پیامدهای قمار و شرط‌بندی در فضای سایبری

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| ره توشه ماه رمضان۱۴۴۳، پیامدهای قمار و شرط‌بندی در فضای سایبری.
کاری از گروه تولید محتوای معاونت فرهنگی وتبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

سید علی‌اصغر موسوی*

مقدمه

قمار، شرط‌بندی و انواع آن، یعنی به‌کارگیری شانس و هوش انسانی برای کسب منافع شخصی از اموال دیگران. از زمانی که داد و ستد به روش کالا به کالا بود تا زمانی که سکه و پول رایج شد، همواره قمار یکی از مخرب‌ترین رفتارهای اخلاقی بشر در اقتصاد خانواده و جامعه بوده است؛ در حالی که تمام ادیان الهی، قمار را مذموم و حرام دانسته‌اند. امروزه قمار در فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی به شیوه قمارخانه‌های[1] آنلاین و سایت‌های شرط‌بندی و با «گردش مالی پنج هزار میلیارد تومان در سال و خروج بیش از یک و نیم میلیارد دلار ارز از کشور»[2] به شدت رواج یافته است. خانه‌نشینی در ایام کرونا، استیصال اقتصادی و استفاده آزادانه‌تر از اینترنت به بهانه آموزش (مدارس)، موجب افزایش قربانیان قمارآنلاین شده است. تبلیغات اینترنتی بی‌حد و حصر قمارآنلاین و شرط‌بندی توسط سلبریتی‌ها، ورزشکاران و شاخ‌های مجازی را می‌توان مهم‌ترین عامل اعتماد افراد برای پیوستن به این سایت‌ها و «ویرانی بسیاری از خانواده‌های آبرومند، از دست دادن شرف و حیثیت و علت خودکشی افراد دانست».[3] «تفرقه و دشمنی، خشم و نفرت، جنگ و قتل، انحطاط اخلاقی، کسب مال حرام، طلاق، اضطراب و نگرانی، خودکشی و هیجان‌های عصبی»،[4] بخشی از آثار زیانبار قمارند که می‌تواند از انسان خلیفه‌الله، فردی بسازد که انواع جرم و جنایت و فساد و فحشا را مرتکب شود. با توجه به اهمیت و فراگیری قمار و شرط‌بندی آنلاین، در این نوشتار به بررسی آسیب‌های آن پرداخته می‌شود.

قماربازی اینترنتی

منظور از قمار، انجام یک عمل بر مبنای شرط‌بندی است که به موجب آن یکی از طرفین ملزم به پرداخت مال معین و یا انجام عمل خاصی برای برنده می‌شود.[5] امروزه در عصر فناوری اطلاعات، اصطلاح «قمار» و قماربازی با واژه «دیجیتال» نیز همنشین، و موجب پیدایش اصطلاح نوظهوری با عنوان «قماربازی دیجیتال» شده است. «قماربازی دیجیتال» که با عناوینی همچون «قماربازی برخط» یا «قماربازی اینترنتی» نیز شناخته می‌شود، نسخه اینترنتی قمار سنتی به شمار می‌آید و وصف دیجیتال تنها از تغییر در شکل، شیوه و بستر انجام قماربازی حکایت دارد.[6]در واقع قماربازی اينترنتی، هر نوع فعاليتی است که از طريق اينترنت صورت می‌گيرد و شامل نوعی شرکت در قرعه، شرط‌بندی يا انجام فعاليتی مبتنی بر بخت و اقبال با هدف رسيدن به پول، جايزه و يا نوعی امتياز است.[7]

انواع قمارهای سایبری

قمارهای سایبری دارای انواعی است که به چند نمونه آن‌ها اشاره می‌شود.

