تحلیل و بررسی راه‌های حفظ و تداوم استقلال از منظر قرآن با تأکید بر بیانیه گام دوم انقلاب
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بلاغ ، متن ره توشه ماه مبارک رمضان ۱۳۹۹؛ تحلیل و بررسی راه‌های حفظ و تداوم استقلال از منظر قرآن با تأکید بر بیانیه گام دوم انقلاب حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سحرخوان*
مقدمه
با طلوع خورشید جهان‌تاب انقلاب اسلامی در سال 1357شمسی، نه تنها ایران زمین بلکه سراسر جهان دچار تحولی شگرف شد. انفجار نور در یوم‌الله 22 بهمن، هیمنه ابرقدرت‌های زمانه را در هم شکست و نویدبخش وعده حق‌تعالی مبنی بر پیروزی مستضعفان بر مستکبران بود: «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ: و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین فرو دست شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم و ایشان را وارث [زمین] کنیم».
انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، دستاوردهای ارزنده (فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی) و نتایج ارزشمندی را عاید مردم ایران، مسلمانان و آزادی‌خواهان جهان نموده است. مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم می‌فرماید: «منزلت آزادی و استقلال را کسانی بیشتر می‌دانند که برای آن جنگیده‌اند. ملت ایران با جهاد چهل‌ساله خود، از جمله آن‌هاست. استقلال و آزادی کنونی ایران اسلامی، دستاورد [و] بلکه خون‌آوردِ صدها هزار انسان والا و شجاع و فداکار است؛ غالباً جوان، ولی همه در رتبه‌های رفیع انسانیت». امروزه رسالت ما، حفظ این دستاوردهای عظیم است که از پدید آوردن آن‌ها، مهم‌تر و سخت‌تر است. از این روست که رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، در بیانیه گام دوم به آن تأکید نموده است. این نوشتار در محورهای زیر سامان یافته است.
الف) بایستگی حفظ انقلاب
برای حفظ و تداوم نظام اسلامی، باید راهکارهای بقای آن را شناخت و اجرایی کرد. از این روست که ادامه و حفظ استقلال ایران، غرب را نگران کرده است. نوام چامسکی می‌گوید: «تا زمانی که ایران، مستقل باقی بماند و در برابر سلطه آمریکا سر تسلیم فرود نیاورد، دشمنی‌ها و مخالفت‌های آمریکا ادامه خواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران از نظر آمریکا، غیرقابل‌پذیرش است؛ چون از استقلال خود چشم‌پوشی نمی‌کند».
از مباحث مهم در موضوع استقلال، چگونگی و راه‌های حفظ و تداوم این دستاورد مهم است. یکی از توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، حفظ استقلال و آزادی است. ایشان می‌فرماید: «این ثمر شجره طیبه انقلاب را با تأویل و توجیه‌های ساده‌لوحانه و بعضاً مغرضانه، نمی‌توان در خطر قرار داد. همه - مخصوصاً دولت جمهوری اسلامی - موظف به حراست از آن با همه وجودند».
ب) شیوه‌های حفظ دستاوردهای انقلاب
برای حفظ انقلاب، شیوه‌های متعددی وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره میشود:
1. ایمان و عزم و اراده
آنچه عزت و کیان نظام اسلامی را سربلند و نام انقلاب و امام خمینی(رحمت الله علیه) را جاودانه کرده است، ایمان و عزم راسخ مردم و ایستادگی و یکپارچگی آن‌هاست؛ چنانکه قرآن یکی از صفات مؤمنان را ایمان راسخ معرفی کرده است: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ: به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت کردند؛ فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است!».
مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم می‌فرماید:
انقلاب به یک انحطاط تاریخی طولانی پایان داد و کشور که در دوران پهلوی و قاجار به شدت تحقیر شده و به شدت عقب مانده بود، در مسیر پیشرفت سریع قرار گرفت. در گام نخست، رژیم ننگین سلطنت استبدادی را به حکومت مردمی و مردم‌سالاری تبدیل کرد و عنصر اراده ملی را که جان‌مایه پیشرفت همه‌جانبه و حقیقی است، در کانون مدیریت کشور وارد کرد؛ آنگاه جوانان را میدان‌دار اصلی حوادث و وارد عرصه مدیریت کرد؛ روحیه و باور «ما می‌توانیم» را به همگان منتقل کرد ...
