دغدغه های حوزه تبلیغ دین

تبلیغ اسلام و مكتب اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین در طول بیش از هزار و چهارصد سال است که استمرار دارد و در هر زمانی انسانهای با ایمان و بزرگی پرچمدار و مشعلدار آن بوده اند و خواهند بود و سینه های تشنه و كویر را از چشمه های زلال و ناب معارف الهی سیراب می كنند و جای نگرانی نیست ، لكن بر اساس سنت های الهی و مسیر عالم طبیعت و دنیا نیز باید قبول كنیم كه استفاده از گوهر عقل الهی و منطق اولیاء دین تدبیر و مدیریت در استمرار این نهضت و قیام الهی بی شك تاثیر گذار است و ثمرات بیشتر و پربارتری را همراه خود خواهد داشت . البته باید گفت انتظارات از طرف دولت و مردم از مبلغین بسیار زیاد شده است که حمایت مادی ومعنوی و برنامه ریزی دقیقتری را برای مبلغین می طلبد. با این مقدمه كوتاه و بر اساس مطالعات دامنه دار و همراه با تجربه و نه صرفا مطالعات كتابخانه ائی مطالب ذیل را خدمت همه رسولان و مبلغین الهی تقدیم می كنیم ، باشد تا جمع آوری و پالایش و ویرایش چنین موضوع مهم و سرنوشت ساز مكتبهای مهم تبلیغی دینی را بوجود آورد و آیندگان نیز از آن بهره ببرند.

1-هر طلبه ای معمولا دو راه در پیش پا دارد ، یكی اجتهاد و مجتهد شدن و دیگری راه تبلیغ ، كه همگان شاهدیم بیش از 90% از روحانیون مبلغ می شوند. اجتهاد یعنی رهبر شدن ، مرجع تقلید ، عضو شورای نگهبان ، استاد درس سطح و خارج ، محقق و نویسنده بزرگ و مرجع علمی و كلیه مسئولیتهائی كه شأن و یا شرط آن اجتهاد است . اجتهاد نیز می تواند در ابعاد و رشته های گوناگون علوم اسلامی تصور گردد و لكن معمول و رایج آن مجتهد شدن در فقه و اصول فقه ( احكام دین ، فروع دین ) می باشد.

2-اركان تبلیغ بسیار زیاد است و لكن می توان در موارد ذیل به آن اشاره كرد :الف – مبلّغ ب – محتوی تبلیغ( دین ) ج – مخاطب د – مكان ه – زمان و – روشهای تبلیغ ه – ابزار تبلیغ ( تكنولوژی)

3- مبلّغ دامنه فعالیتش بسیار نا محدود است و توانائی مبلغ طول و عرض و عمق و ارتفاع زیادی دارد ، اینكه مبلّغ چه شرایطی باید داشته باشد ، بعضی از كتابها تا حدود 30 عنوان برای آن شمرده اند ، كه وقتی انسان آن شرایط را بررسی می كند می بیند در بعضی از زمانها و مكانها باز جوابگو نیست ، و مثل این است كه مبلغ فردی باید باشد كه دائما از خودش خلاقیت و ابتكار نشان بدهد و همیشه آماده برخورد جدید و سوال جدید و اقتضائات جدید باشد و از خودش واكنش های در خور بروز بدهد.

4- مبلّغ یا توانائی تبلیغ در داخل كشور یا خارج از كشور را دارد . شرط مهم تبلیغ در خارج از كشور اطلاعات بین المللی و جهانی و زبان خارجی علاوه بر معلومات وسیع و دقیق الهی و دینی نیز می باشد. مبلّغ در داخل كشور بصورت آزاد ، یا در دستگاهای دولتی ، و یا نیمه دولتی و آزاد می باشد. افرادی كه در دستگاههای دولتی لشگری و كشوری تبلیغ می کنند طبیعتا آشنایی با آن محیط و شغل ، جهت گیری تبلیغیش را نیز روشن می كند. هر چه كه اصول ثابت یك تبلیغ صحیح و كامل در همه جا واحد است.

