اخلاق و تربیت

زندگى انسان در دنيا، آميخته با مشكلات عجيبى است كه اگر در مقابل آن بايستد، شكيبايى و مقاومت به خرج دهد، به يقين پيروز خواهد شد و اگر ناشكيبايى كند و در برابر حوادث زانو زند، هيچ گاه به مقصد نخواهد رسيد.

بحثهاى اخلاقى از مهمترين مباحث قرآنى است، و از يك نظر مهمترين هدف انبياى الهى را تشكيل مى دهد، زيرا بدون اخلاق نه دين براى مردم مفهومى دارد، و نه دنياى آنها سامان مى يابد؛ همان گونه كه گفته اند: اقوام روزگار به اخلاق زنده اند.

بى ترديد اساسى ترين پايه عبوديت و بندگى خدا تسليم و تواضع در برابر حق است و به عكس هرگونه تعصب و لجاجت مايه دورى از حق و محروم شدن از سعادت است.

در منابع حديثی، روايات زيادى در باره مذمت كبر و تفسير حقيقت آن و علاج و آثار آن آمده است، كه نقل همه آنها در اين مختصر نمى گنجد، ولى از آنها گلچينى در هر قسمت كرده، در ذيل از نظر خوانندگان عزيز اين بحث مى گذرانيم.

در بسيارى از آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى و سرگذشت انبياء و اولياء و صالحان و در كتب علماى اخلاق و ارباب سير و سلوك روى مساله توكل به عنوان يك فضيلت مهم اخلاقى كه بدون آن نمى توان به مقام قرب الهى رسيد، ياد شده است.

براى هر كار مقدماتى است كه اگر فراهم نگردد، اقدام به آن كار بى نتيجه خواهد ماند و اگر فراهم گردد و اقدام نشود و فرصت ها از دست برود، باز هم بى نتيجه خواهدماند.

نعمتها و مواهبى كه پروردگار در اختيار انسان ها گذاشته،در بسيارى از موارد،بيش از نياز آنهاست،به گونه اى كه مى توانند ديگران را نيز در آن سهيم كنند، بدون آن كه زيانى به زندگى خودشان برسد،ولى گروهى به خاطر صفت رذيله «بخل » از اين كارامتناع می ورزند.

نگارش این مقاله بدان امید است که چنین بحث‌هایی، زمینه‌ای برای فعالیت‌های تحقیقاتی بیشتر بر محور دو کتاب ارزشمند قرآن و نهج البلاغه گردد.

«شهوت» در لغت داراى مفهوم عامى است که به هرگونه خواهش نفس و میل و رغبت به لذات مادى اطلاق مى شود؛ گاهى علاقه شدید به یک امر مادى را نیز شهوت مى گویند.

منظور از «اخلاص » همان خلوص نيت است، و منظور از خلوص نيت اين است كه انگيزه تصميم گيرى تنها خدا باشد و بس.