امام راحل(رحمت الله علیه) نیز با ایمان راسخ و توکل به خدواند، انقلاب را رهبری و هشت سال دفاع مقدس را مدیریت نمود؛ برای مثال در جریان حمله حساب شده عراق به ایران که در یک لحظه خبر مى‌رسید فرودگاه‌هاى ایران بمباران شده است و هزاران تانک و نفربر به همراه بیش از صد هزار نظامى از سراسر مرزها به ایران حمله کرده‌اند، اضطراب همه جا را می‌گرفت و لحظات غم‌آلودى بر همه مسئولین حکومت می‌کرد. امیران ارتش سراسیمه به جماران می‌شتافتند، چشمان میلیون‌ها انسان به خانۀ امام(رحمت الله علیه) دوخته می‌شد و قلب‌ها به طپش می‌افتاد. همه منتظر اعلام رأى امام(رحمت الله علیه) بودند، اما امام(رحمت الله علیه) با آرامش خود بر دریایى از شعله‌ها و احساسات و تزلزل‌ها، آب اطمینان و صبر مى‌پاشد و به آرامى می‌گفت: «دزدى آمد و سنگى انداخت و رفت».
نویسنده‌اى مسیحى که 22 بهمن به ایران آمده بود، مى‌گوید:
چیزهاى بسیاری از انقلاب ایران مرا جذب کرد، ولى مهم‌تر از هر چیز خاطرۀ من از رهبر انقلاب ایران بود. من با اینکه خیلى از شخصیت‌ها و سیاستمداران جهانى را دیده‌ام، ولى تا به حال کسى را مانند وى این‌گونه صمیمى و مطمئن و آرام ندیده‌ام. او را در حسینیۀ جماران دیدم، در عین حالى که مردى انقلابى و خستگى‌ناپذیر است؛ ولى گویا دنیایى از آرامش و اطمینان او را همراهى مى‌کند.
2. دشمن‌شناسی
بیشک دشمنی‌شناسی، از محوری‌ترین مباحث دفاع از یک ملت به شمار می‌آید. چه بسیار امت‌هایی که در اثر غفلت از شناخت توطئه‌های بیگانگان، به سرنوشتی هلاکت‌بار گرفتار شدند. از این رو باید دشمن را شناخت؛ زیرا دشمن همواره می‌کوشد با پنهان ¬کردن نقاط ضعف خود، اقتداری کاذب در ذهن مخاطبان ایجاد کند. همچنین ممکن است دشمن در قالب دوست ظاهر شود؛ از این رو غفلت از دشمن ممکن است مؤمنان را در دام خود گرفتار کند. چنانکه امام علی(علیه السّلام) فرموده است: «مَنْ نَامَ لَمْ يُنَمْ عَنْه: هر کس از دشمن خود غفلت کند، (دشمن) از او غافل نخواهد بود». بر این اساس است که قرآن همگان را به شناخت دشمن و برخورد قاطعانه با او دعوت نموده است: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أ شِدَّاءُ عَلىَ الْکُفَّار و رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ: محمد فرستاده خداست و یاران (و همراهانش) بر کافران بسیار سرسخت و با یکدیگر بسیار مهربانند».