5- محتوای تبلیغ یعنی عرضه دین بسیار مهم است ، كدام دین را می خواهیم معرفی كنیم ؟ از چه دیدگاهی و یا مبنای علمی می خواهیم برای عموم مردم سخن بگوئیم ؟ به كدام سمت و سو می خواهیم آنها را هدایت كنیم ؟ شاید بصورت كلی و مبهم جواب دهیم ، اسلام و قرآن از دیدگاه مكتب اهل بیت ( صلوات الله علیهم اجمعین) ، لكن ما می دانیم كه در مباحث اصول دین چه دیدگاههای متفاوتی است ، مثلا آیا اگر تفسیر قرآن گفتیم ، كدام كتاب تفسیری و یا دیدگاه را برمی گزینیم ، شما فقط نگاه كنید به مباحث انسان شناسی از دیدگاه علامه طباطبایی ( رضوان الله تعالی علیه ) در تفسیر المیزان ( سوره بقره آیات 30 الی 39 ) یا تفسیر نمونه حضرت آیت اله مكارم شیرازی دامة بركاته ویا در احكام و رساله های علمیه ، از كدام رساله و مرجع تقلید استفاده می كنیم ؟ و همینطور در مباحث اخلاق اسلامی کدام كتاب و مبنا را اصل قرار می دهیم . آیا برای هر مبلّغی جمع بین دیدگاه ها و نتیجه گیری امكان دارد و می تواند از كلیات دین بگوید و در عین حال دچار لغزش نشود این جا است كه مراجع علمی ( شخصیتها، دستگاههای تبلیغی ، و ...) وظیفه خطیرشان مشخص می شود.عدم تبیین وتفسیر صحیح دین و جامع و در اختیار قرار دادن مبلغ بصورت واحد و گسترده ، سبب اختلافات وسیعی در میان مردم می شود ، تا حدی كه این همه خرافات و انحرافات دامنگیر جامعه اسلامی می شود.ما راهی نداریم برای تبلیغ دین الهی جز ساده سازی و عمومی كردن دین بصورت جامع و كامل و بدور از اختلافات مدرسه ای و فكری و علمی كه جایگاهش مشخص و معین است. طرح (شورای افتاء ازطرف مراجع ) و (صندوق و دفترواحد ازطرف مراجع برای جمع آوری وجوهات شرعی) و توجه به نظریات اجتماعی مراجع و نسبت ان با قوانین جاری کشور از موضوعات با اهمیت است .

6- تهیه خوراك تبلیغی بسیار بسیار مهم است ، كارهای خوبی شده است ، و لكن سیر صعودی نداشته است و از نظر كمی و كیفی محدود بوده است ، كه از وظایف مهم دستگاههای تبلیغی می باشد. در این زمینه می توان به كتابهای « ره توشه ، مبلّغان ، شبستان اندیشه ، پیام محراب » اشاره كرد. واز ضعفهای مهمی که در تغذیه فکری مبلغان مشاهده می شود آشنائی با مبانی جمهوری اسلامی و قانون اساسی و ارکان نظام و تاریخ سیاسی معاصر و کتابهای سیاسی و بولتنهای سیاسی و اخبار و اطلاعات ماهانه و هفته و کتابهای مربوط به دوران شکوهمند انقلاب اسلامی و دفاع مقدس .

7- تعارض و تباین و یا تبیین و تفسیر دین با علم تجربی ، علوم انسانی ، كشاورزی ، پزشكی ، پایه ، فضا وهوا ، نجوم و با هنر وبا ورزش و تاریخ و سیاست بسیار مهم است ، ومبلغ باید تكلیفش را با این موضوعات بداند و بدان آگاه باشد.

8- روشهای تبلیغ ، الگوهای مختلف تبلیغی ، و تقلید و یا ابداع روش تبلیغی ، از موضوعات اساسی در امر تبلیغ است.

9- استفاده از تكنولوژی و ابزار جدید ( رایانه ، دوربین فیلمبرداری و عكاسی ، لب تاب ، نوت بوك ، ایمیل ، بلوتوث ، اس ام اس ، و ...) بسیار قابل توجه است . یكی از مبلّغین خلاصه سخنرانی خود را برای جوانان در آخر جلسه بلوتوث میكرد.و یکی دیگر از روحانیون در منبر از لپ تاب استفاده می کرد .