1. بازی‌های رایانه‌ای

برخی از بازی‌های رایانه‌ای که بازنده باید پرداخت درون متنی انجام ‌دهد، در زمره قمار قرار می‌گیرد. این بازی‌ها بنا بر نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایز نیست:

به ‌طور کلی اگر در این بازی، چه آنلاین و چه به‌صورت آفلاین، بازنده چیزی را به برنده واگذار می‌کند که ارزش مالی دارد، حکم قمار را دارد و جایز نیست. همچنین خرید و فروش آن مقدار اعتباری که برنده از بازنده به دست آورده است، جایز نیست. شایان‌ ذکر است هر بازی که مستلزم مفسده و گناه است و یا خوف آن در میان است و یا همراه با شرط‌بندی باشد، جایز نیست.[8]

2. باینری آپشن[9]

وبگاه‌های باينری آپشن، آلت قمار يا در حكم قمارخانه مجازی است و هر گونه فعاليت كارگزاری، طراحی  و مديريت وبگاه‌های باينری آپشن نيز از باب اعانه بر اثم، حرام و غيرقانونی است. در باینری آپشن از نظر عقلایی و شرعی نفعی برای هر دو طرف نداشته و سود یك طرف متضمن زیان دیگری است. روابط طرفين و سرنوشت معامله وابسته به شانس و تصادف است؛ به‌گونه‌‌ای كه در صورت عدم تحقق پيش‌بينی كل سرمایه فرد از دست می‌رود. در اصل معامله و مبادله‌ای در بين نيست؛ زیرا فردی كه مالی را به دست آورده (برنده) در مقابل چيزی را از دست نداده است و تعهدی ندارد. طبيعی است که اگر فرد بازنده عاقل باشد، نسبت به این تعهد رضایت ندارد و مصداق أكل مال به باطل، و شرعاً و عقلاً حرام است.[10]

3. شرط‌بندی مسابقات

طبق گزارش سالیانه کمیسیون قمار، از سال 2015 تا 2018 شرط‌بندی‌های ورزشی پرطرفدارترین نوع شرط‌بندی بوده است.[11] حضور برخی بازیکنان، مربیان و داوران در سایت٬های شرط‌بندی فوتبال، مشاهده آمار نصب اپلیکیشن‌های شرط‌بندی[12] و شمار بالای فالوورهای صفحات قمارآنلاین، تکیه افراد قمارباز تنها بر اطلاعات ورزشی شخصی (نه اطلاعات سایبری و رسانه‌ای)، تبلیغات زندگی لاکچری شاخ‌های مجازی با پیش‌بینی مسابقات، موجب شده افراد زیادی بازنده و افراد محدودی برنده باشند؛ چنانکه مالباخته‌ای گفته است: «برنده از ابتدا کسی نیست، جز مسئول سایت و مافیایی که پشت آن است».[13]

علل و انگیزه قماربازی

 علل و عوامل متعددی موجب گرایش افراد به قماربازی و شرط‌بندی می‌شود که از آن جمله، می‌توان به بهبود وضعیت روحی (تفریح و رفع ناراحتی‌های روحی و روانی با برد)، اثرپذیری از محرک‌های محیطی (جاذبه‌های تبلیغات و توصیه اطرافیان) و آزمون شانس (نگاه فرصت‌جویانه جهت کسب منافع مالی) اشاره کرد.[14] قماربازارن نیز اهداف و انگیزه‌‌های مختلفی دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از: کنجکاوی، احساس قدرتمندی با مثبت شدن نتیجه پیش‌بینی، لذت بردن از هیجان و استرس، رؤیای ثروت بادآورده و بی‌زحمت. فرصت‌جویی را می‌توان علت اساسی قماربازی در فضای سایبری دانست؛ فرصت مشهور شدن، پولدار شدن، کانون توجه جنس مخالف بودن و قدرتمند شدن مانند پدرخوانده‌های قمارباز جهانی.