بنابراین دشمن‌شناسی، یکی از مهمترین وظایف جامعه اسلامی است. چنانکه قرآن نیز پیوسته به شناخت دشمنان و شناسایی آرزوها و اهداف آنان برای مقابله صحیح با آن‌ها و مانع چیرگی و سلطه آنان شدن سفارش کرده است. قرآن کریم در آیات بسیاری به توصیف بیگانگان پرداخته و آرمان‌ها و آرزوهای آن‌ها را معرفی کرده است تا مؤمنان معیارهای لازم و کافی برای شناخت دشمن داشته باشند. اوصاف و اهدافی که قرآن برای بیگانگان بیان می‌کند، به زمان خاصی اختصاص ندارد؛ بلکه ترسیم‌کننده چهره دشمن در هر زمان و در هر شرایطی است. با توجه به اهمیت دشمن‌شناسی، خداوند متعال در آیات بسیاری به شناسایی آنان و داشتن عکس‌العمل مناسب در برابرشان تأکید کرده است؛ چنانکه در ابتدای سوره ممتحنه، از مسلمانان می‌خواهد تا از دشمنان دوری کنند: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ: اى کسانى که ایمان آورده‌اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید». مقام معظم رهبری درباره دشمن می‌فرماید:
ما دو دشمن بزرگ داریم ... یک دشمن، دشمن درونی است ... دشمن درونی، خصلت‌های بدی است که ممکن است ما در خودمان داشته باشیم ... دشمن بیرونی ... یعنی همان چیزی که به او می‌گوییم استکبار جهانی. استکبار جهانی و نظام‌سلطه، دنیا را به سلطه‌گران و سلطه‌پذیران تقسیم می‌کند. اگر ملتی بخواهد در مقابل سلطه‌گران از منافع خود دفاع کند ... امروز مظهر این دشمنی عبارت است از شبکه صهیونیسم جهانی و دولت کنونی ایالات متحده امریکا ... البته ما در مقابل این دو دشمن وظایفی داریم. اول دشمن را باید شناخت، بعد باید نقشه او را دانست. امروز دشمنان بیرونی ما هم برای ملت ایران نقشه دارند. ما سیاست‌های پنج‌ساله خودمان را تعریف می‌کنیم، افق چشم‌انداز بیست‌ساله را تعریف می‌کنیم، برای اینکه راه خودمان را مشخص کنیم. دشمن ما هم همین‌طور [است]، او هم برای ما برنامه دارد. او هم سیاستی دارد. باید سیاست او را بشناسیم.
بعد از شناخت ماهیت دشمن، باید اهداف و شیوه‌های دشمن را شناخت که به بعضی موارد آن پرداخته میشود.
1/2. شناخت اهداف و نقشه‌های دشمنان
خداوند در این زمینه، در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنْ اسْتَطَاعُوا..: و مشرکان پیوسته با مسلمانان می‌جنگند تا اگر بتوانند آنان را از دین‌شان برگردانند». از دیدگاه قرآن هم کفار و هم عده‌ای از اهل کتاب که با مؤمنان عداوت دارند، به دنبال بازگرداندن مسلمانان به ارزش‌های جاهلی و کفر هستند. خداوند خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خَاسِرِينَ: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از کافرین اطاعت کنید، شما را به گذشته‌هایتان بر می‌گردانند و سرانجام (خودتان) زیانکار خواهید شد». دشمنان می‌خواهند جامعه اسلامی را به سستی و عدول از ارزش‌ها وا دارند و به عبارتی با مؤمنان به معامله بر سر اصول و ارزش‌ها بپردازند: «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُون: آن‌ها دوست دارند نرمش نشان دهی (نرمش توأم با انحراف از مسیر حق) تا آن‌ها (هم) نرمش نشان دهند».
2/2. غفلت نکردن از دشمنان
خداوند درباره غافل نشدن از دشمنان در آیه 102 سوره نساء می‌فرماید: «وَدَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَميلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً: کافران آرزو دارند که شما از سلاح‌ها و متاع‌های خود غافل شوید و یکباره به شما هجوم آورند».
مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرماید:
امروز ما باید بدانیم این دشمن ناکام‌مانده در مقابل ملت ایران، نقشه‌اش چیست. باید بیدار باشیم. اگر صحنه را بشناسیم، عرصه را بشناسیم، دشمن را بشناسیم، نقشه دشمن را بدانیم، غافلگیر نخواهیم شد. باید این را بداند ملت ایران. بحمدالله ملت ما، ملت هوشیاری است؛ زبان‌آوران و سخنگویان و صاحبدلان و روشنفکران زیادی هم در میان علمای دین، در میان علمای دانشگاه هستند که مردم را ارشاد می‌کنند، راهنمایی می‌کنند.
امام علی(علیه السّلام) در عهدنامه خویش به مالک اشتر می‌نویسد: «زنهار! زنهار! سخت از دشمنت پس از بستن پیمان صلح بر حذر باش؛ چرا که دشمن گاهی نزدیک میشود که غافلگیر سازد. بنابراین دوراندیشی را به کار گیر و در این موارد روح خویش‌بینی را کنار بگذار».