10- رقیب های مبلّغ ، در زمان ما هر چند كه ابزار و وسایل و تكنولوژی تبلیغ به كمك ما آمده است ، و لكن به همان اندازه رقیب مبلّغ نیز شده است ، در زمانیكه بهترین سخنرانیها و مباحث علمی از طریق رسانه های صوتی ، تصویری پخش می گردد ، و یا صدها ساعت سخنرانی در یك CD عرضه می شود ، ویا استادهای معروف و مشهور با اسم و عنوانی غیر مبلّغ مشغول فعالیت هستند و دسترسی به كتاب و كتابخانه و اینترنت و ماهواره سهل و آسان شده است ، آیا مبلّغ با همان ظرفیتهای علمی و عملی گذشته می تواند موفق باشد ؟ هر چند كه هنوز بهترین شیوه برقرار كردن ارتباط با مخاطب ، شیوه مستقیم و شفاهی و رو در رو است ، و لكن تاثیرات صنایع فوق را نمی توان نادیده گرفت ، نتیجه آنكه ما باید توانائی ها و كار آئی های خود را افزایش بدهیم.

11- كتابهای چاپ شده ، و یا رشته های تخصصی ایجاد شده در حوزه با عنوان تبلیغ می تواند در امر تبلیغ بسیار مهم و كارگشا باشد ، حتی اخیرا كتابخانه ای با همین عنوان در قم افتتاح شد.

12- مراكزی كه با « تبلیغ » سر و كار دارند ، باید هر روز تخصصی تر شوند ، مراكز مهمی مثل سازمان تبلیغات اسلامی ، دفتر تبلیغات اسلامی ، معاونت تبلیغ و آموزشهای كار بردی حوزه علمیه .

13- تعریفی كه ما از مراكز « اعزام مبلّغ » داریم این است كه باید مثل سازمان نظام پزشكی و یا سازمان نظام مهندسی كشور عمل كند . آیا هر پزشكی كه در دانشگاه فارغ التحصیل شد می تواند برود و یك مطب راه اندازی كند ؟ جواب منفی است، زیرا باید برود از « سازمان نظام پزشكی » كشور اجازه بگیرد و شرایطی را در آنجا لحاظ واحراز كند و مهارتهای لازم شغلی را نیز ببیند و بعد با سنجش و ارزیابی محیط وظیفه و شغل آن برایشان تعریف شود.آیا یك طلبه كه در حوزه علمیه سطحی از سطوح علمی را گذارند ، شرایط تبلیغ را دارد؟ و باید مجاز باشد هر کجا دوست داشت یا مایل بود به تبلیغ بپردازد. و البته دستگاهای تبلیغی متقابلا باید حمایتهای لازم را از مبلیغین داشته باشند.وامکانات مادی و معنوی دراختیار آنها بگذارند.

14- مخاطب شناسی ، طبقه بندی جغرافیایی ، تاریخ ، اقوام و نژاد و بسیط و مركب بودن شخصیتهای مخاطب از مسائل قابل توجه در حوزه تبلیغ است . مخاطب یك قرن پیش ما معمولا افراد كم سواد و یا بیسواد بودند كه وقتی مبلّغ برای آنها سخنرانی می كرد ، آن را وحی منزل تلقی می كردند و جز شیطنتهای بسیط شناخته شده در حوزه انسانی و انحرافات معمول و رایج چیز بیشتری در شخصیتهای مخاطب یافت نمی شد. لكن مخاطب امروز ما آدمی است كه زیر بمباران صدها و هزاران رسانه است ، و هر روز از انواع جرم و جنایات جدید از اقصی نقاط عالم خبر دارد می شود امروز این مخاطب ما وجودش مركبی از هزاران رنگ تركیب شده است ، اگر شخصیتها گذشته را انسانهای هزار چهره می گفتند ، امروز ما با میلیونها و میلیاردها چهره در یك انسان روبرو هستیم. انسان شناسی مخاطب امروز امر مهمّی است كه تا حدّ بسیار زیادی از آن غفلت شده است ، واقعا اگر امام خمینی (ره) مردم را خوب و عمیق نشناخته بود ، آیا می توانست در آنها تحول ایجاد كند ؟!