آسیب‌های قماربازی

قماربازی آسیب‌های متعددی به دنبال دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1. آسیب‌های فردی

1/1. خدا فراموشی

 فلسفه تحريم قمار، فراموشی ياد خدا و نماز است. كسی­ كه به قمار آلوده شود، فكر و ذهنش هميشه به دنبال آن است كه چگونه در قمار برنده شود يا اينكه اگر مال‌باخته است، در غم و افسوس مال از دست داده به سر می‌برد. چنين شخصی اگر بخواهد نیز نمی‌تواند به ياد خدا باشد و از نماز واقعی غافل خواهد شد.[15] شیطان برای فریب دادن، گام به گام پیش می‌آید.[16] شیطان بر کسانی اثرگذار است که زمینه آن را داشته و سلطنت او را پذیرفته باشند.[17] امروزه شیطان از طریق شاخ‌های مجازی اینستاگرام و کارگران جنسی چنان قدم به قدم با بهره از جذابیت‌های زندگی لاکچری و زرق و برق مادی‌گرایی، قماربازی را در ذهن و قلب افراد جای می‌دهد که جز آن به هیچ چیز دیگری فکر نکنند. نهایتِ تبعیت بی‌چون و چرا از شیطان، دور شدن قلب قماربازان از نور خداوند است؛ این در حالی است که خداوند فرموده است: «وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطاً؛[18] از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته‌ایم و از هوس خود پیروى کرده و [اساس] کارش بر زیاده‌روى است، اطاعت مکن».

همچنین قمار اكل مال به باطل است وگناه محسوب می‌شود. فلسفه تحریم اكل مال به باطل این است كه انسان بدون دلیل منطقى، عقلى و شرعی درآمدى داشته باشد و یا به عبارت دیگر اكل مال به باطل، درآمد بى‌دلیل و بادآورده است. بی‌تردید مال (قوام) زندگى است و اگر درست از آن استفاده شود، منشأ خیر و سعادت براى انسان مى‌گردد و اگر ناصحیح و غیرمشروع به کار گرفته شود، موجب هلاکت و نابودى خواهد بود. از این رو، استفاده‌هاى ناروا و تصرفات ظالمانه و غاصبانه در اموال و از بین بردن حقوق فردی و حقوق دیگران است، از این رو در آیات و روایات از اكل مال به باطل نهی شده است: «وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَريقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛[19] و اموال يكديگر را به باطل (و ناحق) در ميان خود نخوريد! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهيد، در حالى كه مى‏دانيد (اين كار، گناه است) بر این اساس قمار موجب می شود انسان از خدا دور شود.»

در گذشته برای قماربازی زمان و مکان مشخصی وجود داشت، اما امروزه افراد در هر موقعیتی و با تنوع بسیار زیاد می‌توانند درگیر این خدافراموشی شوند.

2/1. آسیب‌های جسمانی و روانشناختی

قمارآنلاین موجب بروز آسیب‌ بسیاری همچون فرسودگی روانی، کاهش آستانه تحمل، آسیب‌های ﻣﻔﺼﻠﯽ، ﻋﻀﻼﻧﯽ، بینایی و پوستی (در اثر استفاده زیاد از موبایل و رایانه)، اضطراب جدایی از موبایل، آشفتگی ذهنی، افسردگی، خود سرزنشی، کاهش عزت نفس، بحران هویت، استرس، اختلال در تفکر، خودکشی و خودزنی در اثر بدهی سنگین و ... می‌شود.

قمار، بزرگ‌ترين عامل به وجود آمدن هيجان در فرد قمارباز است و اين هيجان شديد، موجب پيدايش دردهای جسمی بسياری همچون تپش بالای قلب، زخم معده، بروز سكته‌های قلبی و مغزی، پيری زودرس و بيماری‌های عصبی و روانی می‌شود. در واقع فرد قمارباز هنگام قمار به دليل هيجان بسيار، دچار تشنج روحی است و بدن او نيز در حالتی بحرانی قرار می‌گيرد.[20] یکی از آسیب‌دیدگان قمارآنلاین می‌گوید:

دو ماه بعد از ازدواج متوجه اعتیاد همسرم به سایت‌های قماربازی شدم. هشت ماه از زندگی مشترک‌مان گذشته بود، همسرم تمام پس‌اندازمان را پای سایت‌های شرط‌بندی باخته بود. شب‌ها تا دیر وقت قمار می‌کرد. یک روز صبح که بیدار شدم، همسرم را بی‌تحرک در پذیرایی دیدم. پس از انتقال وی به بیمارستان، کار از کار گذشته بود و همسرم به علت تحمل استرس پای همین سایت‌های قمار و شرط‌بندی و سکته قلبی، جانش را از دست داده بود.[21]

