده ، به  منظور اختصار برای  هر یک  از منابع  رجالی  و نیز هر یک  از معصومین  (علیه السلام) رمزی  وضع  کرده  است. ابن  داوود در این  کتاب  جز موارد اندکی  از متأخرین  پس  از شیخ  طوسی ، سخن  نگفته  است . و شیوه او در رموز قراردادی ، سرمشق  دیگران  در نوشتن  آثار رجالی  متأخر بوده  است. بعضی  از علمای  شیعه  چون  پدر شیخ  بهایی ، رجال  ابن  داوود را بی نیاز کننده  از دیگر کتب  رجال  دانسته  و برخی  چون  مولی  عبدالله  شوشتری ، به  دلیل  اشتباهات  در نقل  از متقدمین ، آن  را غیر قابل  اعتماد دانسته اند. عده ای  نیز راه  میانه  در پیش  گرفته ، آن  را در ردیف  سایر کتب  رجالی  قرار داده اند.[20] این  اثر به  گفته خود ابن  داوود[21] تا حد زیادی  مرهون  اشارات  استادش  احمد بن  طاووس  است  که  بر اهمیت  آن  می افزاید. البته  شهرت  عالم  معاصر وی ، علامه  حلی  و کتابش ، خلاصةالاقوال ، تا حدودی  کتاب  رجال  او را تحت الشعاع  قرار داده  و این  خود باعث  عدم  اقبال  به  کتاب  وی  گشته  است. شاید وقوع  پاره ای  تصحیفات  در کتاب  وی  و در نتیجه  نسبت  عدم  ضبط به  او، ناشی  از عدم  دقت  ناسخان  بوده  باشد.[22] این  کتاب  یک بار در ۱۳۸۳ق  به  کوشش  سیدجلال  الدین  محدث  در تهران  و بار دیگر در ۱۳۹۲ق  به  کوشش  محمدصادق  بحرالعلوم  در نجف  به  چاپ  رسیده  است.
2. اُرجوزَة فی الکلام[23]؛ با الفاظی موجز درباره عقاید کلامی شیعه، منظومه ای  است  زیبا و بلند در ۱۴۵ بیت  که  ناتمام  می نماید و با الفاظی  موجز از اعتقادات  کلامی  شیعه  سخن  می گوید. در سه  ارجوزه[24] ۳۳ بیت  از سراینده ای  مجهول  به  چاپ  رسیده  که  در همان  مجموعه خطی  که  ارجوزة فی  الکلام  در آن  یافت  شده ، موجود بوده  و احتمال  دارد قسمتی  از بخش  نهایی  ارجوزة فی  الکلام  باشد.
3. عقد الجواهر فی الاشباه و النظائر[25]؛ این کتاب در نسخه چاپی، «جواهر الکلام فی الاشباه و النظائر» نامیده شده است. این ارجوزه با ۱۳۰۹ بیت در ۱۰ ذی القعده ۷۰۰ هجری قمری/ ۱۷ ژوئیه ۱۳۰۱ م در کاظمین سروده شده است. ارجوزه ای  است  فقهی  که  ابن  داوود در شرح  حال  خود،[26] با این  نام  از آن  یاد کرده ، ولی  در نسخه چاپی  عنوان  جواهرالکلام  فی  الاشباه  و النظائر بدان  داده  شده  است. گفتنی  است  که  ابن  داوود در این  ارجوزه[27] وعده شرح  آن  را داده  و شاید به  این  وعده  عمل  هم  کرده  باشد. به  هر حال  افندی[28] در ایروان  کتابی  با عنوان  عقدالجواهر منتسب  به  این  داوود و به  خط کفعمی  دیده  که  منظوم  نبوده  است.
4. المنهج القویم فی تسلیم التقدیم[29]؛ ارجوزه ای است با ۲۰۱ بیت، مشتمل بر داستانی از مباحثه های خیالی  یا حقیقی مربوط به شایسته ترین شخص برای  احراز مقام  خلافت  پس  از رسول اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) که در مجلسی از مجالس علمای مذاهب مختلف در شهر بغداد انجام گرفته است.
آثار خطی
1. التحفة السعدیه؛ نسخه ای از آن، در کتابخانه موزه بغداد وجود دارد.[30]
2. تحصیل المنافع در فقه  که به  گفته افندی[31] شاید شرح  شرائع  یا شرح  المختصر النافع  محقق  حلی  باشد.: نسخه ای از آن، در کتابخانه سید محمدعلی روضاتی در اصفهان موجود است.[32]
3. الجوهرة فی نظم التبصرة؛ دو نسخه فقهی که در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم[33] موجود است.
4. المقتصر من المختصر؛ نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است[34]. لازم  به  ذکر است  که  ابن  داوود در شرح  حال  خود[35] علاوه  بر آنچه  یاد شده ، از تعدادی  آثار دیگر در فقه  و عقاید و نحو و عروض  و منطق  یاد کرده  که  برخی  از آن ها منظوم  است. همچنین  به  گفته افندی،[36] سید حسین  مجتهد عاملی  رساله ای  مشتمل  بر روایاتی  از ائمه  (علیه السلام) به  ابن  داوود نسبت  داده  و از آن  در کتابش ، دفع المناواة عن  التفصیل  و المساواة نقل  کرده  است.