15- مبلّغ دینی در یك قرن پیش وقتی در یك روستای 2000 نفره می رفت شاید به تعداد انگشتان دست هم با سواد در آن جا پیدا نمی کرد ، و اگر باسواد هم بودند در حد خواندن و نوشتن و با اطلاعات محدود ، ولی امروز در سایه نعمت جمهوری اسلامی ایران وقتی به یك روستا می روید چقدر افراد تحصیل كرده با مدارج علمی مشاهده می كنید و در حوزه تبلیغ گفته می شود یكی از شرایط تبلیغ توجه به محیط و افراد است. ورود برق و صدها وسیله برقی و بدنبال آن وسایل رسانه ای در سطح علمی و دانایی مردم افزوده است ، برای همین هم هست كه بعضی از مبلّغین مخاطبین خود را از دست داده اند و بعضی از مردم هم ترجیح می دهند برای رشد و آگاهی و معرفت دینی خود از رسانه ها استفاده كنند، بخصوص رسانه ها هم دیگر مثل چند سال قبل نیستند كه فقط یك طرفه باشد ، بلكه مخاطب می تواند بصورت فعال با آنها در ارتباط باشد و داد و ستد فرهنگ دینی داشته باشد.

16- مسائل سیاسی و اجتماعی و حكومتی و دولتی امروز تاثیر گذاری بسیار زیادی در حوزه تبلیغ دینی دارد ، بخصوص كه دولت ما جمهوری اسلامی است ، رفت و آمد مدیران اجرائی ، قضائی ، و قانون گذار در سطح جامعه و مردم بسیار تاثیر می گذارد ، تا حدی كه بعضی از زمانهای خاص یك انتخابات سبب كم و زیاد شدن مخاطب و یا اختلافات شده است و مبلّغ در یك شرایط بحرانی و یا تنش زا قرار گرفته است ، توانائی های مبلّغ و اطلاعات سیاسی و اجتماعی و دولتی یك مبلّغ در چنین شرایطی قابل توجه و مهم است خاطرات تبلیغی مبلّغین در چنین حوزه ای بسیار خواندنی و شنیدنی است كه دستگاههای تبلیغی در جمع آوری و ساماندهی آن وظیفه مهمی دارند .

17- اهمیت دادن به تجربیات و خاطرات تبلیغی مبلّغان در حوزه های مختلف تبلیغ موضوع قابل ارزشی است . آن چیزی كه فعلا موجود است محدود است به خاطرات بسیار محدودی كه توسط خود مبلّغ نوشته و چاپ شده است و بسیاری از این ذخایر تبلیغی با مبلّغ آن دفن شده است.

18- شخصیت شناسی مبلّغ ، اینكه مبلّغ كیست؟ از كجاست ؟ تحصیلاتش ، سوابق تبلیغی ، انگیزه و هدف ، سجایای اخلاقی و خصوصیات فردی و دهها سوال مشابه از مسائل حوزه تبلیغ است. اینكه مبلّغ دارای چه زبان و لهجه ای است و یا سوابق وپایه تحصیلاتش چیست ؟ در كدام حوزه علمیه و چه شهری درس خوانده است؟ از مسائلی است كه مردم این زمان روی آن حساس هستند و در تبلیغش اثر گذار می باشد . خلق و خوی ذاتی و موروثی از مسائل ثابت شده علوم جدید و قدیم است . در اعزامها از اموری است كه مراكز اعزام كمتر به آن توجه می كنند و از آسیبهای تبلیغ محسوب می شود . امروز محیطهای تبلیغی دنبال افراد با اسم و عنوان و شهرت می گردنند و نسبت به مبلغ گمنام کمتر روی خوش نشان می دهند .

19- فعالیت هر یك از مبلّغین جهت بهبود وضعیت تبلیغ نیز می تواند موثر و كار ساز در امر تبلیغ باشد ، بسیاری از مبلّغین توانایی دست به قلم شدن و تبلیغ كتبی برای دیگر مبلّغین و مردم را دارند و لكن از این امرمهم غفلت شده است . شما توجه كنید به قلم زدن یك مبلّغ در شهرستان در جرائد محلی و بومی و منطقه ای.