فرد قمارباز پس از باخت دچار تنش‌های ذهنی، نفرت، خشم و استرس‌های شدیدی می‌شود و در اثر وسواس‌های شدید فکری، تزلزل در کنترل هیجانات منفی و امکان دسترسی به اینترنت، مدام شرط‌بندی‌های جدیدی انجام می‌دهد تا شکست را جبران کند. در این صورت فرد به دلیل کاهش تحمل و تاب‌آوری، توانایی حل مسائل و مشکلات جزئی را از دست می‌دهد و ممکن است به مصرف مواد اعتیادآور برای افزایش تمرکز یا غلبه بر استرس‌هایش روی بیاورد. قماربازی می‌گوید: «وقتی قمار می‌کردم و می‌باختم، اعصابم به هم می‌ریخت. همین موضوع باعث می‌شد قرص‌هایی مثل کلونازپام مصرف کنم. الان چندین سال است که مصرف می‌کنم. خیلی‌ها بعد از باختن، غش و یا خودزنی کردند».[22]

2. آسیب‌های خانوادگی

قمار، اولویت اول و آخر فرد قماباز است و اینترنت فرصت همیشگی حضور در این فضا را برای افراد فراهم می‌کند. در این صورت فرد نه تنها حضور فعالی در خانه ندارد؛ بلکه از انجام مسئولیت‌های خانوادگی خویش نیز سر باز می‌زند. فرد قمارباز پس از آسیب به خود، به اعضای خانواده‌‌اش آسیب می‌زند. بروز تنش‌ها، مشاجرات ناشی از مشکلات اقتصادی و بی‌توجهی به امورات زندگی، زمینه را برای گسستن روابط صمیمانه و عاطفی در یک خانواده فراهم می‌کند. در نهایت با آغاز اعتیاد، قمارباز با مشکلات گسترده‌تری همچون ترک شغل و بیکاری، دروغ‌گویی و روی‌آوری به مواد مخدر، فروش اموال و وسایل منزل، سرریز شدن نیازهای برآورده نشده اعضای خانواده، ناامیدی، افسردگی، بدهی‌های زیاد و در نهایت فروپاشی خانواده، طلاق و طرد اجتماعی مواجه می‌شود. برخی از مهم‌ترین آسیب‌های قمارآنلاین در خانواده عبارتند از:

1/2. کمرنگ شدن ارزش‌های خانوادگی

فرد قمارباز همیشه به دنبال مخفی‌کاری است و برای انجام فعالیت‌های مجازی خویش همواره بهانه‌تراشی می‌کند؛ از این رو بسیاری از ارزش‌های خانواده جای خود را به ضد ارزش می‌دهند. جوان قماربازی که می‌خواهد شرط‍بندی کند، برای تأمین هزینه‌های مورد نظر، خانواده‌اش را فریب می‌دهد و برای رسیدن به خواسته‌های خود از دروغ‌گویی تا استفاده از چاشنی‌های مظلوم‌نمایی، جریحه‌دار کردن احساسات، خشم، عصبانیت، خواهش و ... بهره می‌گیرد. او می‌‌پندارد برای رفاه خانواده، سختی و بی‌خوابی و استرس را تحمل، و با تصور برآورده‌سازی آرزوهای خانواده، اعمال خود را توجیه می‌کند و توقع دارد که آن‌‌ها او را درک کنند. در واقع قمار موجب از بین رفتن ارزش‌هایی مانند همدلی، اعتماد، راستگویی، آرامش، عطوفت، صمیمیت، ایثار و بروز ضد ارزش‌هایی مانند خیانت، فریب، دروغ، خودخواهی و ... می‌شود؛ چنانکه یکی از قماربازان می‌گوید:

من هم خیلی چیزها را در قمار از دست دادم، از ماشین و پس‌انداز گرفته تا حتی خانواده و دوستان. بیشترین و بدترین چیزی که از دست دادم، اعتماد بود، به‌گونه‌ای که دیگر هیچ‌کس حتی به اندازه دادن هزار تومن به من اعتماد ندارد. همه فکر می‌کنند من آدمی ضعیف و بی‌عرضه‌ام که البته قطعاً هستم که چنین شرایطی به وجود آمده است؛ ولی واقعاً پشیمانم به خاطر زمان‌هایی که گذاشتم، استرسی که کشیدم و پولی که گذاشتم و اکنون چیزی ندارم و باید از صفر شروع کنم و به کسانی لعنت بفرستم که من را در این دام انداختند.[23]

2/2. فرسودگی و خستگی

قمار، شانه خالی کردن از بار مسئولیت‌هاست. قمارآنلاین به دلیل دسترسی همیشگی، راه را برای مسئولیت‌گریزی و بهانه‌تراشی هموار می‌کند. وقتی نقشی از خانواده کاسته می‌شود، فرد دیگری باید با تحمیل یا بر عهده‌گیری مسئولیت‌های آن نقش، جایش را پر کند. در چنین شرایطی است که دیگر اعضای خانواده با تمرکز بر تمام مشکلات خانواده و وضعیت فرد قمارباز، از نیازهای اصلی خود غافل می‌شوند و رنج و فرسودگی توأمان آن‌ها را از زندگی خسته می‌کند. 

شوهرم با پیش‌بینی فوتبال قمار می‌کند. در دوران نامزدی این کار را انجام داد و خانه‌اش را از دست داد. بعد از عروسی نیز دو بار این کار را انجام داد تا آنجا که من مجبور شدم طلاهایم را بفروشم. می‌گوید دیگر این کار را نمی‌کند و اظهار پشیمانی می‌کند، اما باز هم دوباره کارش را تکرار می‌کند. اکنون من تمام هزینه‌های زندگی‌‌مان را تأمین می‌کنم. دیگر از پس هزینه‌های زندگی برنمی‌آیم و خسته شده‌ام. تنها کسی که دارد تمام می‌شود، من هستم. نه راه پس دارم و نه راه پیش.[24]

3/2. تأثیرات منفی بر کودک

قمارباز والدین موجب بروز احساس فراموش‌شدگی، عدم استحقاق محبت، افسردگی و عصبانيت کودکان می‌شود. ممکن است فرزندان به اين باور برسند که والدین قمارباز مشکلات را به‌وجود آورده‌اند و اگر آن‌ها خوب باشند، مشکل حل خواهد شد. بعضی از آن‌ها مسئول نگهداری خواهر يا برادر کوچکتر خود هستند يا تلاش می‌کنند از والدین خود حمایت کنند. اين مسئوليت موجب ايجاد استرس در کودکان می‌شود. کودکان اعتماد خود نسبت به والدينی که قول می‌‌دهند، ولی عمل نمی‌کنند، از دست می‌دهند.[25] والد  قمارباز الگویی برای قانون‌شکنی فرزندان است و به سبب افزایش تنش‌ها و فشارهای روانی، ممکن است فرزند خود را مورد آزارهای کلامی و جسمی (کتک) قرار دهد. خشم‌های سرکوب‌شده در وجود چنین فرزندی، تبعات بسیاری در آینده برای او خواهد داشت.

3. آسیب‌های اجتماعی

فرد قمارباز نه تنها خود و خانواده‌اش را درگیر مشکلات مالی می‌کند؛ بلکه جامعه را نیز دچار آسیب‌هایی می٬‌کند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1/3. دشمنی و کینه

قمار موجب كينه و دشمنی در جامعه می‌شود. فردی که در قمار سرمايه خود را از دست می‌دهد، نسبت به فردی که بدون زحمت به ثروت انبوهی می‌رسد[26] و این ثروت را از ویرانه‌های زندگی قمارباز به دست آورده است، کینه به دل می‌گیرد. حسرت دست نیافتن به امیالی که قمارباز در ذهن خود پرورانده از یک سو و ایجاد فاصله طبقاتی میان افراد در جامعه و انعکاس آن در فضای مجازی از سوی دیگر موجب می‌شود بسیاری از افراد به‌ویژه نوجوانان و جوانان، تنها راه رهایی از احساسات منفی و تحقیرکننده را کینه و دشمنی نسبت به هر که در رفاه است، بدانند.  