3. اعتماد نکردن به دشمن و پیمان آن
بر اساس آیات قرآن اعتماد به بیگانه و پیمان‌های آنان، کاری صحیح نیست؛ چرا که آن‌ها تا زمانی که در موضع ضعف هستند، از اخلاق و ارزش‌های انسانی سحن می‌گویند؛ اما آنگاه که بر ملت‌ها و کشورها سلطه یافتند، همه ارزش‌های اخلاقی را در مسلخ ریاست‌طلبی خود ذبح می‌کنند. خداوند در آیه 8 سوره توبه می‌فرماید:
كَيْفَ وَإِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لَا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً يُرْضُونَكُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَكْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ: چگونه پیمان مشرکان محترم شمرده شود؛ در صورتی که اگر بر شما چیره شوند، نه حقی از حقوق خویشاوندی را درباره شما رعایت می‌کنند و نه به هیچ پیمانی که با آنان امضا کرده‌اید، وفادارند. شما را به زبان و با سخنان فریبنده خود خشنود می‌کنند، ولی دل‌هایشان از آنچه بر زبان می‌آورند، ابا دارند و بیشترشان از عهد و پیمان خود خارج شده‌اند.
مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرماید:
گاهی دشمنان موانعی [برای پیشرفت] ایجاد می‌کنند. بله، عاقلانه است که انسان برود با تدبیر این موانع را برطرف کند، اما به دشمن اطمینان نمی‌شود کرد؛ یک نمونه‌اش همین مذاکرات هسته‌ای و برجام است که امروز مسئولین دستگاه دیپلماسی خود ما و همان کسانی که در این مذاکرات از اول تا آخر حضور داشتند، همین‌ها دارند می‌گویند آمریکا نقض عهد کرده است، آمریکا زیر ظاهر آرام و زبان چرب و نرم مسئولانش و وزیر خارجه‌اش و دیگران، از پشت دارد تخریب می‌کند، مانع ارتباطات اقتصادی کشور با کشورهای دیگر دنیاست؛ این را مسئولین خود برجام دارند می‌گویند. این تجربه به ما نشان داد که ما در هیچ مسئله‌ای نمی‌توانیم [با او] مثل یک طرف مورد اعتماد، بنشینیم صحبت کنیم.
4. وابستگی نبودن به دشمنان
بزرگ‌ترین دستاورد انقلاب اسلامی را می‌توان دفع سلطۀ بیگانگان و استقلال کشور از دخالت بیگانگان دانست. حاکمیت ارادۀ بیگانگان بر مقدرات کشور و دخالت در تصمیم‌گیری‌های کلان، بزرگ‌ترین ارمغان رژیم‌های گذشته برای ملت ایران بود که منجر به خودباختگی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و احساس حقارت و ذلت در برابر قدرت‌های بیگانه می‌شد؛ اما به برکت انقلاب اسلامی ایران بعد از انقلاب به استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی رسیدیم. امام راحل(رحمت الله علیه) دربارۀ خودکفایی بعد از انقلاب فرمود: «این پیروزى که شما به دست آوردید، براى اینکه باورتان آمده بود که مى‌توانید. باورتان آمده بود که آمریکا نمى‌تواند به شما تحمیل بکند. در این دو سال در کشور ما صنعت‌هاى زیادى که آن‌ها انجام مى‌دادند، خودشان انجام مى‌دهند و باورتان باشد که خود ما هم مى‌توانیم صنعتى داشته باشیم و مى‌توانیم ابتکارى داشته باشیم».
بنابراین امروزه وظیفه همگان است که از این دستاورد عظیم پاسداری کنیم تا دشمن دیگر نتواند بر ما مسلط شود؛ چنانکه در قرآن کریم نیز به طور صریح به اعتماد و تکیه نکردن به ظالمان سفارش شده است: «وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِياءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ: و بر ظالمان تکیه ننمایید که موجب مى‌شود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولى و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت و یارى نمی‌شوید».
5. خودباوری و اعتماد به نفس
بیشک در هر کاری، شناخت استعدادها و توانایی‌های خود و تکیه و اعتماد بر آن‌ها، نقش اساسی در پیشرفت و رسیدن به هدف دارد. تا انسان خودباور نشود؛ یعنی نسبت به استعدادها و توانایی‌های خود شناخت نداشته باشد و در راه رسیدن به هدف به آن‌ها اعتماد نکند، در هیچ کاری به موفقیت نمی‌رسد. این قانون در کارها و حرکت‌های اجتماعی نیز جاری است. یکی از بیماری‌‌های اجتماعی، خودباختگی جامعه در مقابل دیگران است که چنین جامعه‌ای، هیچ تحرکی از خود در راه رسیدن به استقلال و رفع نیازهایش نشان نمی‌دهد. مقام معظم رهبری در مورد خودباوری می‌فرماید:
امروز کشور ما خوشبختانه دوره‌ای را می‌گذراند که دو آگاهی در آن هست: یکی آگاهی به توانایی و استعداد ذاتی خود؛ دوم آگاهی به اینکه قدرت‌ها در پی سیطره بر کشور ما و بر کشورهای نظیر ما، مهمترین معارضِ دانشمند شدن و پیشرفت علمی کشور ما هستند؛ یعنی آگاهی به معنای خودشناسی و آگاهی به معنای دشمن‌شناسی و توطئه‌شناسی. به برکت این دو آگاهی، این امید وجود دارد که ما بتوانیم به پیشرفت‌های عظیم علمی نائل شویم.