20- ارتباط صمیمی و داشتن جلسات حداقل فصلی در میان روحانیون یك شهرستان در امر تبلیغ بسیار ارزشمند است بخصوص كه با یك برنامه ریزی منظم و سنجش توسط دستگاههای تبلیغی انجام گیرد.

21- اطلاع داشتن از وضعیت تبلیغی دیگر ادیان الهی و غیر الهی ( وانحرافی) در ایران و جهان.

22- شناخت جریان های فرهنگی – دینی – سیاسی – انحرافات عرفان و معنویت و ... برای جهت گیری تبلیغی در حوزه تبلیغ منطقه ای.

23- تهیه فهرست جامع از موضوعات تبلیغ.

24- مبلّغ از مصرف كنندگی صرف منابع تبلیغی به یك تولید كننده نیز تبدیل شود.

25- آسیب شناسی مراكز آموزشی ( حوزه های علمیه) در تربیت مبلّغ و مراكز اعزام مبلّغ ( سازمان تبلیغات اسلامی – دفتر تبلیغات اسلامی معاونت تبلیغ و آموزش های كاربردی حوزه علمیه قم – سازمان اوقاف و امور خیریه و ... ) .

26- ایجاد كارگروههای تبلیغی ( آموزشهای ضمن خدمت ) ، اعزام های كوتاه مدت ، ویژه و تخصصی ، اتاق فكر.

27- مبلّغین در آینده شاید و یا باید یك تخصص دیگر هم داشته باشند بحثی كه سالهاست مطرح است و در میان فرهیختگان هر چند وقت طرح و بعد فراموش می شود . بخصوص در محیطهای خاص و ویژه مثل روحانی مبلّغ پزشك برای بیمارستان ( اقامه نماز و تبلیغ ) ، روحانی مبلّغ مهندسی كشاورز ( روستا ) ، روحانی مبلّغ معلم ( آموزش و پرورش ) ، روحانی مبلّغ خارج از كشور ( تاجر ) و ... البته در این موضوع اختلاف نظرها بسیار زیاد است ، و در قبل هم روحانیون بوده اند كه از راه غیر تبلیغ ارتزاق و معیشت می كرده اند.

28- برنامه ریزی برای ساماندهی تمام مبلغین و حمایت نرم افزاری و تغذیه فكری برای تمام مبلغین كشور.

29- حمایت ویژه و خاص و موردی از روحانیون و مبلّغین تاثیر گذار بخصوص آنهائیكه علاوه بر سنگر تبلیغ در حوزه های تولید علم و نهضت نرم افزاری نیز قدم بر میدارند.

30- شناخت و شناسایی و استفاده از منابع اسلامی (مکتوب و غیرمکتوب ) در حوزه معارف دینی ( اصول دین – جهان بینی – اصول عقاید – معارف – بینش اسلامی و ... ) و ایدئولوژی ( احكام – فروع دین – فقه – رساله های علمیه و ... ) و اخلاق ( انسانی – اسلامی – الهی – غیر الهی و ... ) برای یك مبلّغ از امور اساسی به حساب می اید.

31- آشنایی مبلغ با دستگاههای دولتی و مراكز فرهنگی كشور و استان و منطقه تبلیغ ، و آشنایی با موضوعات فرهنگی كه توسط دستگاههای فرهنگی بالا دستی مثل ( حوزه – شورای عالی انقلاب فرهنگی و ... ) طرح و از مباحث جاری در كشور است مثل « ناتوی فرهنگی » ، « نهضت علمی و نرم افزاری » ، « جغرافیای علمی كشور » ، « مهندسی فرهنگی كشور » و ...

32- آشنایی مبلغ با قوانین مهم اداری – اجتماعی – شهرداری – شورای اسلامی روستا و شهر و ... در حد یك مبلّغ آگاه ، شاید در یك روستا مردم به خاطر اجرای طرح تفصیلی با دهدار و دهیاری و شورای اسلامی اختلافات شدیدی داشته باشند و روحانی متوجه نشود موضوع نزاع چیست؟ و طوری وارد جریان شود كه بر اختلافات افزوده شود. چه بخواهیم و چه نخواهیم امروز مبلغین در حوزه تبلیغاتشان با چنین مسائل مهم و حساسی درگیر هستند. به نظر اینجانب تهیه كتابهای مختصر و مفید در این امور برای مبلغین امری ضروری و مهم محسوب می شود . و در حوزه عمل شاهد تجربیاتی بسیار از این دست بوده ایم . چه بسا مبلّغی كه در برگزاری یك اردو و یا بردن افراد به استخر و یا گردش علمی و یا ضامن چك كسی و امثال ذالك دچار اشتباهات جبران ناپذیری شده است.