2/3. مشکلات مالی

قمار موجب بروز مشکلات اقتصادی در دو سطح فردی و خانوادگی می‌شود.

سطح فردی: در گزارش سالیانه بهداشت عمومی به مواردی همچون تلفات مالی، بدهی و مشکلات مالی که شرط‌بندی برای فرد به ارمغان می‌آورد، اشاره شده است.[27] این مشکلات مالی به دلیل ایجاد آسیب‌های روانشناختی در افراد بازنده، فرصت و انگیزه کار مفید را از او می‌گیرند و بیشتر افراد به دلالی، کلاهبرداری، دستفروشی  و ... روی می‌آورند.

سطح خانوادگی: در قماربازی آنلاین افراد به‌ویژه مردان به دلیل امکان اختصاص وقت نامحدود، هم از کار باز می‌مانند و هم خانواده‌ را دچار بحران مالی می‌کنند. داماد 26ساله‌ای می‌گوید:

به‌پیشنهاد دوستم همه دارایی‌ام را فروختم و به ‌امید رسیدن به ‌ثروتی بادآورده، وارد سایت‌های شرط‌بندی یکی از شاخ‌های فضای اینستاگرام شدم. پس از چند ماه علاوه بر باختن سرمایه چند صد میلیونی‌ام، میلیون‌ها تومان هم بدهکار شدم. همه داشته‌هایم حتی جهیزیه همسرم را فروختم، اما باز هم بدهکار بودم. روزی نبود که طلبکاران به در منزلم نیایند و من و همسرم با التماس فرصت نخواهیم.[28]

3/3. افزایش جرم و جنایت

قماربازان برای جبران پول باخته و یا تأمین پول مورد نیاز برای قمار مجدد، مرتکب رفتارهای جنایی و ناهنجار مانند نزاع، اخاذی، کیف‌قاپی، قاچاق، تقلب، سرقت، اختلاس، فساد مالی، جعل، تهمت و ...می‌شوند که موجب افزایش بزه و آسیب‌های جبران‌ناپذیر در جامعه می‌شود. متهم 22 ساله‌ای که با تهدید از مسافرانش دزدی می‌کرد، پس از دستگیری می‌گوید: «با خودروی سرقتی در خیابان‌ها پرسه می‌زدم. سپس عابران را به عنوان مسافر سوار ماشین می‌کردم و با تهدید، اموال‌شان را می‌دزدیدم تا بتوانم بدهی‌هایی را که در قمار باخته‌ام، بپردازم».[29]

4/3. بی‌خانمانی

روند زندگی روزمره فرد قمارباز به‌گونه‌ای است که در نهایت منجر به بی‌خانمانی یا کارتن‌خوابی‌اش می‌شود. گاهی از دست دادن سرپناه موجب حضور آنان در خانه‌های مجردی می‌شود. حضور افراد مختلف با مشکلات متفاوت در این خانه‌ها، زمینه‌های آسیب‌پذیری هر چه بیشتر قماربازان را فراهم می‌کند. با توجه به مجرد بودن افراد قمارباز و یا نداشتن ارتباط با خانواده، روابط جنسی خارج از چهارچوب می‌تواند زمینه مبتلا شدن به انواع بیماری‌های مقاربتی را برای آن‌ها فراهم کند. به دلیل همین آسیب‌های قمار برای فرد، خانواده و جامعه است که قماربازی در زمره گناهان کبیره قرار گرفته و در آیات و روایات به شدت از آن نهی شده است: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ إِلاّ أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ؛[30] ‌‌ای كسانی كه ايمان آورده‌ايد! اموالتان را به باطل (از طريق نامشروع) نخوريد، مگر آنكه تجارتی باشد كه با رضايت شما انجام گيرد».