 

منابع:
ابن داوود حلی، حسین، رجال ابن داوود، نجف، مطبعة الحیدریة، ۱۳۹۲ هـ ق.
امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۷ هـ ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، بغداد، مکتبة الاندلس.
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
-------------------------------------
پی نوشت:
[18] مجلسی ، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۹۶، بیروت ، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م ؛ افندی ، ریاض العلماء، به  کوشش  احمد حسینی ، ج۱، ص۲۵۴، قم ، ۱۴۰۱ق ؛ مجلسی ، محمد باقر،بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۱۵۳، بیروت ، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م .
[19] ابن  داوود حلی ، حسن ، کتاب  الرجال ، به  کوشش  جلال  الدین  حسینی  ارموی ، ج۱، ص  ۳-۴، تهران ، ۱۳۴۲ش .
[20] نوری ، میرزا حسین ، مستدرک  الوسائل ، ج۳، ص۴۴۲، تهران ، ۱۳۲۱ق .
[21] ابن  داوود حلی ، حسن ، کتاب  الرجال ، به  کوشش  جلال  الدین  حسینی  ارموی ، ج۱، ص۴۶، تهران ، ۱۳۴۲ش .
[22] کلباسی ، ابوالهدی ، سماءالمقال  فی  تحقیق  علم الرجال ، به  کوشش  محمد علی  روضاتی ، ج۱، ص92-94، قم ، ۱۳۷۲ق ؛ بحرالعلوم ، محمد صادق ، مقدمه  بر کتاب الرجال  ابن  داوود حلی ، ج۱، ص۱۸، نجف ، ۱۳۹۲ق /۱۹۷۲م ؛ شوشتری ، محمدتقی ، قاموس الرجال ، ج۱، ص۶۳، قم ، ۱۴۱۰ق .
[23] ابن  داوود حلی ، سه  ارجوزه ، به  کوشش  حسین  درگاهی  و حسن  طارمی ، ج۱، ص  ۵۱ -۱۰۱، تهران ، ۱۳۶۷ش .
[24] همان، صص103-105.
[25] ابن  داوود حلی ، سه  ارجوزه ، به  کوشش  حسین  درگاهی  و حسن  طارمی ، ج۱، ص  ۱۸۳-۲۵۶، تهران ، ۱۳۶۷ش .
[26] ابن  داوود حلی ، حسن ، کتاب  الرجال ، به  کوشش  جلال  الدین  حسینی  ارموی ، ج۱، ص۱۱۲، تهران ، ۱۳۴۲ش .
[27] ابن  داوود حلی ، سه  ارجوزه ، به  کوشش  حسین  درگاهی  و حسن  طارمی ، ج۱، ص  ۲۵۶، تهران ، ۱۳۶۷ش .
[28] افندی ، ریاض  العلماء، به  کوشش  احمد حسینی ، ج۱، ص۲۵۷، قم ، ۱۴۰۱ق .
[29] ابن  داوود حلی ، سه  ارجوزه ، به  کوشش  حسین  درگاهی  و حسن  طارمی ، ج۱، ص  ۱۴۹-۱۷۳، تهران ، ۱۳۶۷ش .
[30] نقشبندی ، اسامه  ناصر و عامر احمد قشطینی ، المخطوطات  الفقهیة، ج۱، ص۲۳۲، بغداد، ۱۹۷۵م .
[31] افندی ، ریاض  العلماء، به  کوشش  احمد حسینی ، ج۱، ص۲۵۷، قم ، ۱۴۰۱ق .
[32] جامعه ، خطی ، ج۳، ص۱۶.
[33] مرعشی ، خطی ، ج۱، ص۵۰۹۰؛ همان، ج۱، ص۵۶۱۳؛ همان، ج۱، ص۲۸۵؛ همان،ج۱، ص۱۵.
[34] مدرسی  طباطبایی ، حسین ، مقدمه ای  بر فقه  شیعه ، ترجمه محمد آصف  فکرت ، ج۱، ص۱۰۹، مشهد، ۱۳۶۸ش .
[35] ابن  داوود حلی ، حسن ، کتاب  الرجال ، به  کوشش  جلال الدین  حسینی  ارموی ، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳، تهران ، ۱۳۴۲ش .
[36] افندی ، ریاض العلماء، به  کوشش  احمد حسینی ، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۴، قم ، ۱۴۰۱ق.

افزودن دیدگاه جدید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • آدرس های صفحه وب و آدرس های ایمیل به طور خودکار به پیوند تبدیل می شوند.