33- اگر یك مبلّغ سه سال مسئولیت یك مسجد و محله را پذیرفت باید دستگاههای تبلیغ با استفاده از ابزار كمی و تبدیل كیفیات به كمیات بررسی كنند آیا خروجی چنین تبلیغ چقدر بوده است ؟ و چقدر این مبلّغ در این محیط تاثیر گذار بوده است ؟ آیا با داشتن چند نفر مسئول اعزام مبلّغ در استانها و چند نفر نیرو در یك شهرستان چنین ارزیابی هایی ممكن و میسر است و یا سازوكار خود را می طلبد.

34- اینكه حوزه فعالیت یك مبلّغ چیست ؟ و تا كجاست ؟ از سئوالات جدی است كه كسی به درستی به آن پاسخ نداده است. شاید به اجمال بتوان گفت : الف – سخنرانی ب – اقامه نماز جماعت ج- پاسخ به سئوالات شرعی د- مشاوره و راهنمایی ه- تدریس و برگزاری كلاس در مسجد و كانونهای فرهنگی و- استخاره و تعبیر خواب ز – مدیریت فرهنگی در مسجد ح – رفع اختلافات و نزاع های عمومی و خصوصی ط- همكاری با مراكز فرهنگی و دولتی و خدماتی ك – تاسیس مراكز فرهنگی و خیریه ل- كمك و امداد در عمران و آبادانی. لكن باید اذعان كرد كه در این موضوع باید مراكز اعزام مبلّغ بصورت جدی تحقیق و مطالعه كنند و با استدلال و طرح های عمومی – كلی و خصوصی و جزئی مبلغین را یاری كنند. الان درگزارشات کار ماهانه روحانیون مستقر عناوینی است که نیاز به بررسی و نقد جدی دارد .

35- عدم هماهنگی و یا ناهماهنگی در امر اعزام مبلّغ ، از موضوعات جدی است كه بسیار محسوس است و مراكز اعزام باید برای تكریم رسولان الهی تمهیدات بیشتری در نظر بگیرند.36- توجه به ادامه تحصیل مبلغین با شیوه های خاص و نوین و استفاده تمام و عیار از تكنولوژی های رسانه ائی جدید.

37- توجه مبلّغ به اقشار تاثیر گذار در محیط تبلیغ و برقراری ارتباط علمی و اسلامی با آنها و استفاده در امر تبلیغ.

38- توجه جدی مراكز تبلیغی به بسط وتوسعه خانه عالم.

39- مبلّغ باید از روند گناه و فسق و فجور و آسیب های معنوی و جرم و جنایت ( موضوعات مربوط به پلیس ) درحوزه تبلیغیش اطلاعات جامع و كافی داشته باشد ، و جهت گیری تبلیغیش را بر اساس آن استوار كند.

40- روحانی و مبلّغ باید مسائل و مشكلات شخصی و خانوادگی خود را از حوزه تبلیغ جدا كند ، و هر چند كه این دو ( تبلیغ – خانواده) بر روی یكدیگر تاثیر گذار است ، لكن مبلّغ باید سعی كند آنها را كنترل و مدیریت كند ، و الا در امر تبلیغ موفق نمی شود. و چه بسا خسارتهای جبران ناپذیر به محیط خانواده و یا محیط تبلیغش وارد می آید . بخصوص روحانیون جوان و كم تجربه در طرح های اعزام « طرح مستقر و طرح هجرت » . این موضوع خودش آنقدر ابعاد وسیع دارد كه انسان دچار حیرت و تعجب می شود ، و مراكز تبلیغی باید بر روی آن تحقیقات جدی ( كتابخانه ای – و میدانی و با روش های توصیفی تحلیلی – آماری ) انجام بدهند.

منبع: سایت راسخون