فهرست منابع

کتب

قرآن کریم

حبیب‌اللهی، حمیدرضا، هشدارها و تحذیرهای قرآنی، قم: دفتر عقل، 1387ش.
نشریات

چگینی، مهدی و سید احمد موسوی، «قماربازی در فضای مجازی از نظر حقوق کیفری»، فصلنامه مجلس و راهبرد، دوره 26، شماره 100، زمستان 1398، ص 358 ـ 331.
دهقان، علیرضا، «قماربازی اینترنتی»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 2 و 3، بهار و تابستان 1384، ص 72 – 45.
شریعتی سبزواری، محمدباقر، «احکام قمار و پیامدهای آن»، فصلنامه معارف اسلامی، شماره 57، بهار 1383، ص 141 – 136.
صفا، احمدرضا و مهدی افشار، «بررسی فقهی و حقوقی فعالیت باینری آپشن»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال21، شماره 82، تابستان 1400، ص 157 – 129.
کشکر، سارا و فضائیل جاوید و حسین بهادر، «آسیب‌شناسی شرط‌بندی مجازی فوتبال و راهکارهای پیشگیری از آن»، نشریه مطالعات بازاریابی ورزشی، دوره اول، شماره سوم، پاییز 1399، ص 132 ـ 105.
فاطمی‌نیا، محمدعلی، «گونه‌شناسی قمار و آسیب‌های اجتماعی آن در شهر تهران»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 27، شماره 89، تابستان 1399، ص 70 ـ 41.
کریمی، علیجان، «موانع یاد خدا از منظر قرآن»، فصلنامه علمی تخصصی ره‌توشه، دوره دوم، شماره پنجم، بهار 1400، ص 48 – 39.
سایت‌ها

جام‌جم آنلاین، «سرقت برای قمار»، 23/03/1397، کد خبر: 1147587.
خبرگزاری جمهوری اسلامی، «قمار زندگی در سایت‌های شرط‌بندی»، 13/11/1399، کدخبر: 84205870.
خبرگزاری دانشجویان ایران، «حرف‌های سه معتاد سایت‌های شرط‌بندی»، 23/11/1399، کد خبر: 99102317337.
خبرگزاری مهر، «گردش مالی سایت‌های قمار چقدر است؟»، 29/11/1399، کد خبر: 5124797.
سایت رسمی احکام جامع، «حکم بازی کلش او کلنز به صورت آفلاین»، 01/11/1395.
سایت روزنامه همدلی، «مصائب قمارآنلاین برای مالباختگان دنیای مجازی»، 13/11/1399.
مرکز مشاوره مکث، «انواع قمار و نقش آن در زندگی افراد»، 03/04/1400، نظر کاربران.
Collection of authors , Problem Gambling: A Guide for Families, Centre for Addiction and Mental Health,2017.

*  نظریه‌پرداز ادبیات دینی و پژوهشگر رسانه.

[1]. کازینوها.

[2]. خبرگزاری مهر، «گردش مالی سایت‌های قمار چقدر است؟»، 29/11/1399، کد خبر: 5124797.

https://www.mehrnews.com/news/5124797

[3]. محمدباقر شریعتی سبزواری، «احکام قمار و پیامدهای آن»، مجله معارف اسلامی، ص136.

.[4] همان.

[5]. دهخدا.

[6]. مهدی چگنی و سید احمد موسوی، «قماربازی در فضای مجازی از نظر حقوق کیفری»، مجلس و راهبرد، ص 333 و 334.

[7]. علیرضا دهقان، «قماربازی اينترنتی»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ص 45.