6. بهره‌گیری از نيروی متعهد، جوان و متخصص
عامل دیگری که در حفظ و تداوم استقلال از نقش اساسی و تعیین‌کننده برخوردار است، داشتن نیروی انسانی متعهد و متخصص و جوان است. امام خمینی(رحمت الله علیه) افزون بر تعهد مسئولان، به صلاحیت فنی و تخصص آن‌ها هم توجه داشتند و این دو مؤلفه را شرط گزینش مسئولان می‌دانند: «دولت بدون گزینش اشخاص متعهد و متخصص در رشته‌های مختلف، موفق نخواهد شد... دولتمردان از دانشمندان و متخصصان متعهد استمداد کنند تا راز موفقیت را به دست آورند». چنانچه با وقوع جنگ تحمیلی، دانش‌آموزان و دانشجویان بسیاری راهی جبهه‌ها شدند و «فرهنگ خودباوری علمیِ» جوانان باعث به ثمر نشستن استعدادها، قدرت ابتکار و خلاقیت‌های فراوان نخبگان ایرانی شد. نمونۀ بارز آن سردار شهید حسن طهرانی‌مقدم بود که توانست نخستین موشک‌های ایران را بسازد. از این رو نیروی انسانی افزون بر برخورداری از خودباوری و عزم و همت و تلاش باید از صلاح و تعهد نیز برخوردار باشد. اگر چه این موضوع در آموزه‌های قرآنی به صورت مدون به عنوان یک قانون مدیریتی مطرح نشده است، اما چنین اصلی را می‌توان از برخی آیات استخراج نمود. چنانکه وقتی حضرت یوسف(علیه السّلام) از زندان آزاد شد و پادشاه مصر درصدد واگذاری مسئولیتی به او شد، وی گفت: «قالَ اجْعَلْني عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفيظٌ عَليمٌ: مرا سرپرست خزائن سرزمین (مصر) قرار ده که هم نگه‌دارنده و هم آگاهم». اینکه حضرت یوسف(علیه السّلام) مسئولیت اقتصادی کشور مصر را پذیرفت؛ از این رو بود که توانایی اداره امور اقتصادی را داشت؛ هم امانت‌دار بود (حفیظ) و هم دانش و تخصص کافی در امور اقتصادی را داشت (علیم).
فهرست منابع
کتب
جعفری، یعقوب؛ تفسیر کوثر؛ قم: مؤسسه انتشارات هجرت، 1376 ش.
جمعی از نویسندگان؛ انقلاب چهل ساله؛ چاپ اول، قم: بوستان کتاب، 1397 ش.
شریف الرضی محمد بن حسین؛ نهج‌البلاغه؛ تصحیح صبحی صالح؛ چاپ اول، قم: هجرت، 1414 ق.
طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ پنجم، قم: انتشارات اسلامی، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1406ق.
مختاری، رضا؛ سیمای فرزانگان؛ چاپ 26، قم: بوستان کتاب 1397 ش.
مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الاسلامی، 1374 ش.
موسوی خمینی سید روح الله؛ صحیفه امام؛ چاپ چهارم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمت الله علیه)، 1386 ش.
سایت‌ها و مجلات
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای.
خبرگزاری تسنیم‌نیوز؛ «وضعیت موشکی ایران بعد از شهادت حسن طهرانی مقدم»؛ 2111/08/1397، کد خبر: 1872494.
مجتبی‌زاده، علی؛ «دشمنی استکبار جهانی با انقلاب اسلامی»؛ ماهنامه پرسمان؛ شماره 111، فروردین ماه 1391، ص 18 و 19.
افزودن دیدگاه جدید