[8]. سایت رسمی احکام جامع، «حکم بازی کلش او کلنز به صورت آفلاین»، 01/11/1395.

http://sraj.ir/fa/index.php/node

[9]. باینری آپشن یك بازار جدید مالی مشتقه و یك روش برای كسب درآمد اینترنتی از طریق پيش‌بينی و ریسك است. اگر پيش‌بينی درست بود، نسبت به سرمایه‌گذاری انجام شده، سود به دست می‌آید، اما اگر پيش‌بينی اشتباه بود، كل سرمایه از دست می‌رود. در واقع هيچ تبادلی در باینری آپشن انجام نشده و تنها شرط‌بندی روی پيش‌بينی‌هاست؛ یعنی كارگزار پولی را از معامله‌گر دریافت كرده و به او اجازه و امکان پيش‌بينی افزایش و كاهش قيمت كالای پایه از قبيل سهام، طلا، فلزات و ارز را می‌دهد. در صورت تحقق پيش‌بينی، نرخ سود به معامله‌گر پرداخته می٬شود و در صورت عدم تحقق پيش‌بينی‌ها، معامله‌گر كل سرمایه خود را یک‌جا می‌بازد. احمدرضا صفا و مهدی افشار، «بررسی فقهی و حقوقی فعالیت باینری آپشن»، اقتصاد اسلامی، ص130.

[10]. همان.

[11]. سارا کشکر و همکاران، «آسیب‌شناسی شرط‌بندی مجازی فوتبال و راهکارهای پیشگیری از آن»، مجله مطالعات بازاریابی ورزشی، ص114.

[12]. در اسفند 1398 بیش از پنج‌هزار بار اپلیکیشن شرط‌بندی فوتبال از گوگل پلی نصب شده است. همان، ص109.

[13]. خبرگزاری دانشجویان ایران، «حرف‌های سه معتاد سایت‌های شرط‌بندی»، 23/11/1399، کد خبر: 99102317337.

https://www.isna.ir/news/99102317337

[14]. ر.ک: سارا کشکر و همکاران، «آسیب‌شناسی شرط‌بندی مجازی فوتبال و راهکارهای پیشگیری از آن»، ص120.

[15]. حمیدرضا حبیب‌اللهی، هشدارها و تحذیرهای قرآنی، ص 43.

[16]. ر.ک: بقره: ۱۶۸؛ طه: ۱۲۰؛ اعراف: ۲۰۱؛ ناس: ۵؛ زخرف: ۳۶؛ مجادله: ۱۹؛ نساء: ۱۱۹.

[17]. علیجان کریمی، «موانع یاد خدا از منظر قرآن»، ره‌توشه رمضان 1400، ص 40 و 41.

[18]. کهف: ۲۸.

[19]. بقره :88.

[20]. حمیدرضا حبیب‌اللهی، هشدارها و تحذيرهای قرآنی، ص73.

[21]. خبرگزاری جمهوری اسلامی، «قمار زندگی در سایت‌های شرط‌بندی»، 13/11/1399، کدخبر: 84205870.

https://www.irna.ir/news/84205870

[22]. محمدعلی فاطمی‌نیا و همکاران، «گونه‌شناسی قمار ‌و ‌آسیب‌های اجتماعی آن‌ در ‌شهر‌ تهران»، فصلنامه علوم اجتماعی، ص 64.

[23]. مرکز مشاوره مکث، «انواع قمار و نقش آن در زندگی افراد»، 03/04/1400، نظر کاربران.

https://injamax.com

[24]. همان، 14/09/1400، نظر کاربران.

https://injamax.com

[25]. Collection of authors , Problem Gambling: A Guide for Families, Centre for Addiction and Mental Health,2017.

[26]. حمیدرضا حبیب‌اللهی، هشدارها و تحذيرهای قرآنی، ص73.

[27]. سارا کشکر و همکاران، «آسیب‌شناسی شرط‌بندی مجازی فوتبال و راهکارهای پیشگیری از آن»، مجله مطالعات بازاریابی ورزشی، ص 118.

[28]. سایت روزنامه همدلی، «مصائب قمارآنلاین برای مالباختگان دنیای مجازی»، 13/11/1399.

https://hamdelidaily.ir/index.php?post=14772

[29]. جام‌جم آنلاین، «سرقت برای قمار»، 23/03/1397، کد خبر: 1147587.

https://jamejamonline.ir/fa/news/1147587

[30]. نساء: 29.